افزایش حضور کودکان در فضای مجازی و استفاده از تبلیت و گوشی های موبایل، این روزها به عنوان یک موضوع کاملا جدی و چالش برانگیز در خانواده ها مورد توجه قرار گرفته است، موضوعی که باید حالا تولیدکنندگان دغدغه مند فضای مجازی هم نسبت به آن توجه خاصی داشته باشند.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس راهبرد؛ نحوه استفاده کودکان از فضای مجازی در ایران نیز دغدغه والدین و مسئولان است تا جایی که بتازگی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حساب شخصی توئیتر خود اقدام به نظرسنجی‌هایی درباره نهادهای موفق در حوزه تولید محتوا برای کودکان و نیز میزان آشنایی کاربران با نرم افزارهای نظارت والدین کرده است و این جا این سؤال پیش می‌آید که کودکان به چه محتوایی در فضای مجازی نیاز دارند.
با توسعه اینترنت در جهان، سن استفاده از فضای مجازی نیز بسیار پایین آمده است به صورتی که حالا دیگر از هر سه کاربر اینترنت در جهان، یک نفر کودک است؛ کودکانی که زمان زیادی را صرف بازی یا حضور در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند و بیشتر اوقات نیز بدون نظارت والدین، از اپلیکیشن‌های مختلف تلفن همراه استفاده می‌کنند که البته در همین راستا نرم افزارهایی ویژه نظارت والدین و محدود کردن میزان فعالیت کودکان در فضای مجازی تولید شده است.
نحوه استفاده کودکان از فضای مجازی در ایران نیز دغدغه والدین و مسئولان است تا جایی که بتازگی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حساب شخصی توئیتر خود اقدام به نظرسنجی‌هایی درباره نهادهای موفق در حوزه تولید محتوا برای کودکان و نیز میزان آشنایی کاربران با نرم افزارهای نظارت والدین کرده است و این جا این سؤال پیش می‌آید که کودکان به چه محتوایی در فضای مجازی نیاز دارند.
چه کسانی سپر دفاعی کودکان هستند؟
محمد لسانی کارشناس سواد رسانه، معتقد است جامعه، والدین و حکمرانی فضای سایبری که شامل دولت و حاکمیت است، سه لایه‌ای هستند که باید کودکان را به‌دلیل نداشتن توانایی لازم در دفاع از خود و آسیب پذیر بودن، از خطرات فضای مجازی صیانت کنند به همین دلیل وجود سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی ضرورت است و باید سریع تصویب و اجرایی شود.
لسانی گفت: جامعه، والدین و حکمرانی سایبری نه از روی نیاز بلکه باید اجباراً به سمت حمایت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی حرکت کنند تا این قشر که سپرهای شناختی و عاطفی همانند بزرگترها ندارند، درگیر بحران‌های ارتباطی در فضای مجازی نشوند و از ناراحتی‌ها و افسردگی و ضربه‌های روحی و روانی در امان باشند.
این مدرس سواد رسانه افزود: باید ابتدا لایه‌های زیرساخت و ابزارها (مانند دستگاه تلفن همراه، تبلت، سیم کارت و...) و دسترسی کودکان و نوجوانان مشخص شود که کودکان باید به چه چیزهایی دسترسی داشته باشند و حکمران فضای سایبری یعنی حاکمیت و دولت باید این دسترسی‌ها را مطابق دنیای آنها فراهم کند.
وی در ادامه گفت: از سوی دیگر حکمران فضای سایبری باید محتواهای خاص کودکان را در تمام ابعاد فراهم کند و از طریق ابزارهای تعریف شده به دست مخاطبان خاص خود برساند از آنجایی که کودکان و نوجوانان نیز شهروندان دنیای دیجیتالی هستند باید حقوق آنها رعایت شده و از آسیب‌های فضای مجازی و خطرات آن صیانت شوند. لسانی معتقد است نه تنها باید محتوای پالایش شده در اختیار این قشر از شهروندان (کودکان و نوجوانان) قرار گیرد بلکه باید نظام گزارش دهی محتوای نامناسب آنها مانند خشونت، هرزه نگاری، مواد مخدر و... نیز فعال شود.
این کارشناس وجود سند صیانت کودکان و نوجوانان را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر عنوان کرد و گفت: تصویب و اجرای این سند باعث می‌شود با دستورسازی، کارهای صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بین دستگاه‌ها تقسیم کار صورت بگیرد تا هم از یکسو وظایف هر دستگاه در این حوزه مشخص شود و از سوی دیگر موازی کاری صورت نگیرد و باعث شود تا دستگاه‌ها با هم‌افزایی به مقابله با آسیب‌های فضای مجازی کودکان و نوجوانان بپردازند.
