به گزارش گروه ایرانشناسی و گردشگری خبرگزاری دانا ، شیخ بهاءالدین، محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی در سال 1031 ه. ق. در خاندانی بزرگ که نسبش به حارث اعور همدانی یار وفادار حضرت علی (ع) می‌رسید، متولد شد.
شیخ بهایی مردی سیاستمدار و دانشمند بود. او به مهارت در ریاضی، معماری و مهندسی معروف بوده و آنقدر در هندسه و ریاضیات تبحر داشت که حتی در مسایل فقهی هم از ریاضیات کمک می‌گرفت. او کتاب‌های زیادی در این زمینه داردکه از آن جمله می‌توان رساله فارسی، خلاصه الحساب، کشکول را نام برد.
وی از دانشمندان برجسته عصر صفوی بود؛ در این دوران شهر اصفهان پایتخت قرار گرفت و آثار معماری به اوج زیبایی و ظرافت خود رسید.
می‌توان گفت که حرفه معمار یا مهندس ارتباط تنگاتنگی با علم ریاضی و هندسه دارد و همین شخصیت معمارگونه شیخ بهایی نیز باعث شد تا بسیاری از آثار به جا مانده عصر صفوی را به او نسبت دهند. مانند معماری مسجد جامع اصفهان، حمامی که با شمع روشن می‌شود، طراحی حصار نجف اشرف و شالوده شهر نجف آباد .
خدمات شیخ بهایی
- تقسیم آب زاینده رود
یکی از کارهای شیخ بهایی تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و روستاهای اطراف رودخانه است. نقل است که هیاتی از طرف شاه عباس به ریاست شیخ بهایی مأمور شدند و با ترتیب بسیار دقیق و با عدالت و دقت در باب حق آب هر ده و آبادی و محله آب رسانی را انجام دهند که هنوز هم به همان ترتیب معمول است.
از دیگر کارهایی که به شیخ بهایی نسبت داده می‌شود، طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان است که قنات زرین کمر نام دارد و یکی از بزرگترین کاریزهای ایران است. از سرچشمه قنات تا انتهای آبخور آن 9 فرسنگ است و به 11 جوی بزرگ تقسیم می‌شود.
- مسجد امام؛ مسجد جامع عباسی
مسجد امام یا مسجد شاه که به مسجد جامع عباسی نیز شهرت دارد یکی از مساجد میدان نقش جهان اصفهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود. این مسجد که در ضلع جنوبی میدان امام قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس اول شروع شده و تزیینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسیده است. معمار مهندس آن استاد علی‌اکبر اصفهانی و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کرده‌اند.
محاسبه جهت قبله مسجد امام توسط شیخ بهایی انجام شده است. این قبله یابی که با استفاده از ابزارهای آن زمان صورت پذیرفته، تنها هفت درجه با جهت واقعی قبله اختلاف دارد. تزیینات عمده این مسجد از کاشی‌های خشت هفت رنگ است.
در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده‌ای به شکل شاخص در محل معینی تعبیه شده است که ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل سال نشان می‌دهد و محاسبه آن را شیخ بهایی دانشمند، فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس انجام داده است.
- مسجد شیخ لطف‌الله
مسجد شیخ لطف‌الله نیز از شاهكارهای معماری و كاشی‌كاری قرن یازدهم است و به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال بنا شده است. شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه از مردم میس و از قراء جبل عامل؛ لبنان امروزی بوده است كه به دعوت شاه عباس اول، اصفهان را محل اقامت خود قرار داد.
این مسجد دارای صحن نیست و مناره نیز ندارد. محراب مسجد شیخ لطف اله از شاهکارهاى بى‌نظیر هنر معمارى است. درون محراب دو لوح وجود دارد. در اطراف محراب کتیبههایى به خط علیرضا عباسى و خطاط دیگرى که باقر نام داشته است، دیده مىشود. اشعارى نیز بر کتیبههاى ضلع‌هاى شرقى و غربى به چشم مىخورد که احتمالاً سراینده آنها شیخ بهایى، عارف دانشمند و شاعر بزرگ دوره صفوى است.
- گرمابه فقط با شمع گرم می‌شد
یكی دیگر از كارهای شگفت كه به بهائی نسبت می‌دهند، ساختمان گلخن گرمابه‌ای است كه هنوز در اصفهان مانده و به حمام شیخ بهائی یا حمام شیخ معروف است. این حمام در سال 1065 ساخته شده و در شعاع 100 متری جنوب گنبد نظام الملک (جنوب مسجد جامع عتیق) قرار دارد.
مردم اصفهان عقیده داشتند شیخ بهایی گلخن گرمابه را چنان ساخته که با شمعی گرم می‌شد، در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و خود گفته بود اگر روزی آن فضا را بشکافند شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار می‌افتد. بعد از مدتی که به تعمیر گرمابه پرداختند و آن محوطه را شکافتند، فور شمع خاموش شد و دیگر نتوانستند آن را روشن کنند.
سیستم گرمایی این حمام از شاهکارهای مهندسی است که با استفاده از قوانین فیزیک و شیمی طراحی و فکر شده است. آب حمام با سیستم «دم و گاز» یعنی از گاز متان فاضلاب مسجد جامع و چکیدن روغن عصارخانه (محلی برای تهیه روغن از دانه‌های روغنی) شیخ بهایی در مجاورت حمام، روشن می‌شده است. به این طریق حمام به مدت طولانی تنها با یک شمع روشن می‌شده است.
شیخ بهایی در ساخت حمام از طلا که رسانایی بالایی دارد و در انتقال گرما نقش موثری ایفا می‌کند، استفاده کرده بود. او به دلیل جلوگیری از سرقت آن، راز ساخت را پنهان نگهداشت. در طرح شبیه سازی آن از مس به علت در دسترس نبودن طلا استفاده کردند و موجب صرفه جویی 30 درصدی در مصرف سوخت شدند که حتی در منازل هم قابل استفاده است.
او در علم ستاره شناسی نیز خدمات زیادی ارایه کرده و به همین دلیل، به پاس این خدمات، سال 2009 میلادی از سوی یونسکو به نام او نامگذاری شد.
سرانجام شیخ بهایی در سال 1000 شمسی در شهر اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش پیکر او را به مشهد برده و در جوار آرامگاه امام رضا (ع) به خاک سپردند.
رواقی که آرامگاه او در آن قرار دارد با سنگ مرمر مرغوب پوشش یافته و دیوارها و سقفش با طرح مقرنس آویز آینه کاری شده و با کتیبه هایی زینت یافته است. /پایان پیام
