نشست فیلترینگ فضای مجازی در ایران با محوریت ابعاد حقوقی آن ظهر امروز در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
به گزارش پایگاه خبری دانا از مهر، نشست فیلترینگ فضای مجازی در ایران «تضمین یا تخدیش حقوق شهروندی» با حضور دکتر وحید آگاه عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و وکیل دادگستری و دکتر حامد نیکو نهاد عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیئت مدیره انجمن علمی حقوق عمومی اسلامی ایران امروز سه شنبه ششم آذرماه در پردیس مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
نظام حقوقی ما در ساماندهی فضای مجازی موجه و مطلوب نیست
نیکونهاد در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه نسبت و ماهیت فیلترینگ با قانون اساسی چیست و ثانیاً نسبت سیستم تصمیم گیری در حوزه فیلترینگ با حقوق اساسی جمهوری اسلامی چگونه است؟ اظهار کرد: وضعیت کنونی نظام حقوقی ما در ساماندهی فضای مجازی نه معلوم است نه موجه و نه مطلوب. معلوم نیست کی به کیست و مطالبه همین است که چرا وضعیت اینگونه است؟ برای من معلم حقوق هیچی به اندازه مسئولیت پذیری مهم نیست. در حال حاضر باید از چه کسی درباره وضعیت موجود سوال بپرسیم؟ در این شرایط مجال فرافکنی فراهم است و حداقل انتظار یک جامعه این است که معلوم باشد در هر موضوعی چه کسی تعیین تکلیف می‌کند؟ این آشفتگی یعنی رهایی.
از حکمرانی فضای مجازی در چارچوب قانون دفاع می‌کنیم
عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی ضمن اشاره به اینکه فیلترینگ تنها یکی از مسائل فضای مجازی ما است، افزود: حتماً از حکمرانی فضای مجازی در چارچوب قانون دفاع می‌کنم؛ حکمرانی به معنای ساماندهی و تنظیم گری است و البته منکر این نیستم که ممکن است از این الفاظ سواستفاده شود، بله حتماً ممکن است این اتفاق رخ هد اما نمی‌توانیم به خاطر این احتمال که افرادی در موقعیت‌هایی از یک امر درست و ضروری سواستفاده کنند، از آن چشم پوشی کنیم. باید با وضع قوانین کاری کنیم که این سواستفاده را به کمترین حد برسانیم.
وی در ادامه شفافیت، مسئولیت پذیری و نفی تبعیضات ناروا و … را از الزامات حکمرانی فضای مجازی برشمرد و گفت: اصل سوم قانون اساسی اولویت‌های حکومت را فهرست کرده و اولین وظیفه‌ای که برای جمهوری اسلامی برمی شمرد این است که امکانات را برای استقلال، عدالت و همبستگی همه جانبه مردم فراهم کند. مردم حق دارند در محیط سالم، امن، آزاد و شفاف و روشن زندگی کنند چرا که محیط بر روی انتخاب‌هایشان تأثیر دارد. در قانون اساسی بر بالابردن سطح آگاهی‌های عمومی تاکید شده است و اگر مردم آگاهی لازم نداشته باشند ممکن است مردم با آزادی علیه آگاهی خود اقدام می‌کنند.
سیل ویرانگر فضای مجازی با انبوه اطلاعات، انسان را ملعبه خود می‌کند
نیکونهاد خاطرنشان کرد: در بند ۵ اصل سوم قانون اساسی بر جلوگیری از نفوذ اجانب اشاره شده است. نفوذ بیگانگان مانع انتخاب آزادانه است که گاهی این موضوع با فشار فضای مجازی رخ می‌دهد و در سالیان متعدد نیز شاهد آن بودیم. سیل ویرانگر فضای مجازی با انبوه اطلاعات، واقعاً انسان را ملعبه می‌کند و باعث می‌شود گاهاً او اختیار از کف دهد. اعتیاد به فضای مجازی موضوعی است که در حال حاضر بر روی آن مطالعات پژوهشی انجام می‌شود.
استبداد فضای مجازی و تأثیرات مخرب بر شهروندان
عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی ضمن بیان این مطلب که افراد در شرایطی که فضای مجازی به او فشار می آرود، نمی‌توانند کنشگری آزادانه داشته باشند و ممکن است محو هرگونه استبداد و خودکامگی شوند، تصریح کرد: امروز از استبداد فضای مجازی صحبت می‌کنیم و امکان دارد همین فضا تأثیر گذاری مخربی بر روی افراد داشته باشد.
