اگرچه حضور جوانان در مسجد دارای موضوعیتی ویژه است، امّا حضور این قشر مستلزم آن است که انسان از اوایل کودکی و نوجوانی با این مکان مقدس آشنا شده باشد. بنابراین دوران کودکی و نوجوانی بهقدری حساس است که اگر از فرصت آن استفاده نشود و شخص ساخته و پرداخته نشود؛ امکان بازسازی او هیچگاه مثل اوّل مقدور نخواهد بود پس والدینی که نسبت به آوردن کودک و نوجوان خود به مسجد مقیّد باشند حضور آنان را در مسجد در مقطع جوانی تضمین کرده اند.
محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس سبک زندگی؛ مسجد عبادتگاه مسلمانان، جایی که آنان در آن نماز میخوانند یا مراسم دینی انجام می دهند. کلمۀ مسجد اسم مکانى است که سجده در آن انجام مىشود،مانند خانهاى که به خاطر سجده براى خدا ساخته می شود و جمع مسجد، مساجد است.
مسجد به عنوان یک پایگاه عبادی و اجتماعی اگر با توجه به معیارهایی چون فعال بودن امام جماعت، استفاده از افراد فرهیخته به ایفای نقش در جامعه بپردازد با کارکردهای خاص خود می‌تواند تأثیر بسزایی در شکل‌گیری هویت اجتماعی نوجوانان و جوانان داشته باشد.
سلامتی یک جامعه در گروی سلامتی روحی و شخصیتی افراد آن جامعه است. هویت اجتماعی هر فرد هم بیانگر چیستی و کیستی آن فرد به لحاظ اجتماعی است و هم معرّف حقیقت آن جامعه است. نهادهای اجتماعی اثر فراوانی در شکل‌گیری این هویت اجتماعی افراد دارند. مسجد به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی، جایگاه خاصی در این حوزه دارد. دورة نوجوانی و جوانی هم، به لحاظ دوره خاص زندگی که دوره شکل گیری هویت و شخصیت فردی و اجتماعی و دوره تثبیت آن است، قابل توجه مضاعف است.
جایگاه مسجد در تربیت اسلامی
در فرهنگ دینى، نام «مسجد» یادآور بندگى و کرنش در پیشگاه خداوند متعال است. «مسجد» یعنى: جایگاه سجده، و سجده اوج عبادت و بندگى انسان براى خداست; «السجود منتهى العبادة من بنی آدم.» در حقیقت، برترین و اصیلترین محل براى عبادت و تقرب جستن به خداوند متعال مسجد است. بنابراین، در قرآن کریم بر جنبههاى عبادى مسجد بیش از هر بعد دیگرى تکیه شده است.
مسجد جایگاه عبادت و پرستش خالصانه خداوند است; «و ان المساجد لله فلا تدعوا مع الله احدا.» (جن: 18) مسجد جایگاه زمزمه و نجواى صادقانه با معبود است؛ «و اقیموا وجوهکم عند کل مسجد وادعوه مخلصین له الدین». (حج: 4)
مسجد پایگاه عروج انسان از خاک به افلاک است; «سبحان الذی اسرى بعبده لیلا من المسجد الحرام الى المسجد الاقصى.»(اسراء:1) مسجد زیارتگاه خاص بارىتعالى است; «الا طوبى لعبد توضا فی بیته ثم زارنی فی بیتی»؛ خوشا به حال بندهاى که در خانه خویش وضو بگیرد، آنگاه مرا در خانهام زیارت کند. (پیامبر اکرم(ص)) انوار تابناک و بىآلایش پرستش در مسجد، براى عرشنشینان پرتو افکنى مىکند، آنسان که ستارگان آسمان براى ما خاکنشینان نور افشانى مىکنند; «ان بیوتی فى الارض المساجد تضىء لاهل السماء کما تضىء النجوم لاهل الارض.»
کوتاه سخن آنکه یکى از نقشهاى اساسى مسجد آن است که زمینه عبادت پر حضور و خالصانه را فراهم نماید تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و ذکر و دعا، زنگار غفلت از دل و جان بشویند و با خداوند متعال - به معناى واقعى کلمه - انس بگیرند.
