به گزارش گروه ایرانشناسی و گردشگری خبرگزاری دانا،گنجـعــلی بیــک ملقب به گنجعلی خان از حاکمان کرمان در زمان شاه عباس بود که کارهای عمرانی مهمی در کرمان انجام داد. او برای اینکه در وسط شهر تفرجگاه های عمومی وجود داشته باشد، ابتدا یک میدان بزرگ ایجاد کرد. این میدان که بیش از صد متر طول و پنجاه متر عرض دارد، از چهار طرف با بناهای اختصاصی شامل مدرسه، مسجد، بازار و حمام (۱۰۲۰ ق)، چهارسوق، آب انبار و ضرابخانه محصور شده و یک مجموعه عالی از آثارعمرانی عصر صفوی است.
سردرآجرهای ساده و نیلی، حاشیه ای از سنگ مرمر، نقاشی‌های سردر، مقرنس بندی، نمای بیرونی سردر حمام را تشکیل می دهند. بر سردر حمام که بخشی از نقاشی‌های عهد صفوی آن مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخرش، سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می دهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام» (۱۰۲۰ق)
تزیینات گچبری و نقاشی‌های سردر به دو بخش تقسیم می شود: بخش بالایی مقرنس مربوط به دوره صفویه و دارای تزیینات گل وبوته وگچبری زیبا که در سال ۱۳۷۴ توسط اداره میراث فرهنگی استان کرمان مرمت شده و بخش پایین مربوط به دوره قاجاریه است که بر روی تزیینات دوره صفوی سردر حمام کشیده شده است. از جمله موضوعات این نقاشی‌ها که به شکلی ساده و بدون رعایت اصول نقاشی، پهلو به پهلوی هم کشیده شده اند می توان به تصاویر بهرام گور، خسرو و شیرین، شاهان در حال شکار، کاروان شتر و حیوانات درنده اشاره کرد . درقسمت پایین، زیرنقاشیها دور تا دور کتیبه ای از مرمر سبز رنگ دیده می‌شود که با خط نستعلیق، اشعاری بر آن کنده شده است و تاریخ آن را ۱۰۲۰ق (۱۶۱۱م) نشان می‌دهد.
فضای حمام
با عبور از زیر سردر و راهرویی غیرمستقیم، که مانع از دیدن درون حمام و حفظ گرمای آن می شود، و عبور از یک هشتی کوچک و درگاهی منقوش با حجاری پرندگان دریایی به فضایی بزرگ می رسیم که نامش «رختکن» یا «سربینه» است که از فضاهای اصلی بناست که با به کارگیری نظمی کامل و ترکیبی مناسب از سطوح کاشیکاری پرنقش و نگار و رنگارنگ، سنگ‌های مرمر، سقف‌های کاربندی شده، استفاده از صدای آب حاصل از فوران فواره‌ها و نورپردازی ویژه، فضایی دلنشین و خاص آفریده است. رختکن، متشکل از یک فضای میانی وسیع با سقفی بلند و پرکار و غرفه‌های کوچکتر در گرداگرد آن است، غرفه‌ها نیز حوضچه‌ای با فواره در مرکز خود جای داده اند. این غرفه‌ها از انتها به هم مرتبط هستند.
رختکن، باوجوداینکه فضایی یکپارچه جلوه می‌کند، دارای گوشه‌هایی خلوت و تودرتوست که فضایی مناسب برای استراحت، عبادت و گفتگو ایجاد می‌کند. رختکن حمام با انواع زیراندازها، ساق‌های زردوزی شده سنتی، بقچه‌های کرباسی، قطیفه‌ها و تن خشک کن‌های فراوان، تزیین شده است.
در حال حاضر این حمام به صورت موزه مردم شناسی در آمده و مجسمه‌هایی مومی در جاهای مختلف حمام افرادی از طبقات مختلف جامعه آن زمان را در حمام نشان می دهد.
با گذر از راهروی طولانی و زاویه دار با سکوهایی در دو طرف هشتی میانی که ظروفی نظیر تشت، تاس و وسایلی مانند لُنگ، سدر، حنا، سینی های قدیمی، شانه های سنتی، آینه های مختلف، سنگ پاهای قدیمی و وسایل تن شویی دیگر، در آن دیده می شود. در سمت راست «گرمخانه» مجسمه دلاکان قرار دارند و سمت دیگر، حوضی هشت ضلعی با ستونهای سنگی یکپارچه که دو به دو قرینه اند، با طاقی خیمه مانند و مجسمه هایی دیگر دیده می شود.
«خزینه حمام» و بخش مخصوص استحمام حکام و بزرگان و سنگ ساعت زمان در این بخش نیز از دیدنیهای آن است. سقفها اغلب کاربندیهای متنوع و جالبی دارند که نظم درونی مجموعه را بیشتر می نماید.
نورپردازی
نور فضاهای حمام، از سقف تامین شده، طوری که نورگیرها معمولا در مرکز و یا دورادور سقفها جای گرفته اند و کاملا با هندسه سقف، هماهنگی پیدا کرده، سقف را نورانی تر نشان می دهد و سایه روشن زیبایی بر روی آن ایجاد می کند. حوض آب زیر این نورگیرها نیز بر جلوه نورپردازی آن می افزاید. در نورگیرهای سقف، برای جلوگیری از اشراف و دید و تنظیم حرارت گرمخانه، از «گل جام» یا «معلقی» استفاده شده است تا نور خورشید را به داخل فضاها هدایت کند. گرمای این حمام به وسیله «گلخن یا تون» تأمین می شد. از تون، کانال‌های «گربه رو»ی انشعابی که به زیر گرمخانه حمام کشیده شده، هوای داغ را از خود عبور داده، کف را گرم می کرد و هوای آلوده و زاید از طریق روزنه ها به بیرون هدایت می شد.
کاشیهای معرق، هفت رنگ و کاشیهای خشتی، با تصویر انسانی از ویژگیهای حمام است. شبکه آبرسانی به خزینه، گرمخانه، سربینه، حوض‌ها، حوضچه‌ها و فواره‌های متعدد آن‌ها، نحوه گرم کردن هوای داخل حمام، چگونگی آب بندی مخازن آب و گرم کردنش، ارتفاع کم و باریک و طولانی بودن راهروها، هشتی‌های میانی و سردرها، تناسبات فضایی ورودی‌ها و خروجی‌ها، ارتفاع زیاد رختکن، گود بودن حمام، بهره گیری از آب قنات، نگهداشتن حرارت، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشی بر اثر قرارگیری در درون زمین، که بدون آن‌ها کارکرد حمام ممکن نمی‌شد، از دیگر ویژگیهای حمام گنجعلی خان هستند. /پایان پیام
