درنتیجه یک دهه کاوش‌های باستان‌شناسی هیأت مشترک ایرانی-ایتالیایی در
پارسه تخت جمشید (۱۳۹۰-۱۴۰۰) در چارچوب پروژه «از کاخ تا شهر» چشم‌اندازی
نو از کهن‌ترین شهر پارسی ایران باستان گشوده شد که این افق تازه «کشف
دروازه شهر پارسه» است.
دکترعلیرضا عسکری چاوردی سرپرست علمی پروژه اظهار داشت: محوطه باستانی
معروف به تَل آجری در فاصله ۳ کیلومتری شمال غربی تخت جمشید در محل معروف
به باغ فیروزی قرار دارد که موقعیت جغرافیایی آن به طول و عرض جغرافیایی
(39 R 068 16 41/UTM 33 13 37.0) و ابعاد آن ۳۰ در ۴۰ متر است. تپه‌ای
باستانی به ارتفاع ۳متر از سطح زمین‌های اطراف که در حریم درجه ۱ تخت جمشید
واقع شده است. این محوطه باستانی در تاریخ ۱۷/۳/ ۱۳۸۵ با شماره ۱۵۵۳۰ در
فهرست میراث ملّی کشور به ثبت رسید.
وی اشاره کرد: این دستاورد بزرگ باستان‌شناسی، حاصل یک دهه کاوش روشمند در
یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی شهر پارسه معروف به تل آجری است که
به‌رغم تخریب شدید این محوطه باستانی، کاوش‌های روشمند به‌کار رفته در
شناسایی سازه‌های معماری و مستندنگاری دقیق یافته‌ها مسیر درک و تفسیر
لایه‌نگاری روشن از ویرانه‌های باستانی به‌جای مانده این بنا را محقق ساخته
است و طراحی‌های فنی از نقش و نگاره‌ها و شناخت علمی فنون ساخت بنا امکان
بازسازی نقش و نگاره‌ها، بازسازی شکل اصلی بنای این دروازه را در مقیاسی
واقعی ممکن کرد. سرانجام، بازسازی‌های سه بعدی این بنا، روش تفسیر علمی و
تحلیل مستند از ارزش‌های فرهنگی هنری یادمان دروازه‌ای با شکوه در پردیس
فیروزی شهر پارسه را فراهم آورد.
دکتر عسکری چاوردی تصریح کرد: دروازه شهر پارسه ساختمانی با جهت شمال
غربی-جنوب شرقی است، اما حدود ۲۰ درجه از محور شرقی- غربی انحراف دارد. این
بنا ابعادی برابر با ۰۶/۲۹ متر (شمال شرق- جنوب غرب) ×۰۷/۳۹ متر (شمال
غرب- جنوب شرق) داشته و از دیواری ستبری به عرض ۴۷/۱۰ متر تشکیل شده که
فضایی داخلی به ابعاد ۰۰/۸ متر عرض و ۳۳/۱۴ متر طول را احاطه می‌کند؛ مسیر
دسترسی به این اتاق از طریق دو راهرو به عرض ۶۳/۴ و طول ۲۴/۱۲ امکان‌پذیر
بوده است. با کشف کتیبه‌های میخی بابلی و ایلامی و با توجه به کارکرد بنا
مشخص شد که این بنا یک دروازه یادمانی بوده است. این دروازه باشکوه، در
مقیاس وسیع‌تری طرح دروازه معروف ایشتار (حدود ۵۸۰ پیش از میلاد) را تکرار
می‌کند که پیش‌از ساخت تختگاه تخت جمشید در دوره یکی از دو پادشاه نخستین
پارسیان بنا شده است. به احتمال بسیار، هدف از ساخت این دروازه برای نشان
دادن فتح شهر بابل در سال ۵۳۹ پیش از میلاد در دوره کوروش بزرگ بوده است.
