نقش اوقات فراغت در آینده شغلی؛
در دنیای امروز، جوانان و نوجوانان با چالش‌های زیادی برای برنامه‌ریزی آینده شغلی خود روبه‌رو هستند؛ اما بررسی‌های محققان نشان می‌دهد اینکه آن‌ها چگونه از زمان آزاد خود استفاده می‌کنند، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در مسیر زندگی آینده‌شان داشته باشد.
به گزارش پایگاه خبری دانا، در سال‌های اخیر، بحث سازگاری و انطباق‌پذیری با تغییرات شغلی یکی از موضوعات مهم در حوزه روان‌شناسی شغلی بوده است. زندگی در دنیای مدرن با تغییرات پی‌درپی در بازار کار، نیاز به مهارت‌هایی چون انعطاف‌پذیری، خودتنظیمی، کنجکاوی نسبت به آینده و توانایی برنامه‌ریزی را افزایش داده است. نوجوانان به عنوان نسل آینده‌ساز، نیاز دارند که از هم‌اکنون بتوانند با این چالش‌ها مواجه شوند. یکی از مفاهیمی که در این زمینه مطرح شده، «انطباق‌پذیری مسیر شغلی» است؛ یعنی توانایی فرد در کنار آمدن با تغییرات و انتخاب‌های شغلی پیش رو. این ویژگی نه تنها به برنامه‌ریزی شغلی بهتر کمک می‌کند، بلکه با افزایش احساس توانمندی و رضایت از زندگی نیز همراه است.
از سوی دیگر، نقش اوقات فراغت در رشد و بالندگی نوجوانان قابل چشم‌پوشی نیست. در بسیاری از جوامع، برنامه‌ریزی مناسب برای اوقات فراغت موجب افزایش نشاط، خودشناسی، مهارت‌آموزی و تعاملات اجتماعی مثبت در جوانان شده است. استفاده مفید از زمان آزاد، می‌تواند بستری مناسب برای تقویت مهارت‌هایی فراهم کند که نوجوانان را برای زندگی آینده آماده‌تر می‌کند. فعالیت‌های ساختارمند و هدفمند در این اوقات، از جمله راهکارهای مؤثر در این زمینه هستند. اینجاست که پیوند میان گذران آگاهانه اوقات فراغت و آمادگی برای آینده شغلی شکل می‌گیرد؛ پیوندی که در صورت طراحی و اجرا به شیوه‌ای علمی، می‌تواند نتایج چشمگیری به همراه داشته باشد.
در مطالعه‌ای که در همین رابطه توسط محمدرضا عابدی، استاد گروه مشاوره دانشگاه اصفهان، با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی‌شهر، انجام شده است، تأثیر یک برنامه مداخله‌ای ویژه برای بهبود نحوه گذران اوقات فراغت نوجوانان مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی این مطالعه، کمک به نوجوانان ۱۶ تا ۱۸ ساله برای افزایش انطباق‌پذیری‌شان با مسیرهای شغلی آینده بوده است.
برای انجام این پژوهش، ابتدا با استفاده از مصاحبه با نوجوانانی که سازگاری شغلی بالایی داشتند، محتوای برنامه‌ای طراحی شد که به نحوی فعالیت‌های اوقات فراغت را ساماندهی کند. سپس این بسته آموزشی بر روی گروهی از نوجوانان که سازگاری شغلی کمتری داشتند، اجرا شد. افراد به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایشی و کنترل قرار گرفتند و سپس از مقیاسی استاندارد برای سنجش میزان انطباق‌پذیری آن‌ها پیش و پس از اجرای برنامه استفاده شد.
نتایج نشان داد نوجوانانی که در برنامه غنی‌سازی اوقات فراغت شرکت کرده بودند، توانایی بیشتری در مدیریت آینده شغلی خود پیدا کردند. این افراد بعد از گذراندن دوره، در تصمیم‌گیری‌های شغلی، برنامه‌ریزی و اعتماد به آینده، پیشرفت چشمگیری نسبت به گروه کنترل داشتند. همچنین این پیشرفت‌ها حتی در دوره پیگیری پس از برنامه نیز پابرجا ماند.
به عبارت ساده‌تر، برنامه طراحی‌شده کمک کرد تا نوجوانان بتوانند نه‌تنها با چشم‌انداز شغلی خود ارتباط روشن‌تری برقرار کنند، بلکه در برابر تغییرات محیطی و تردیدهای مربوط به آینده، عملکرد سازگارتر و هدفمندتری داشته باشند. این نتیجه اهمیت برنامه‌ریزی در اوقات فراغت را بیش از پیش برجسته می‌کند.
از سوی دیگر، تحلیل‌های تکمیلی نشان دادند که بسیاری از مزایای رشد فردی، از جمله افزایش حس مسئولیت‌پذیری، خودکارآمدی، مشارکت اجتماعی و کاهش رفتارهای پرخطر، با نحوه گذران اوقات فراغت مرتبط هستند.
نوجوانانی که در فعالیت‌های هدفمند، ساختارمند و سازمان‌یافته در اوقات فراغت شرکت می‌کنند، آمادگی بیشتری برای ورود به زندگی شغلی و بزرگسالی دارند. این فعالیت‌ها در حقیقت نقش تمرینی برای زندگی واقعی دارند و نوجوان را برای شرایط مختلف اجتماعی و حرفه‌ای آماده می‌کنند.
نتایج این پژوهش می‌توانند راهگشای سیاست‌گذاران حوزه آموزش و پرورش، مشاوران تحصیلی و والدین باشد. این یافته‌ها تأکید می‌کنند که پرداختن به کیفیت اوقات فراغت نوجوانان نه‌تنها تفریحی ساده نیست، بلکه می‌تواند به‌عنوان بستری برای پرورش مهارت‌های حیاتی زندگی و شغلی تلقی شود.
پژوهشگران همچنین پیشنهاد می‌کنند که مطالعات بیشتری برای شناسایی عوامل مؤثرتر در نحوه گذران اوقات فراغت نوجوانان انجام شود تا بتوان برنامه‌های دقیق‌تری طراحی کرد.
نتایج این تحقیق در فصلنامه «دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی» منتشر شده است. این نشریه که از منابع علمی معتبر در حوزه روان‌شناسی کاربردی به شمار می‌رود، متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) است و با همکاری انجمن روان‌شناسی ایران فعالیت می‌کند.
