ملاصدرا؛ فیلسوف طریقت، شریعت و حقیقت

صدرا در اواخر کتاب مبدا و معاد و یا کتاب مفاتیح الغیب درباره ریاضات سخن می گوید و تاکید می کند حیوان را ریاضت می دهند یعنی تربیت و عادت می دهند انسان هم با ریاضت باید خود را بسازد و این ریاضت نوعی مجاهدت است. این مجاهدت در قالب امر و نهی دین آمده است و بعد ملاصدرا می گوید در همه شرایع امر و نهی هایی وجود دارد که طبعا در اسلام جامع تر از آنها آمده است. او بر این مسئله تاکید دارد که جهاد نفس گسترده تر از جهاد با دشمن ظاهری است. مرحوم صدرا می گوید این ریاضت ها جهادی است که دین برای ما تعلیم کرده است.

صدرا یک مکتب جامعی دارد که از هیولای اولا شروع می شود و انسان تکون پیدا می کند و انسان با عمل به احکام به واجبات و مستحبات به اندیشه و تفکر صحیح و سرانجام به عرفان می رسد. همه کارهایش را برای خدا انجام می دهد و یک پیوستگی دارد یعنی احکام شرع ظاهری دارد که "شریعت" نام دارد و یک باطنی دارد که "طریقت" است و یک هدفی دارد که "حقیقت" است. به قول علامه طباطبایی این سه یک چیز بیش نیستند. اگر کسی به نظر ملاصدرا این مراحل را آنچنان که باید انجام دهد به حکمت عملی دست یافته است و این حکمت عملی به تدریج دل را نورانی می کند همان طور که خود ملاصدرا به این مقام رسید.

حکمت عملی ملاصدرا یک معنی جدا از دین ندارد همچنان که اغلب فلاسفه اسلامی نیز این گونه بودند. غزالی کتاب فلسفه نوشت و فلاسفه را رد کرد اما خود کتاب احیاء العلوم را نوشت. مرحوم فیض داماد و شاگرد ملاصدرا که صاحب تالیفات فلسفی بود در کتاب "المحجبه البیضاء" وارد حوزه اخلاق شده است و به جای صحبت های سبک غزالی روایات ائمه را آورده است و در واقع احیاء العلوم را احیا کرده است. او کتاب غزالی را تلخیص می کند و با تواضع با نوشته های غزالی روبرو می شود.