
زرین شهر بعنوان مرکز شهرستان لنجان با جمعیتی بیش از ۹۴۱۱۸نفر در موقعیت جنوب غربی استان اصفهان واقع شده است. این شهر در کنار زاینده رود و در مسیر بزرگراههای کنارگذر غربی اصفهان و جاده استراتژیک اصفهان به چهارمحال و بختیاری قرار دارد. شهر زرین شهر از دیدگاه صنعتی به سبب همسایگی با ابرکارخانههای صنعتی همچون ذوب آهن، مجتمع فولاد، صنایع دفاع، سیمان سپاهان و شهرکهای صنعتی بزرگ و کوچک یکی از بزرگترین شهرهای صنعتی کشور به شمار میرود.
از دیدگاه تاریخی این شهر به سبب رنگ و آب لنجانی خود امروزه خاستگاه پیشینهٔ کهن لنجان که مورد اشاره بسیاری از سفرنامهها و کتب تاریخی از نخستین سالهای سدههای اسلامی است قرار گرفته سفرنامههایی همچون سفرنامه ابن بطوطه، ناصر خسرو و ابن حوقل....
اماکن تاریخی به جای مانده از گردش زمان در این شهر دربرگیرنده مسجد صباحی، مسجد رحیم خان، برج کبوتری شرقی، گرمابه حاج رضاقلی هستند که همگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدهاند.
شهر زرین شهر به دلیل همسایگی مستقیم با کارخانه ذوب آهن به رغم اینکه در دهههای گذشته مورد هجوم موج مهاجرت اقوام مختلف از سراسر ایران قرار گرفت که بیشتر این مهاجران را قوم بختیاری تشکیل میدادند اما امروزه بافت جمعیتی بومی خود را توانسته حفظ کند. وجود محلههایی نامآور به میدان، گله بزی، روستاییها، نخعیها و اتراک نشان از حفظ بافت بومی آن دارد.
پارک ساحلی زرین شهر در حاشیه زایندهرود از مکانهای دیدنی آن است.
تاریخچه
مرکز شهرستان لنجان به سبب مجاورت با زاینده رود در سال ۱۳۳۶ طبق مصوبه شورای شهر ریز، با الهام از نام کهن زرینرود به زرینشهر تغییر نام یافت. به گفتهٔ باستانشناسان، اشیاء کشف شده در تلههای باغ محمود، باغ دراز و تله کافر که در جنوب این شهر و در مجاورت مادی (جوی) کهن ریز قرار دارد، برآمده از دل معدودی از تپههای باستانی مسیر زاینده رود میباشد که از لحاظ تاریخی هم دوره با تمدن سیلک کاشان است.


از دیگر آثار تاریخی فرهنگی این منطقه میتوان به مسجد صباحی (منسوب به دوره فرقه اسماعیلیه) حمام صحرایی با کتیبه ۸۰۰ ساله، قلعه اعراب، پل شاه نشین و تالار کهن ریز، آسیابها، کبوتر خانهها و عصارخانه، حمامهای خزانهای، حمام حاج رضاقلی، قلعههای دفاعی و مساجد گوناگون اشاره کرد که به جز مسجد رحیم خان (جامع) قلعه حسینآباد و باغ برجی شرق ریز، مربوط به دوره قاجار و حوزه علمیه قدیمی ریز کلیه آثار ذکر شده در هجوم صنعت و توسعه بی حساب همچون دیگر نمادهای تاریخی فرهنگی شهر از صفحه روزگار محو شده است.