با فیلترینگ موافق نیستم / لزوم پایش هوشمند
وی با تاکید بر اینکه با فیلترینگ موافق نیستم و باید «پالایش هوشمند» اتفاق بیفتد، گفت: در همین یک سال اخیر بعد از طوفان الاقصی در پلتفرم‌ها یا غول‌های ارتباطی موجود شاهد همین پالایش هوشمند بودیم. در پلتفرم اینستاگرام به این صورت است که شما هرچه می‌خواهی بگو اما با الگوریتم و با ضوابط فناورانه این پلتفرم باید صورت گیرد و وقتی این پلتفرم نخواهد، نمی‌گذارد صدای شما برسد. این پلتفرم با برچسب محتوای خشونت آمیز، به افراد اخطار می‌دهد و در واقع با او مواجه هوشمند می‌کند.
نیکونهاد بیان کرد: اینکه ممکن است در بستر این پلتفرم‌هایی مثل تلگرام و اینستاگرام اقدامات خلاف امنیت اتفاق بیفتد، آیا این موضوع مجوزی برای انسداد کامل آن است؟ به نظر من، این سوال یک سوال مکمل دارد و آن این است آن سکوهایی که بر شهروندان ما حاکم می‌شوند، مسئولیت اقداماتشان را می‌پذیرند؟ آیا ممکن نیست که این سکوها به داده‌های ما دسترسی غیر مجاز پیدا کنند؟ اگر یک سکویی نپذیرفت که به قانون داخلی کشور ما تن ندهد آن حکومت چگونه باید با آن مواجه شود؟
فیلترینگ همیشه کارآمد نیست
عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی افزود: اینکه بگوییم دولت در مواردی مجاز و موجه است که محدودیت‌هایی را در دسترسی به پلتفرم‌ها ایجاد کند، آیا این معنایش فیلترینگ است؟ خیر. آیا همیشه فیلترینگ کارآمد است؟ خیر. آیا در مواردی که مسدودسازی موجه باشد، آیا به معنای این است که هر گونه پالایشی هم مجاز است؟ باز هم خیر.
فیلترینگ در چه شرایطی موجه و مطلوب است؟
وی درباره اینکه فیلترینگ در چه شرایطی موجه است توضیح داد و گفت: مثلاً در وضعیت اضطراری مثل تروریسم یا ایجاد جنگ مذهبی و اختلاف قومی، یا در وضعیت بحرانی یک کشور که درگیر آشوب و جنگ داخلی است و یا با دشمن خارجی می جنگد، در اینگونه مواقع مسدود سازی موجه و مطلوب است. اما اینکه بعد از گذر از شرایط بحرانی، فیلترینگ، بی ضابطه در شرایط عادی ادامه یابد، صحیح نیست. اینکه نمی‌دانیم کجا و چه کسی دستور فیلترینگ را صادر کرده و کسی هم گردن نمی‌گیرد، یک حلقه مفقوده است. فکر می‌کنم با همین رگولاتوری و تنظیم گری از راه مشارکت مردم این ساماندهی اتفاق خواهد افتاد.
ساخت یک ویترین مذهبی و برچسب زنی به افراد مخالف با فیلترینگ
نیکونهاد خاطرنشان کرد: برخی مواقع شاهد هستیم در چنین شرایطی یک ویترین مذهبی به آن می‌دهند و به کسی که می‌خواهد برخلاف این نقل کند، برچسب می‌زنند. دولت در چنین شرایطی موظف به روشنگری است و این حداقل کرامتی است که باید برای شهروندان قائل باشیم. قانون اساسی نگفته است که مصلحت است، حکومت چشمش را ببند، تصمیم بگیرد و یواشکی با زور آن را پیش ببرد. کسی اجازه سلب آزادی شهروندان را ندارد اما با فرایند درست، اقناع سازی و فرایند عقلایی بله گرفتن یک سری تصمیمات امکان پذیر است.
رهاسازی فضای مجازی هم خلاف قانون اساسی است
وی در ادامه تاکید کرد که فیلترینگ در شرایط فعلی خلاف قانون اساسی و از آن سو رهاسازی فضای مجازی هم خلاف قانون اساسی است.
فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام خلاف قانون اساسی است
در ادامه این نشست وحید آگاه عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و وکیل دادگستری درباره وضعیت فعلی فیلترینگ در ایران گفت: این کاری که در مورد دو شبکه اجتماعی تلگرام و اینستاگرام رخ داده، خلاف قانون اساسی است و نه قوه مقننه، قوه قضائیه، قوه مجریه، شورای عالی امنیت ملی و.. نمی‌توانند چنین تصمیمی بگیرند. اگر چارچوب اقتصادی درستی داشتیم و مثلاً ۴ هزار دادخواست ثبت شده بود که با فیلترینگ کسب و کارشان بهم ریخته است، شاید می‌شد کاری کرد. زمان انتخابات که فرا می‌رسد از برداشتن فیلترینگ دفاع می‌شود اما بعد از انتخابات دوباره به تنظیمات کارخانه باز می‌گردیم.