ابعاد تربیتى مسجد به گونهاى با ابعاد عبادى آن مرتبط است; زیرا عبادت پرورش دهنده روح و روان آدمى بوده و پاسخ به آن در واقع، پاسخ به یک نیاز طبیعى و مهم اوست. کسى که نیازهاى جسمى و روانى خود را به طور منطقى پاسخ گوید شخصیتى متعادل مىیابد.
عبادت و راز و نیاز با خداوند نیاز واقعى و فطرى هر انسان و مکمل، بلکه مقوم شخصیت اوست. گرچه عبادت در هر مکانى این نیاز روحى را به طور نسبى تامین مىکند، ولى این نیاز در مسجد و عبادتگاه بهتر و کاملتر تامین مىشود. بر این پایه، انسان بنا به فطرت خویش، معبد و مسجد را دوست مىدارد و بدان عشق مىورزد.
آشنایی فرزندان با مسجد چه اهمیتی دارد؟
یکی از مکان‌هایی که می‌توان کودک را با معنویت آشنا کرد، مسجد است و اولین گام به‌سوی نماز و عبادت، قدم نهادن در این مکان است. همواره باید کودک را تشویق نمود تا به عبادت و مسجد روی آورد چرا که اگر شالوده ساختمان معنوی کودک را مثل ساختمان جسمی او محکم بنا کرد آیندۀ او که منتهی به نوجوانی و جوانی او می‌شود درخشان خواهد بود. یکی از ثمرات رفت‌وآمد به مسجد انس پیدا کردن با مسجد است همین که کودک می‌بیند دیگران در یک صف به‌سوی یک جهت و هدف، نماز میخوانند خود تأثیر مثبت می‌گذارد.
از طرفی هم نوجوانی دورانی پر از تغییرات گوناگون است و مرحله‌ای انتقالی و مهم به شمار می‌رود. در این مرحله هر چه در زندگی گذشته نوجوان رخ‌داده است، در وضع فعلی او اثر می‌گذارد و اتفاقات و تربیت این مرحله نیز در وضع زندگی آینده‌اش تأثیرات پایداری خواهد داشت. از همین رو بسیاری از بزرگ‌سالان به فرصت‌های ازدست‌رفته در دوران نوجوانی خویش برای ادامه تحصیل، کار، پیشرفت مذهبی و... افسوس می‌خورند.
در زمانی که نوجوان به‌سرعت با تغییرات جسمانی مواجه می‌شود، اجتماع از او می‌خواهد که مستقل و مسئولیت‌پذیر باشد و روابطش را با همسالان به نحوی مناسب تنظیم کند. در این دوره از نوجوانان خواسته می‌شود که دروس خود را به خوبی مطالعه کنند، تکلیف‌های اسلامی را انجام دهند و برخی انتظارات دیگر که تحقق آن برای نوجوانان کار آسانی نیست. با توجه به موارد مذکور اهمیت مسجد به‌منزله محیطی تربیت‌کننده نمایان می‌شود.
درمجموع حضور کودکان و نوجوانان در مسجد از اهمیت و ارزش ویژه‌ای برخوردار است و سنگ بنای آیندۀ آن‌ها ست. حضور آنان را در مسجد باید سرمایه تربیتی والایی به حساب آورد، سرمایه‌ای که در آینده می‌توانند با کمک آن تجارت معنوی، اخلاقی و فرهنگی کنند.
نقش مسجد در کسب هویت اجتماعی چیست؟
مسجد به عنوان یک نهاد عبادی و اجتماعی فعال در متن جامعه اسلامی نقش بسیار بالایی در شکل‌گیری افراد جامعه خصوصاً نوجوانان و جوانان دارد. برای این منظور روایت شریفی را که به بیان اثرات ارتباط مستمر با مسجد پرداخته است محور بحث قرار می دهیم.
وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَقُولُ: مَنِ اخْتَلَفَ إِلَى الْمَسَاجِدِ أَصَابَ إِحْدَى الثَّمَانِ: 1. أَخاً مُسْتَفَاداً فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ 2. أَوْ عِلْماً مُسْتَطْرَفاً 3. أَوْ آیَةً مُحْکَمَةً ۴. أَوْ رَحْمَةً مُنْتَظَرَةً 5. أَوْ کَلِمَةً تَرُدُّهُ عَنْ رَدًى 6. أَوْ یَسْمَعُ کَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَى هُدًى 7. أَوْ یَتْرُکُ ذَنْباً خَشْیَةً 8. أَوْ حَیَاءً.
در این روایت شریف امیرالمؤمنین (علیه السلام) هشت ثمره مهم برای رفت و آمد مستمر در مسجد و به تعبیری "اهل مسجد بودن" ذکر می فرمایند، که با دقت در این امور نحوه اثرگذاری مسجد در شکل‌گیری هویت اجتماعی افراد خصوصاً نوجوانان و جوانان که در مرحله شکل‌گیری و تثبیت هویت اجتماعی هستند به خوبی روشن می شود و ما در قالب پنج عنوان کلی به این موارد اشاره می کنیم.
انسان موجودی اجتماعی است و به قول حکما مدنی‌الطبع است. به همین جهت انسان ناگزیر از داشتن روابط اجتماعی با افراد مختلف با عناوین مختلفی چون خانواده، دوستان، همکاران، همسایگان و... می باشد. از مهم‌ترین روابط اجتماعی انسان، روابط دوستی است. داشتن دوستان مناسب باعث سلامت روحی و هویت اجتماعی مناسب انسان است. مخصوصاً در دوره نوجوانی و جوانی افراد به شدت تحت تأثیر محیط دوستان خود می‌باشند.
از نگاه امام علی (علیه السلام) انسان ناتوان کسی است که در برقرای این ارتباط دوستی با دیگران ناتوان باشد. «اعجز الناس من عجز عن اکتساب الاخوان و اعجز منه من ضیع من ظفر به منهم.»
نوع دوستان انسان و محیط‌های دوستی و رفاقتی افراد هم در شکل‌گیری هویت اجتماعی او بسیار مؤثرند و هم معرّف و علامت خوبی برای شاخت هویت شخصی و اجتماعی افراد است. به فرموده امام علی (علیه السلام): «فان المرء یوزن بخلیله» .
نکته مهم در باب دوستی، محور و ملاک دوستی بین افراد است. دوستی گاهی با محوریت مسائل مالی، گاهی سیاسی و ... و گاهی هم با محوریت مسائل الهی و روابط دینی است. محکم ترین و سالم ترین دوستی‌ها دوستی ای است که بر اساس مسائل دینی و با محوریت محبت ایمانی شکل گرفته باشد. (الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین) (در روز قیامت دوستان، دشمن یکدیگرند مگر متقین.)
امام علی(علیه السلام) اولین اثر ارتباط با مسجد را یافتن دوستان و برادران دینی مطرح می فرمایند. دوستی ای که بر محور دین و بندگی خدای متعال شکل گیرد دوستی‌ای است که پایدار و به دور از هر گونه دغل و انحراف است. این دوستیِ ایمانی در شکل دادن به هویت اجتماعی نوجوان و جوان قابلیت بالایی دارد. هویت اجتماعی با محوریت ملاک‌های دینی و الهی.
کلام آخر:
مسجد مکانی مقدّس است که در ابتدا تداعی‌کنندۀ نماز جماعت و مراسم‌های دینی و مذهبی می‌باشد امّا اسلام مسجد را پایه‌گذاری نمود تا افزون بر دعا و نیایش و عبادت کانون تعلیم و تربیت و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی نیز باشد. یکی از کارکردهای مهمّ این نهاد مقدّس کاربری آن در خصوص امور تربیتی و آموزشی است. این مکان با کارکردهای زیادی که دارد می‌تواند والدین و تمامی دست‌اندرکاران تربیت را کمک نموده و راه‌گشای بسیاری از مشکلات تربیتی آنان به شمار رود و از این طریق می‌توانند استعدادهای فطری خداجویانه کودکان و نوجوانان خود را بیدار نگه‌داشته و باعث تقویت باورهای مذهبی و اعتقادی آنان شوند.