افراد سرشناس محلی
- حضرت آیت الله حاج شیخ محمود شریعت ریزی از علما و عرفا زرین شهر ومؤسس حوزه علمیه امام خمینی (ره)
- اسماعیل ابن محمد ریزی (از دانشمندان قرن هفتم هجری قمری) صاحب دو اثر رساله نصرتیه و حیات النفوس،
- ملاعبدالوهّاب ریزی صاحب چند جلد تعلیقه بر کتاب القسطاس المستقیم و رسالههایی در احکام
- علامه فقیه آقاشیخ مرتضی ریزی از رهبران مشروطه و صاحب فتوای عزل ظل السلطان حاکم اصفهان
- آقاشیخ ابوالفضل ریزی
- شیخ ضیاء الدین ریزی
- ملا حسن ریزی
- سید اسماعیل ریزی (از رهبران مذهبی مشروطیت و نماینده اولین دوره مجلس شورای ملی)،
- حاج سید نظام الدینی خطیب و مدرس حوزه،
- فقیه وارسته مریم ریزی صاحب کتاب وزین و مرجع مطالب السوال،
- شیخ جعفر ریزی پدر فقیه وارسته مریم ریزی،
- سید آقاجان نور بخش جد اعلای دکتر سیدمحسن نوربخش، وزیر وقت اقتصاد و دارایی و رئیس وقت بانک مرکزی،
- ملا لطفالله شمس الواعظین ریزی صاحب کتب جواهر الکلام و شمس طالعه
- استاد دکترخدامراد مرادیان استاد دانشگاه تهران و الازهر مصر و پایهگذار کرسی زبان پارسی در دانشگاه صنعا
- سردار فاتح خرمشهر شهید حسین قجهای
- استاد حاج علی پرورش ریزی استاد آهنگر و سازنده نخستین پل معلق بومی کشور در سال ۱۳۳۷ بر روی زاینده رود
مردم شناسی و جمعیت
ساکنان زرین شهر از دیرباز لنجانی بودهاند که با مشروطیت و بعدها باتأسیس کارخانههای متعدد در این منطقه و سیل مهاجران برای اشتغال؛ گروههای بزرگی از طوایف بختیاری و خوزستانی به این خطه وارد شدند که بخش عمده آنان در زرین شهر سکونت دارند.جمعیت شهر زرین شهر در سر شماری اخیر حدود۹۵۳۲۶ میباشد. بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان لنجان در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۲۶٫۷۵۶ نفر بودهاست. باتوجه به آمار سال ۱۳۹۱ رشد جشمگیری داشته جمعیت شهرستان به۲۹۲۸۵۳نفررسیدهاست این آمار نشان دهنده صنعتی بودن شهرستان، وخوب بودن اشتغال وکسب و کاردرمنطقهاست.
تقسیمات کشوری
شهرستان لنجان شامل هشت شهر، دو بخش و بیش از سی روستا میباشد.
بخش مرکزی شهرستان لنجان
- بخش مرکزی: به مرکزیت مرکز شهرستان زرین شهر
- دهستان خرمرود، آشیان
شهرها
- زرین شهر
- چمگردان
- زاینده رود
- سده لنجان
- ورنامخواست
- فولادشهر
- باغشاد
- چرمهین
- باغ بهادران
دهستان
- دهستان خرم رود
- دهستان آشیان
- دهستان چم رود
- دهستان زیرکوه
- دهستان چم کوه
روستاهای بخش باغبهادران شورجه - چم آسمان - چم پیر - مورکان - همام - کرچگان-کته شور - دورک - صادق آباد -برنجگان - خشوئیه - آیدوغمیش - زرد خشوئیه - حاج الوان - قلعه ترکی - پرکستان - چم علیشاه - چم کهریز - چم نور (چم گاو) - چم طاق - چم حیدر - چم یوسفعلی - کچوئیه- زمان آباد - هاردنگ - لای بید - حاجت آقا- قلعه آقا - کلیشاد رخ - رکن آباد - جعفرآباد - قلعه سنگی
درطرح جدید منطقهای کردن لنجان (زرین شهر) به سبک زیر است:
- زرین شهر (منطقه مرکزی۱لنجان)
- فولادشهر (منطقه۲لنجان)
- ورنامخواست (منطقه۳لنجان)
- چمگردان (منطقه۴لنجان)
- سده (منطقه۵لنجان)
- زاینده رود (منطقه۶ لنجان)
- باغشاد (منطقه۷لنجان)
- باغ بهادران (منطقه۸لنجان)
- چرمهین (منطقه۹لنجان)
شهرستان لنجان در سالهای پیش از ۱۳۵۵ ه.ش به لنجانات معروف بود. لنجانات شامل شهرستانهای فلاورجان و مبارکه کنونی و بخشی از خمینی شهر فعلی بودهاست؛ که در سالی ۱۳۵۵ بخش فلاورجان و سال ۱۳۶۹ نیز بخش مبارکه از آن جدا و به شهرستان تبدیل شدند. درحال حاضر شهرستان لنجان دارای هشت شهر و دو بخش و پنج دهستان است. بخشها شامل دو بخش مرکزی و باغ بهادران. بخش مرکزی شامل دهستانهای آشیان و خرم رود و بخش باغ بهادران شامل دهستانهای چم رود و چم کوه و زیر کوه میباشد. شهرها شامل: زرین شهر، فولادشهر، چمگردان، سده، ورنامخواست، چرمهین، باغ بهادران و زاینده رود (شهر) است.