وی اعتقاد دارد که مهم‌ترین کار سند صیانت از کودکان و نوجوانان همسو کردن توان‌ها در جهت هدف خاص و شفاف کردن عملی نظام کاری کودک و نوجوان در کشور است تا بالاترین اثربخشی را داشته باشد بنابراین امیدوارم با تصویب هر چه زودتر این سند زیرساخت، دسترسی‌ها و محتوای مناسب کودک مهیا شود تا کودکان و نوجوانان از آسیب‌های فضای مجازی مصون بمانند.
صداوسیما و آموزش‌وپرورش؛ دو نهاد متولی
با شیوع کرونا و اجبار استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی برای تحصیل، بحث و اهمیت محتواهای فضای مجازی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. ترس خانواده‌ها از یکسو و ناچار بودن آنها برای در اختیار قرار دادن ابزار هوشمند و اینترنت به فرزندانشان این مساله را مطرح می‌کند که در این شرایط باید چگونه با کودکانشان تعامل کرد؟
حسین کرمانی پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی گفت: به دلیل آنلاین شدن تحصیل کودکان دیگر نمی‌توان به کودک بالای هفت سال اجازه نداد که در فضای مجازی باشد. اما در زمان آموزش در فضای مجازی، ممکن است کودک به سایت‌های دیگری برود و محتواهای دیگری را مشاهده کند. یعنی خود را فقط به بحث‌های درسی در اینترنت محدود نمی‌کند. راه‌حل، آموزش درست است که ما در این موضوع به طور وحشتناکی خلاء داریم. اما آموزش درست باید از سوی چه کسانی باشد؟ این آموزش باید از طرف صداوسیما باشد؛ هر چند تلویزیون به گونه‌ای است که اگر خاموش باشد مفیدتر از این است که روشن باشد.
دیگری آموزش‌وپرورش است که یک سازمان ایستا و راکد است. البته معلمانی هستند که زحمت می‌کشند و ما منکر زحمات آنها نیستیم و حتی به دلیل کرونا چالش‌های بسیاری هم برای آنها ایجاد شده است. گروه دیگر خانواده‌ها هستند. متاسفانه خود خانواده‌ها هم در این زمینه آموزش‌های لازم را ندیده‌اند چون برایشان دغدغه و مساله نیست و این موضوع به حال خود را رها شده است.
افزایش مهارت دیجیتال، نیاز امروز کودکان
یکی از پتانسیل‌های بالای اینترنت برای کودکان، آموزش الکترونیک(E-learning) است چرا که محتوای دیجیتال نقش مهمی در آموزش کودکان ایفا می‌کند و به همین دلیل هم افزایش مهارت دیجیتال آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این پتانسیل مورد توجه بسیاری از فعالان عرصه اینترنت قرار گرفته است.
بیشتر از ۹۰درصد کودکان چینی(تا ۱۸سال) به اینترنت موبایل دسترسی دارند و از آن برای آموزش استفاده می‌کنند. تعداد دانش‌آموزان زیر ۱۰سال که به اینترنت دسترسی دارند در چین از ۵۶درصد سال ۲۰۱۰ در سال گذشته به بیش از۶۸درصد رسید,۶۴درصد از کودکان ابتدایی تلفن همراه دارند. ۸۵درصد کودکان چینی برای تمرینات خود بیشتر از وی چت استفاده می‌کنند.
برای توسعه محتوای اینترنت ویژه کودکان، کمپانی تولیدکننده اسباب بازی‌های برند «لگو» یعنی The Lego Group همکاری خود را با غول فناوری و اینترنت چینی یعنی «تنسنت» افزایش داده تا در زمینه بازی، محتوای شبکه اجتماعی و... فعالیت‌هایی مناسب سن کودکان ارائه شود.
«سان ژونگوایی» یکی از دبیران کمپانی تنسنت گفت: جمعیت کاربران اینترنت در جهان نشان می‌دهد که تعداد کاربران جوان رو به افزایش است و ما تلاش داریم طی این همکاری، محتوای مثبت دیجیتال و جالب توجهی را تولید کنیم تا در آموزش مورد استفاده آنها قرار بگیرد. به‌عنوان مثال ویدئوهای آموزشی برای ساخت وسایل مختلف فناورانه لگو بر پلتفرم «تنسنت» ارائه شد و توسعه بازی‌های دیجیتال هم بخش دیگری از این همکاری است.
