گروه راهبرد خبرگزاری دانا- مهرداد خرم نصر*: در حالی که در سال 2011 رهبران کشورهای منطقه یکی پس از دیگری سرنگون می شدند به نظر می آمد که نخست وزیر تندخوی ترکیه رجب طیب اردوغان با داشتن اقتصادی رو به رشد (ترکیه بیشترین رشد اقتصادی در جهان را پس از چین داشته است)، ارتقای چشم انداز جهانی و برخورداری از حمایت عمومی در داخل ( او با کسب آرای تقریباً نیمی از رأی دهندگان برای بار سوم انتخاب می شود) در اوج قدرت و محبوبیت باشد. اردوغان از بحران های سیاسی که در ابتدای تأسیس حزب اسلامی اش پیش آمد جان به در برد او دوره کوتاهی را در زندان گذراند، نظامیان تلاش کردند تا او را بر کنار کنند اما اردوغان مانند همیشه با قدرت ظاهر شد. او تقریباً همواره موفق شده است تا بحران ها را با پیروزی پشت سر گذارد.
اردوغان در دور سوم نخست وزیریش جایگاه خود را تحکیم می کند او کمی پس از خیزش مردم مصر در میدان تحریر قاهره خطاب به حسنی مبارک می گوید: «مبارک ما همه بشر هستیم، ما جاودانه نیستیم، روزی خواهیم مرد از ما درباره چیزهایی که برجای گذاشته ایم پرسش خواهد شد. مهم این است که از ما خاطرات خوب بر جا بماند! » . اما به نظر می آید اردوغان نصیحت خود را فراموش کرده است. او با انجام اقداماتی نظیر ایجاد محدودیت های قانونی برای کنترل موالید، محدود کردن روزنامه نگاران منتقد دولت، وضع قوانین مربوط به محدودیت های اجتماعی مانند فروش مشروبات الکلی ، دستور ساخت مسجد بزرگی در یکی از معدود فضاهای باز شهر استانبول و سانسور سریال پر طرفدار حریم سلطان، علیرغم جلب نظر اسلام گرایان طرفدار خود موجب نارضایتی سکولارها و جامعه لائیک ترکیه گردید.
این گام ها سبب شد جمعی از مردم ترکیه به خشم آیند و در اعتراض به تخریب پارک مرکزی استانبول به سمت شورش های خیابانی متمایل شوند که با سرکوب شدید از جانب نیروهای پلیس پاسخ داده شد. میراث اردوغان به وضوح در معرض خطر قرار می گیرد. در طول هفته های گذشته ده ها هزار از معترضان مخالف دولت در 60 شهر به خیابان ها ریختند. این مسأله بزرگترین بحران در طول یک دهه حکومت اردوغان شد. پلیس ضد شورش با استفاده از گاز اشک آور و ماشین های آب پاش مرکز شهر استانبول و آنکارا را به میدان جنگ تبدیل کردند. چهار نفر کشته و هزاران نفر زخمی شدند. دست کم 300 نفر در بازداشت پلیس به سر می برند و از آن ها درباره نقششان در شورش ها بازجویی می شود.
مردی که چنان جسور بود که تمام ژنرال های ترکیه را تحت کنترل خود در آورد دریافت که مخالفانش از طرف یک گروه 20 نفری هدایت می شوند که در گذشته هیچ سابقه ای در امور سیاسی نداشته و تنها سلاحشان استفاده از شبکه های اجتماعی مانند تویتر است.
جوانان طبقه متوسط با اوج گرفتن خشونت پلیس و رفتار متکبرانه اردوغان با ابتکار خود مبادرت به ساختن ماسک ضد گاز و داروی دست ساز برای درمان اثرات گاز اشک آور کرده و به خیابان ها می ریزند و با اشغال میدان تقسیم در مرکز استانبول اقدام به برپا یی دکه های تغذیه رایگان، کتابخانه و نمایش فیلم در محوطه پارک گزی می نماید. آن ها شبکه های اجتماعی را به شدت مورد استفاده قرار می دهند و نظر گروه های مختلف فمینیستی ، کردها، ناسیونالیست ها و اتحادیه های صنفی را به سوی خود جلب می نمایند.
اردوغان توطئه بین المللی را مقصر این نا آرامی ها می دانست توطئه ای که در جهت تضعیف اقتصاد ترکیه صورت گرفته است. برای نخستین بار خلق و خوی پرخاشگرانه اردوغان کارگر نشد. او معترضان را خراب کار و غارتگر خطاب کرد که نتیجه نا مطلوبی داشت. مخالفان از کلمه ترکی خرابکار استفاده نموده و جنبش خود را به همین نام نامیدند.