جغرافیای طبیعی
شهرستان لنجان با وسعت ۵/۱۱۷۲ کیلومتر مربع در فاصله ۳۵ کیلومتری جنوب غربی اصفهان قرار گرفتهاست. ارتفاع نسبی ان از سطح دریا ۲۲۷۰ متر است و دارای آب و هوایی متغیر که همواره تحت تأثیر ناحیه نیمه خشک مرکزی و نیمه مرطب چهارمحال و بختیاری قرار میگیرد. ارتفاعات آن شامل کوههای گاوپیسه از رشته کوههای مرکزی که در شمال شهرستان واقع شدهاند و کوههای بیدکان و کوهستان «رخ» در غرب آن میباشند. لازم است ذکر شود که خط مرزی این شهرستان با استان چهارمحال و بختیاری از میان کوهستان «رخ» عبور میکند.
جغرافیای اقتصادی
لنجان محل بزرگترین کارخانههای کشور است. تأسیسات عظیم ذوب آهن (کارخانه ذوب آهن در بالای شهر چمگردان واقع شده است) و کارخانهها و شرکتهای اقماری عظیم آن و نیز کارخانههای صنایع دفاع در محدوده این شهرستان و تعداد زیادی از صنایع و کارخانههای کوچک و بزرگ به این منطقه بافت صنعتی بخشیده که بر رونق و آبادانی منطقه نیز افزوده شدهاست؛ همچنین صنایع دفاع نیز در محدوده شهر زرین شهر قرار گرفته که در نوع خود در کشور بی نظیر است.
کشاورزی
لنجان از لحاظ کشاورزی مهمترین تولیدکننده برنج در استان به شمار میآید. برنج این منطقه از نوع چمپا اما بسیار خوشبو و خوش طعم است؛ چنانچه عطر برنج لنجان را در هیچ نقطهای از جهان نمیتوان یافت. به همین خاطر در سطح استان هوا خواه بسیار دارد و کلیه تولیدات آن در همین استان مصرف شده و امکان صادر شدن نمییابد. سایر محصولات این منطقه، گندم، چغندر قند، صیفی جات و اقسام میوههای سردرختی است.
لنجان از واژه «لنج» به معنی بیشه زار و سبزه زار گرفته شدهاست.
آموزش عالی
این شهرستان دارای ۹ دانشگاهاست:
- دانشگاه آزاد اسلامی واحدلنجان
- دانشگاه پیام نور زرین شهر
- مرکز آموزش علمی کاربردی زرین شهر
- دانشگاه غیرانتفاعی صنعتی فولاد
- دانشگاه غیرانتفاعی امین فولادشهر
- دانشگاه غیرانتفاعی فرزانگان
- دانشگاه پیام نور زاینده رود
- دانشگاه پیام نور باغبهادران
- مرکز علمی کاربردی صنایع دفاعی زرین شهر
دانشگاه صنایع و معادن لنجان (در حال تأسیس)
صنایع
شرکت فولاد مبارکه اصفهان از بزرگترین شرکتهای تولیدی منطقه زرین شهر و ایران، همچنین ایجاد کننده بیشترین اشتغال در منطقه است. کارخانه ذوب آهن نیز از صنایع بزرگ منطقه است. کارخانه صنایع دفاع، مجتمع فولاد مبارکه، شرکت پلیاکریل اصفهان، کارخانه نوید منگنز، کارخانه سیمان سپاهان و زرین خودرو از جمله صنایع این منطقهاند.
دردهههای اخیر با توجه به احداث صنایع عظیم دراین شهرستان وکشاورز و دامدار بودن مردم بومی منطقه بسیاری از نیروهای فنی از سایر نقاط کشور خصوصاً خوزستان و چهارمحال بختیاری با توجه به اشتغال فنی قبلی در صنایع فولاد و نورد خوزستان، نفت، گاز و پتروشیمی و نیروگاهی دراین شهرستان ساکن شدهاند.
صنایع دستی
شهرستان لنجان همانند دیگر شهرستانهای استان اصفهان از قابلیتهای بالقوه صنایع دستی در شهرستان برخوردار است.
در سالهای اخیر امر آموزش به علاقهمندان باعث گرایش جوانان خصوصاً بانوان علاقهمند به این رشته از صنایع گردیدهاست. در این زمینه کانون فرهنگی بانوان شهرستان امر آموزش رشتههای مختلف صنایع دستی را بر عهده دارد.
