دکتر ملیکا یزدانی استاد دانشگاه هنر اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایرانشناسی خبرگزاری دانا(دانا خبر) گفت: لعاب یک ماده پودری است که اصلی ترین جز آن سیلیس است. در کارگاه های تولید سفال این پودر را با آب ترکیب می کنند و روی سطح مورد نظر قرار می دهند و در داخل کوره می پزند، این ماده پس از پخته شدن یک لایه شیشه ای را به وجود می آورد که باعث می شود از سرامیک هم زیباتر شده و هم مقاومت فیزیکی و شیمیایی آن افزایش پیدا کند.
وی با اشاره به انواع مختلف لعاب ها از جمله لعاب سربی، لعاب قلیایی، لعاب سرب و بور، تصریح کرد: سرب یک فلز سنگین است که به وفور در کل دنیا یافت می شود. ویژگی اصلی این فلز این است که نقطه ذوب پایینی دارد و از آنجایی که سیلیس موجود در لعاب نقطه ذوب بالایی دارد، برای پایین آوردن نقطه ذوب آن از گدازآور استفاده می شود که یکی از آنها سرب است.
این کارشناس لعاب افزود: در جامعه جهانی استفاده از سرب در لعاب ها، لوازم بهداشتی، صنعت چاپ و برخی موارد دیگر ممنوع شده است و درصد مجاز آن در لعاب باید کمتر از 5 درصد باشد.
یزدانی گفت: در لعاب های قدیمی سرب به صورت سرب خام استفاده می شده که همین استفاده از سرب خام باعث سمی شدن لعاب می شود. اما اگر مشتقات سرب را فریت کنیم تا حد زیادی از سمیت سرب و بخار های سمی آن از بین می رود.
این استاد دانشگاه با توضیح این مطلب افزود: در فرآیند فریت، لعاب را آماده کرده و قبل از لعاب زدن بر روی سفال لعاب را درون ظرفهای مخصوص گذاشته و در کوره های مخصوص فریت قرار می دهیم و زمانیکه لعاب مورد نظر ذوب می شود آنرا به سرعت توسط آب سرد می کنیم و به صورت تکه های شیشه ای در می آید که این تکه ها دوباره پودر می شود و مورد استفاده قرار می گیرد. انجام عملیات فریت یک پروسه پر هزینه و زمان بر است و شاید به همین دلیل باشد که برخی از تولید کنندگان سفال برای کم کردن هزینه های خود این فرآیند را انجام نمی دهند.
سرب در دانشگاه ها هم استفاده می شود
این کارشناس لعاب افزود: سرب آنقدر لعاب راشفاف می کند که تنها در کارگاه های سفال گری بلکه در دانشگاه ها هم که کار علمی انجام می شود، مورد استفاده قرار می گیرد و بدون اینکه اطلاعات لازم در مورد سمی بودن سرب را به دانشجویان بدهند لعاب های سربی را در اختیار دانشجویان قرار می دهند.
وی در ادامه تصریح کرد: وزارت بهداشت، محققان سرامیک و سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی این امر می توانند به راحتی و با انجام برخی از آزمایش های ساده تشخیص دهند که آیا سرب خام در لعاب استفاده شده یا نه .
مایعات داغ و مواد ترش باعث رسوب سرب می شود
یزدانی در مورد نحوه آسیب زا بودن لعاب های سربی اظهار کرد: در صورتی که مایعات داغ در ظروف سفالی با لعاب سربی ریخته شود، سرب رسوب می کند. همچنین مواد غذایی ترش و پخت و پز در این ظروف باعث آسیب زا شدن آنها می شوند.
وی همچنین تاکید کرد: تا زمانی که نبودن سرب در سفال ها ثابت نشود باید گفت که در این ظروف سرب وجود دارد مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
لعاب هایی که شفافیت زیادی دارند حتما در ترکیب آنها از سرب استفاده شده است
این استاد دانشگاه تصریح کرد: تا زمانی که در این زمینه از طرف سازمان های مسوول شفاف سازی صورت نگرفته مردم حدالامکان از استفاده از سفال های ترک دار اجتناب کنند چرا که سفال های ترک دار خطر بیشتری دارند زیرا مواد سمی از این ترک ها نفوذ می کنند.همچنین لعاب هایی که شفافیت خیلی زیادی دارند حتما در ترکیب آنها از سرب استفاده شده است بنابراین مردم از خریدسفال های شفاف هم اجتناب کنند.
تنها کسانی که سفال ها رامی خرند در معرض خطر نیستند و کسانی هم که لعاب را تولید می کنند و پودر ان را استنشاق می کنند در معرض خطر هستند چرا که بیشترین آسیب سرب از طریق استنشاق است بنابراین تولید کنندگان سفال نباید برای سود بیشتر از سرب استفاده کنند زیرا خود آنها بیشتر از همه در معرض بخارهای سمی سرب هستند.
وی با بیان اینکه استنشاق، لمس کردن و بلعیدن راه های انتقال سرب به بدن هستند، افزود: عوارض سرب بیشتر به صورت مسمومیت است و بیشتر کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد و همچنین باعث تشنج و عقب ماندگی ذهنی می شود. در خانم های باردار نیز باعث سقط جنین و معلولیت های جنین می شود و در نهایت سرطان های پوست و ریه را به دنبال دارد.
