چگونه حس مسئولیت پذیری را در فرزندانمان ایجاد کنیم؟

محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس سبک زندگی؛ «خانواده» بیشترین و بهترین تأثیرگذاری در مسئولیتپذیری فرزندان را دارد. ضرورت و اهمیت این مسئله در اینجاست که «خانواده» یکی از ارکان اساسی جامعه اسلامی میباشد. شکلگیری شخصیت و پرورش فرزندان تمام ًا در کانون خانواده صورت میگیرد. از نظر اسلام «شقاوت» و «سعادت» فرزند نیز بستگی به خانواده دارد. از سویی غرب، ارزشهای اسلامی را هدف قرار داده و رفتارها و عقاید خویش را در جامعههای اسلامی وارد میسازد و مسلماً جوانان که تأثیرپذیری بیشتری دارند بیشتر آسیب میبینند.

مسئولیتپذیری برخاسته از نیاز انسان است و انسان جز رسیدن به کمال مطلق هدفی ندارد و رسیدن به پروردگار جز از راه عبودیت که انجام عبادت و عمل صالح است، صورت نمیگیرد. غرض از عبادت هم معرفت است. انسان هر قدر مسئولیتهای خویش را انجام دهد، همانقدر به رشد و تکامل خواهد رسید. اما خانوادهها از نظر اسلام تعیینکننده شقاوت و سعادت فرزندانشان میباشند.

 ازآنجاییکه خداوند در قرآن دستور داده تا «خانواده» هدایتگر فرزندانشان باشند، در این صورت واجب میشود تا واجبات و محرمات و مقدمات پذیرش آنها را فراهم کنند. خداوند، فرزند را پاک آفریده است و از سویی والدین را آموزگارانی قرار داده که جز خیر فرزندشان چیز دیگری نمیخواهند و این اقتضا دارد تا والدین راهکارهای تربیتی را اعمال نمایند و با حمایتگریها و مراقبتها و آموزشهای خود فرزندانشان را عادل و عاقل بارآورند، درنتیجه فرزندان مسئولیتپذیر و هم توانای بر انجام مسؤلیت ها بار خواهند آمد.

مسئولیت پذیری کودک یکی از دغدغه های والدین در تربیت درست اوست. اما در چه زمانی باید از کودک انتظار داشته باشیم که مسئولیت پذیر باشد یا کارهایش را خودش انجام دهد. اما سوال اینجاست که مسئولیت پذیری کودک چیست؟ مسئولیت همان وظیفه است؟ تفاوت مسئولیت با وظیفه چیست؟ همانطور که از نامش پیداست مسئولیت پذیری کودک یعنی به عهده گرفتن کاری که بداند از پس انجام آن بر می آید.

نکته جالب اینجاست که وظیفه را با مسئولیت پذیری اشتباه نگیرید. وظیفه ای که بر عهده کودک است شامل تمیز کردن اتاق و مرتب کردن وسایلش است. اما مسئولیت پذیری یعنی اینکه علاوه بر وظایفی که به عهده خود کودک است، چیزهایی از کودک خواسته می شود. وقتی از کودک می خواهید که کاری را انجام دهد یعنی اینکه در برابر این مسئولیتی که بر عهده اوست چیزی را به دست می آورد.

تفاوت دیگر مسئولیت و وظیفه این است در وظیفه کودک مجبور است که کارهایی که به او واگذار می شود را انجام دهد. اما مسئولیت را خود و به صورت آگاهانه می پذیرد و انتخاب می کند.

تربیت فرزندان مسئولیت پذیر در نگاه معصومین

دین از نظر ماهیت غریزی یک عشق و محیت است و از نظر ماهیت اجتماعی یک مسئولیت است.

دین یا همان کتاب الهی و یا پیامبران الهی، از مسئولیت انفکاک پذیر نیست. چرا که انسان متدین واقعی خواه ناخواه احساس مسئولیت می­کند هم برای خود و هم برای محیط خانواده و هم برای اجتماع. در واقع بی­مسئولیتی و بی­تفاوتی با دینداری سازگار نیست.

فَاللهَ اللهَ أَيُّهَا النَّاسُ، فِيَما اسْتَحْفَظَكُمْ مِنْ كِتَابِهِ، وَاسْتَوْدَعَكُمْ مِنْ حُقُوقِهِ، فَإِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ لَمْ يَخْلُقْكُمْ عَبَثاً، وَلَمْ يَتْرُكْكُمْ سُدىً، وَلَمْ يَدَعْكُمْ فِي جَهَالَةٍ وَلاَ عَمىً، قَدْ سَمَّى آثَارَكُمْ وَعَلِمَ أعْمَالَكُمْ، وَكَتَبَ آجَالَكُمْ، وَأَنْزَلَ عَلَيْكُمُ ، وَعَمَّرَ فِيكُمْ نَبِيَّهُأَزْمَاناً، حَتَّى أَكْمَلَ لَهُ وَلَكُمْ ـ فِيَما أنْزَلَ مِنْ كِتَابِهِ ـ

ای مردم! خدای را، که مسئولیت پاسداری از کتابش را بر عهده­تان نهاده است، و حقوقش را چونان ودیعه­ای به شما سپرده است. آری، خداوند سبحان پوچتان نیافریده است و بی­هدف رهاتان نکرده است، و در نادانی و نابینایی، به خویشتنتان واننهاده است. تمام اثار وجودیتان را با نام و نشانی مشخص ضبط کرده، به اعمالتان آگاه است و اجل­هاتان را رقم زده است. شما را کتابی فرو فرستاده که روشنگر همه چیز است، و پیامبرش را در میان شما چندی عمر بخشیده اشت، تا آنچه برای شما و خویش پسندیده است و در کتابش نازل فرموده، با سنت خود تکمیل کند و دین را چنان که باید برپا دارد.