چنانچه در سال ۱۳۸۹ تعداد نفرات آموزش دیده ۹۰ نفر بودهاست.
صنایع دستی که شرح آن ذیلاً آمدهاست از جمله رشتههایی است که در این شهرستان به علاقهمندان آموزش داده میشود:
- منبت و معرق روی چوب
- نقاشی روی ظروف مینایی
- گلیم بافی
- دوخت چرم- رودوزی سنتی (سرمه دوزی) و روبان دوزی
- سفالگری مقدماتی و پیشرفته
- چاپ قلمکار
- طراحی و نقاشی رنگ روغن و آبرنگ
- قلمزنی
- قالی بافی
تاریخ
بیشتر مکتوبات تاریخی لنجان به زمانصفویه و اشغال توسط افغانها منتهی میشود. هرچند نهایتاً با شکست افغانها توسط علیمردان خان بختیاری افغانها ازاصفهان و لنجان رانده شدند. امالنجان تامدتها رونق قبلی را بازنیافت. تازمان مشروطه که یکی از پایگاههای مجاهدین برای فتح تهران و اصفهان شد وبا وزارت صمصام السطنه بختیاری و حکومت بر اصفهان رفته رفته دوباره لنجان رو به عمران گذاشت. در سال ۱۰۰۰ ه. ق، شاه عباس، اصفهان را به عنوان مرکز سیاسی ایران برگزید و پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد. این زمان آغاز رونق و شکوفایی اصفهان بود و لنجان نیز از این رونق و شکوه بهره فراوانی برد، زیرا که این منطقه سرسبز و حاصلخیز با اصفهان فاصله چندانی نداشت و بسیار زود بیشه زارها، تفرج گاهها و شکارگاههای سرسبز آن مورد توجه شاه قرارگرفت.
در دورهشاه سلطان حسین لنجان به تبع اصفهان روزگاری سخت را سپری کرد. در عهدافشاریان و زمانه زندیان لنجان معبر آمد و شد دستهها و طایفههایی بود که یا به اصفهان میآمدند یا از آن میگریختند. در عهد قاجار، لنجان یا در تملک شاهزادگان قاجار قرار داشت یا تیولی بود که به وابستگان دربار مسعود میرزا بخشیده میشد. در دوره پر آشوب انقلاب مشروطه و استبداد صغیر، لنجان گذرگاه خان و قشون خوانین بختیاری بود.
مسجد رحیم خان زرین شهر
از معدود بناهایی تاریخی شهرستان لنجان است که با شماره ۱۵۱۹۰ در فهرست آثار ملی به تبت رسیده است. قدمت آن مربوط به اوایل دوران قاجار است این مسجد بوسیله محمد رحیم خان ریزی ساخته شده و دارای یک شبستان اصلی و تعدادی طاقنما در محوطه حیاط با تزئنیات آجرکاری خفته –راسته و آجرکاری معقلی و کاشیکاری است شبستان جبههٔ شمالی آن الحاقی است که در دهههای اخیر ساخته شده است که پیش از این کاریز بزرگی از حیاط آن میگذشت و دارای سنگ آب ارزشمند تاریخی بود که هم اکنون نیز موجود است. در این مسجد علما و خوانین و کدخدایان زرین شهر در اطاقهای مخصوصی دفن میباشند.
گرمابه حاج رضاقلی زرین شهر
این گرمابه از نوع دوقلو (زنانه و مردانه) با دیرینگی قاجاریه میباشد که به تازگی با شماره ۳۱۱۹۹/۱۳۹۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کبوترخانه باغ برجی شرقی زرین شهر
این کبوترخانه از نوع دو استوانهای و بادیرینگی صفویه میباشد که با شماره ۱۹۲۱۷/۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است اما در سال ۱۳۹۰ به دلیل بیتوجهی مسولین بخشی از آن بوسیله مالکین زمینهای کناری ویران و تاکنون هم بازسازی نشده است.