اردوغان به پلیس دستور تخلیه پارک را داد. اما معترضان بدین شکل تظاهرات را سامان دادند که هر شب ساعت 8 ، هزاران نفر در نزدیکترین میدان شهر جمع شده و با ایستادن و سکوت کردن اعتراض خود را بیان می کردند. سرانجام وزارت کشور ترکیه اعلام کرد که ایستادن در خیابان جرم نیست و مجازات بازداشت ندارد.
سدات ارجین ستون نویس اصلی روزنامه حوریت اعتقاد دارد اولین بار است که نخست وزیر دچار شکست می شد، او حقیقتاً هرگز دچار باخت نشده بود و از نظر خودش از هر بحران و مجادله ای پیروز بیرون آمده بود.
زندگی در میدان تقسیم استانبول به آرامی به حالت عادی باز می گردد. کارگران شهرداری مشغول تمیز کردن دیوار نوشته ها هستند، هتل ها که پناهگاهی بودند برای رساندن کمک های اولیه به مصدومین و فرار از گاز اشک آور در حال سر و سامان دادن به کارهای خود هستند تا دوباره به فعالیت اقتصادی برگردند (گردشگری بر اثر حوادث اخیر به شدت آسیب دیده بود).
اما امواج مخالفت و اعتراض تازه به راه افتاده است. در شهرهای بزرگ مردم در گروه های صدها نفری در پارک های نزدیک محل سکونتشان جمع می شوند و به صحبت در مورد اتفاقاتی که در آینده باید بیافتد تبادل نظر می کنند. سولی اوزل ، استاد روابط بین الملل دانشگاه گادیر هاس می گوید: «روح مبارزات پارک گزی همچنان زنده می ماند».
در بین مخالفان اردوغان هیچ شخصیت سیاسی قدرتمندی که بتواند با او مقابله کند وجود ندارد. اما این نا آرامی ها برنامه های او را برای تغییر قانون اساسی و ایجاد یک ریاست جمهوری قدرتمند (در حال حاضر مقام ریاست جمهوری در ترکیه تشریفاتی است) به نحوی که او خود بعداً بتواند کاندیدای آن شود را بر هم زد. قوانین حزب عدالت و توسعه به او اجازه نمی دهد تا برای بار چهارم کاندیدا شود، گرچه این ممنوعیت می تواند تغییر کند. اگر اردوغان به هدفش که تغییر قانون اساسی است برسد می تواند تا بهار آینده انتخابات زودرس را برگزار کند. این نگرانی وجود دارد که در صورت جایگزین شدن او با فردی ضعیفی ، ترکیه دستاوردهای اقتصادی دهه های اخیر را از دست بدهد، در ماه مه ترکیه آخرین قسط وام خود به صندوق بین المللی پول را پرداخت کرد و پس از 52 سال از زیر دین قرض های خارجی بیرون آمد.
پس از وقایع پارک گزی اردوغان به نحوی رفتار می کند که گویی در حال انجام یک مبارزه انتخاباتی است او در 16 ژوئن در سخنرانی مقابل جمعیت 250 هزار نفری از هوادارانش در استانبول مخالفان را متهم کرد و گفت: آن ها با تروریست ها همراهی می کنند، در مساجد شرب خمر می کنند و متعرض حجاب خواهران ما می شوند. او سخنرانی توانا است و در سخنرانی هایش از تحریک احساسات مذهبی بهره می برد. همچون گذشته نوع ادبیاتش قرار دادن «ما» در مقابل «آن ها» است.
در تظاهرات استانبول جمعیت هوادار اردوغان فریاد می زدند ترکیه فقط میدان تقسیم نیست. اردوغان در ترکیه فقط یک سیاست مدار محبوب نیست بلکه برای هواداران مذهبیش او یک منجی است ، او قهرمان اسلام محافظه کار است که در مقابل محدودیت های تحقیر آمیزی که سکولارها علیه مردم مسلمان ترکیه اعمال می کردند می ایستد (به عنوان مثال در گذشته دانشجویان اجازه نداشتند در دانشگاه از حجاب اسلامی استفاده کنند) .
اما هنوز اردوغان بازنده نیست. او در طول ده سال گذشته تبدیل به چهره ای قدرتمند شده است. گرچه او در حوادث اخیر اقدام به ماجراجویی کرده است. اما آیا او برای باز سازی قدرتش کاری خواهد کرد و یا با ماجراجویی بیشتر به سمت شکاف بیشتر در جامعه ترکیه پیش خواهد رفت؟ آیندگان درباره دوران رهبری او با توجه به پاسخ این سوال قضاوت خواهند کرد.
* کارشناس ارشد علوم سیاسی
منبع: Time Magazine