مسئولیت نسبت به خود:

انسان در مورد شخص خودش مسئول نگهداری و بهره­برداری و ساختن چند چیز است:

الف: جسم یعنی سلامت و قدرت و اعتدال بدن

ب: عقل

ج: اراده اخلاقی و تحکم آن بر غرایز و حتی بر قوه خیال و وهم

د: غرایز و شهوات مثل شهوت جنسی

مسئولیت انسان دو بخش دارد حفظ و نگهداری و شعبه سازندگی و تکمیل. در بخش جسم بیشتر مسئولیت انسان از نوع نگهداری است و در بخش روح، بیشتر خلق و ایجاد و سازندگی.

آنجا که مولا می فرماید«و من الْحَقِّ عَلَيْكَ حِفْظُ نَفْسِكَ» بخشی از حقی که بر توست حفظ و نگهداری تو از خود است.

مسئولیت خانواده:

گذران امور خانواده که مؤسسه­ای کوچک ولی بسیار مهم است باید تابع ضوابط و تحت نظر مدیر و گرداننده­ای باشد که امر مسئولیت آن را بر عهده می­گیرد. اصولاً این در اسلام است که حتی اگر دو نفر به سفر می­روند یکی از آن­ها امر مدیریت این سفر را به عهده گیرد. زندگی مشترک زناشویی نیز مثل سفر است و حتی مهمتر از آن.

«و من الْحَقِّ عَلَيْكَ حِفْظُ نَفْسِكَ، وَالاْحْتسَابُ عَلَى الرَّعِيَّةِ بِجُهْدِكَ، فَإِنَّ الَّذِي يَصِلُ إِلَيْكَ مِنْ ذلِكَ أَفْضَلُ مِنَ الَّذِي يَصِلُ بِكَ[7]».

بخشی از حقی که بر توست حفظ و نگهداری تو از خود، و تلاش تو در نظارت سازنده بر زیردستان است که آن­چه به تو می­رسد برتر از آن است که از نیروی تو در این راه سرمایه­گذاری می­شود. در واقع زن و فرزند تحت سرپرستی مرد و زیردست او هستند و در رابطه با زیردستان امام علی (ع) دستور عمل کلی بالا را فرمودند.

مسئولیت­های اجتماعی

مهمترین و انسانی ترین مسئولیت ها، مسئولیت اجتماعی است. زیرا در هر مسئولیت علاقه و درد شرط است و دیگر دغدغه. در مورد مسئولیت خود و همچنین مسئولیت خانواده، یک علاقه طبیعی است. اما در مسئولیت اجتماعی هست که هر فردی شایستگی انسانی آن را ندارد. زیرا اولاً باید درد انسان های دیگر را داشته باشد و در درد آن ها با آن ها شریک باشد.

نکاتی درباره مسئولیت پذیری کودکان

مسئولیتی که به کودک می دهید نباید با اعمال زور یا با لحن بد باشد یا آن را به اجبار به کودک تحمیل کنید.

مسئولیت باید در شان و قدرت کودک باشد. از کودک انتظارات زیادی نداشته باشید. کودک باید در دوران کودکی اش باشد و بازی کند و خوش بگذراند. لطفا با دادن مسئولیت های سنگین او را زود بزرگ نکنید.

بعد از انجام مسئولیت، باید او را تشویق کرد. اصلا یکی از مواردی که در مسئولیت پذیری کودک باید مد نظر قرار گیرد پاداش بعد از پذیرش و انجام درست آن درخواست است.

اگر می خواهید به کودک مسئولیتی دهید بهتر است که با لحن بسیار محبت آمیز درخواستتان را مطرح کنید و اگر کودک از پس انجام آن بر نیامد به جای تحقیر و توهین او را تشویق کنید و به او اطمینان دهید که به زودی می تواند این کار را درست انجام دهد.

کلام آخر

سعی کنیم در واگذاری مسئولیت­ها و تکالیف به فرزندانمان زیاده­روی نکنیم یعنی که به توان و وسع فرزندمان توجه کنیم و به همان اندازه به او کار بسپاریم تا باعث از بین رفتن اعتماد به نفس و عزت نفس در او نشویم. و نیز خود الگوهای مسئول و مناسبی برای آنها باشیم و به فرزندانمان بفهمانیم که ما خیرخواه آنها هستیم و نیز محدوده کار و تکلیف را برای او مشخص سازیم تا او تکلیف خود را بداند. و فرقی نیز میان فرزندانمان در واگذاری مسئولیت­ها ندانیم. هرگاه تمام این موارد را رعایت کردیم می­توانیم به اینکه فرزندانی سالم و مسئولیت پذیر تحویل جامعه دهیم امیدوار و حتی مطمئن باشیم.