پل کله
قدمت پل مربوط به اواخر دوران صفوی است که در حال حاضر به علت عدم توجه به فرسودگیهای نما و اجرای ساخت و سازهای غیراصولی در معرض خطر است. قلعه چهاربرج: بنای زیبایی است بر فراز بلندی تپه که در شهرزرین، شهر از شهرستان لنجان واقع شدهاست. قدمت آن اواخر صفوی و اوایل قاجار است. دارای چهار برج دیده بانی است
کبوترخانه
کبوترخانههای زیبایی در اقصی نقاط شهرستان لنجان با زیباییهای خاص خود وجود دارند که دیدن آنها خارج از لطف نیست. در کرچگان برج کبوتر ۲۰۰ ساله موجود است که گذشته ازآن به عنوان مکانی برای دیده بانی استفاده میشده است.
قلعه کافر
در مسیر زرین شهر به باغبهادران قلعه خشتی زیبایی وجود دارد که قدمت آن مربوط به اواخر دوره قاجار است.
آبشار شاه لُرا
در فاصله پنج کیلومتری چرمهین، در دامنه کوه رخ (از رشته کوههایزاگرس)، آبشار زیبای شاه لورا=(شالورا) از ارتفاع کوه بر دامنه آن فرو میریزد و در بهار و تابستان پذیرای مردم زنده دلی است که به دامن طبیعت میروند. این آبشار دائمی است و بسته به میزان آبسالی یا خشکسالی میزان آب آن متغیر است. در سالهای پرباران آبشار خروشان تر و بزرگتری به نام هولوکی در کنار آبشار شاه لرا معمولاً در فصل بهار جریان مییابد.
کشاورزی
با توجه به وجود شالیزارهای بسیار این شهرستان یکی از بهترین محصولات برنج ایران را تولید میکند. همچنین در بخش باغبهادران از محصولاتی نظیر گردو، بادام و غیره نیز میتوان نام برد.
مراکز گردشگری
- امامزاده باباسبز روستای اُشیان
- امامزاده سید هادی محمد روستای هاردنگ
- کنار رودخانه زاینده رود (معروف به سر سنگ) روستای اُشیان
- پارک ساحلی شهر سده لنجان
- پارک ساحلی شهرچمگُردان
- پارک ساحلی زرین شهر
- امامزاده سید ابراهیم ورنامخواست
- مسجد رحیم خان (جامع) زرین شهر
- مناظر بسیار زیبای حاشیه زاینده رود
- آبشار شاهلولاک در نزدیکی شهر چرمهین
- مجموعه باستانی کوه قلعه بزی
- برجهای کبوترخانه زرین شهر
- زیارتگاه بابا شیخ علی شهر زاینده رود
- امامزاده شاهزاده ابراهیم شهر باغبهادران
- مجموعه چهاربرج باغبهادران
- پیر چنارروستای خشوئیه
گردنه رخ
این گردنه که در مسیرارتباطی دو استان اصفهان و چهارمحال بختیاری و نیز مرز دو استان و آخرین منطقه سمت غرب استان اصفهان میباشد،
گردنه با پیچ و خمهای تند از سطح زمین تا بالاترین نقطه «کوه رخ» کشیده شده که در هر پیچ آن منظرهای بدیع از شهرستان لنجان دیده میشود.
دهکده ساحلی زاینده رود
این منطقه یکی از مراکز مهم ییلاقی اصفهان محسوب میشود. رودخانه زاینده رود، با جلوهای رؤیا گون از میان بیشهها و باغها میگذرد و قل قل آب و آواز پرندگان در لابلای شاخسار بیشهها و وزش باد درشاخ و برگ درختان آن، از زیباترین موسیقیهایی است که میتوان شنید. دو سوی رودخانه پوشیده ازدرخت و سبزه زار است و با آب و هوایی دلپذیر و خنک روح را تسکین میدهد. هر نقطه این ناحیه تفرجگاهی زیباست، کوه، آب زلال رودخانه و بیشه و درخت و باغ وسبزه زار، به باغبادران و روستاها و چمهای اطراف آن زیبایی خیره کنندهای بخشیدهاست.
سایر جاذبهها
- پارک ساحلی زاینده رود در زرین شهر
- ویلاهای ساحلی باغ بهادران
- چشمانداز گردنه رخ
- مجموعه تفریحی و قایقرانی ذوب آهن
- منطقه گردشگری سعید آباد
- منطقه گردشگری باغ بهادران
- منطقه گردشگری برنجکان
- بافت تاریخی و دیدنی روستای خشوئیه
پارک زرین شهر
پارک ساحلی زرین شهر بوستان ملت، پارک شاهد، پارک لاله، پارک صدرا، پارک رضوان، پارک جوان، پارک گلها، پارک رجا، پارک حریت و...