آگاه افزود: نظام حقوقی درستی به آن معنا در کشور ما وجود ندارد و چرا کسی نیست به این موضوع رسیدگی کند؟ بله، حکمرانی در کل فضای کشور لازم است و در فضای مجازی هم باید اتفاق بیفتد اما ما در گوشه‌ای از جهان هستیم و هنوز نمی‌توانیم هزار تومن پول را به راحتی با سایر کشورها جا به جا کنیم. در کشوری که روابط خارجی در این سطح دارد و سطح ویزای شهروندی اش در وضعیت خوبی قرار ندارد، چگونه می‌توانیم سایرین را متقاعد به انجام کاری کنیم که ما انتظار داریم. ما در کشوری قرار داریم که باید دو دستی قانون اساسی آن را بچسبیم. پذیرش شرایط خاص از سوی پلتفرم‌های فیلتر شده، برای کشوری است که دارای سطح مناسبی از روابط بین المللی باشد.
پالایش هوشمند فضای مجازی نباید توسط حکومت انجام شود
این وکیل دادگستری به اظهارات دکتر نیکونهاد درباره پالایش هوشمند اشاره کرد و گفت: آن پالایش هوشمندی که دکتر نیکونهاد از آن نام برد را حکومت نمی‌تواند انجام دهد و اصلاً همچین حقی را ندارد و بخش خصوصی باید وارد شود و چنین اقداماتی را انجام دهد. بنده با پالایش هوشمند مخالف هستم. بله، اینستاگرام پالایش انجام می‌دهد ولی آیا او دولت و حکومت است؟ خیر. کشوری که برای مردمش استقلال فکری قائل نیست، چطور برای کشورش می‌تواند استقلال قائل باشد؟ این استقلال در برابر خارجی‌ها باید باشد اما اول مردم تان را ببینید. تاکید شده که این پلتفرم‌ها باید بیایند و با ما همکاری کنند، ولی بنده تاکید دارم که ایران ابتدا باید روابطش را با سایر کشورها اصلاح کند.
نیکونهاد عضو هیئت علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به سوال دیگری درباره اینکه کدام نهاد باید به صورت مشخص درباره فیلترینگ قاعده وضع کند؟ گفت: دولت می‌گوید شورای امنیت ملی و ضمام این شورا در دست رئیس جمهور است و در چنین شرایطی دولت می‌گوید برای چه لایحه بدهم و شورای نگهبان آن را بررسی کند؟ دولت باید به تنظیمات قانونی اساسی بازگردد و قانون اساسی، یک سند تشریفاتی دلبخواهی نیست. در کنار آزادی، استقلال هم مورد توجه مردم است. ملت ما بسیار آگاه و آشنا به حقوق شأن هستند، البته اعتراضاتی هم دارند اما ما نباید برای تاکیدد بر یک مقوله یک مقوله دیگر را تخفیف دهیم. اصل ۹ قانون اساسی می‌گوید آزادی، استقلال و تمامیت ارضی با هم مطلوب هستند و نه تک تک. نکته مهم این است که اگر ملت تحقیر شد دیگر نمی‌تواند مطلبه گر باشد و مطالبه گری کند.
فیلترینگ با دستور رئیس جمهور و از طریق شورای فضای مجازی هم قانونی نیست
آگاه عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به همین سوال گفت: در این مورد، قانون جرایم رایانه‌ای در مورد کارگروهی برای تعین مصادیق محتوای مجرمانه صحبت کرده است. در بندی اشاره شده که اساساً هیچ نهادی اجازه فیلترینگ را ندارد و اگر قوه قضائیه یا نهاد دیگری می‌گوید می‌خواهد فیلترینگ انجام دهد، عملاً و براساس قانون نمی‌تواند. در تهران کار مجرمانه بسیاری انجام می‌شود اما آیا مگر می‌توانید، تهران را ببندید؟ اگر توانستید تهران را ببندید تلگرام و اینستاگرام و تلگرام را هم می‌توانید مسدود کنید. در قانون مشخصاً اشاره شده که فلان صفحه خاص باید مسدود شوند نه کل پیام رسان. بنابراین فیلترینگ از طریق شورای عالی فضای مجازی با دستور رئیس جمهور و یا در شورای عالی امنیت ملی نمی‌تواند اتفاق بیفتد.