وی عنوان کرد: این بنا به‌طور کامل از اجر و خشت ساخته شده است: نمای
سرتاسر دیوارها با آجرهای لعابدار تزیین شده است. تزیین بخش پایین دیوارها
دارای نقوش هندسی و گل است. آجرهای لعابدار متعدد مکشوفه از آوارهای بنا
نشان می‌دهد سرتاسر سطوح دیوارها با نقوش حیوانات اسطوره‌های گاونر و حیوان
ترکیبی موشخوشو تزیین شده بود. این بنای تاریخی امکان دسترسی به یک باغ
سلطنتی (پردیس) را فراهم می‌کرد که شامل یک کاخ بزرگ بوده و اکنون
ویرانه‌های آن در محب محوطه‌ی فیروزی ۵ موجود است. این دروازه یادمانی در
دوره هخامنشی متروک شد، سپس در اثر زمین لرزه‌ای بزرگ تخریب و در دوره‌های
بعد دیوارهای آن به غارت رفت.
عضو هیئت علمی بخش تاریخ دانشگاه شیراز گفت: پارسه، شکوهمندترین شهر ایران
باستان دارای دروازه‌ای زیبا هم‌طراز با دروازه بابل بوده است. این دروازه
در کهن‌ترین بخش شهر در فاصله سه کیلومتری غرب کاخ‌های تخت جمشید واقع است.
کیفیت ساخت هنری، حجم، ابعاد فنی و روش ساخت بنا برابر با دروازه ایشتار
بابل فاخر است. این دروازه در مسیر کاخ‌ها و بناهای سلطنتی بخش کهن شهر در
همان آغاز عصر هخامنشی بنا شد.
وی ادامه داد: این دروازه با آجر و خشت بنا
شده است و سرتاسر نمای آن با آجرهای لعابدار رنگین مزیّن بوده است.
آسمانه‌ای آبی سرتاسر پهنه دیوارهای آن را مزیّن ساخته بود که در این
زمینه، گل‌های زیبای لوتوس و پَنل‌های ترکیبی حیوانی درخشش و شکوه تشریفات
ورود به زیباترین شهر جهان باستان را صدچندان افزون کرده بود.
دکتر عسکری چاوردی خاطرنشان کرد: مفاهیم هنری به‌کار رفته در موضوع این
پَنل‌ها، بُن‌مایه‌های هندسی، گیاهی و حیوانی با ترکیبی از تنوّع نمادهای
مشروع قدرت الهام گرفته از آفرینش اسطوره‌های کهن بین النهرینی به‌ویژه
ایزد مَردوک بوده است. با فتح بابل در سال ۵۳۹ ق.م، نخستین پادشاهان عصر
هخامنشی بخش مهم نمادهای اسطوره‌ای سرزمین بابل را به پارس انتقال دادند.
سَمبل‌هایی مانند نماد ایزد مَرودک معروف به موتیف موشخوشو بخش عمده‌ای از
تزیینات معماری بنای این دروازه را تشکیل می‌داده است. کوروش بزرگ در مُهر
استوانه‌ای معروفش پیروزی و مشروعیت قدرت خود را در بابل مدیون این ایزد
می‌پندارد. کشف این سَمبل اسطوره‌ای کهن در شهر پارسه تخت جمشید از
شگفت‌انگیزترین کشفیات باستان‌شناسی اخیر دوره هخامنشی در آسیا است.
گفتنی است در این زمینه، همکاری و پشتیبانی مؤسسات بین‌المللی هر دو کشور
بویژه وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران و
نهادهای وابسته به این وزارت، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده
باستان‌شناسی، وزارت امور خارجه ایران، معاونت میراث فرهنگی، اداره کل
پایگاه‌های میراث جهانی به‌ویژه پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با همکاری
طرف ایتالیایی، دانشگاه بولونیا ایتالیا، مؤسسه بین‌المللی مطالعات منطقه
مدیترانه و شرق‌شناسی رُم (ایزمئو)، بنیاد فلامینا راونا، شرکت آرته آکادی،
وزارت امور خارجه ایتالیا و همکاری‌های بین‌المللی رُم، شرکت لایت هاوس،
بولونیا، دانشگاه اوربینو و دانشگاه شیراز است.
