به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا مذاکرات ایران با 1+5 در
حالی پایان یافت که در آستانه توافق ایران با 6 قدرت جهانی فرانسه به زیر میز
مذاکره زد و مانع توافق مکتوب در قالب یک توافقنامه شد. این در حالی است که
کشورهای عربی هم دورادور از پیشرفت های مذاکرات ناراضی هستند و سران رژیم
صهیونیستی به صورت عریان از مذاکرات مثبت، گلایه می کردند و نتانیاهو این توافق ها
به «یک معامله بسیار بد» تعبیر کرد. اما روسیه و چین هم در این مذاکرات نقش داشتند
و از طرفی نمی توان سایه تضاد بین کاخ سفید و کنگره آمریکا را هم در روند مذاکرات
نادیده گرفت. در گفت وگویی که با سید داوود آقایی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران
داشتیم، سعی کردیم از نقش این کشورها و فرایندها بپرسیم. متن این گفت وگو از نظر
مخاطبان خبرگزاری دانا می گذرد.
آقای دکتر ارزیابی شما از مذاکرات 1+5 چه بود و به نظر شما دلیل مخالفت فرانسه با امضای توافق نامه ژنو بین ایران و 1+5 چه بود؟
مجموعه شرایط برآمده از گفت وگوها برآمده از این است که زمینه هایی برای توافق – هرچند نه امروز و فردا، ولی در آینده نزدیک- فراهم است و در واقع نشانه هایی از اینکه طرفین اراده ای جدی دارند که به یک تفاهم و توافق برسند، وجود دارد. اما مخالفت به نوعی شک برانگیز است و شاید غربی ها بین خود تقسیم کار کرده اند که تاکنون آمریکایی ها به شدت با دستیابی به توافق مخالفت می کردند و امروز فرانسه این نقش را به عهده گرفته است. شاید این را در راستای این مساله تبیین کرد که آمریکایی ها یک قدم جلوتر آمده اند و فرانسوی ها هم می خواهند به نوعی به نمایندگی از کشورهای اروپایی موضع بگیرند و به ایجاد توافق رضایت ندهند. مواضع فرانسه مشکوک و مبهم است و این احتمال می رود که 1+5 به نوعی بین خودشان تقسیم کار کرده بودند.
پس شما این موضع فرانسه را به نوعی سناریو در نظر می گیرید؟
این گونه برداشت می شود که همه اینها بین خودشان به یک توافق جمعی نرسیده اند که مواضع مشترکی را داشته باشند ولی در عین حال این تصور می رود که اینها می خواهند با نقش بازی کردن از سوی هر یک از اعضای 1+5 امتیازهایی را از ایران بگیرند.
آقای دکتر فرانسه منافع خاصی در کشورهای عربی دارد و به لحاظ حوزه نفوذی که در حوزه لبنان داشت و بنا به ارتباطاتی که با اسرائیل دارد، این نوع روابط چه تاثیری بر موضع مخالف فرانسه در مذاکرات ژنو داشت؟
در بازی های سیاسی همه آیتم ها را باید در نظر گرفت. در این زمینه نباید فشار کشورهای عربی از جمله عربستان را نادیده گرفت و همچنین نباید موضع ایران در سوریه را نادیده گرفت. منافع کشورهای عربی با فرانسه و همه اینها می تواند در موضع گیری فرانسه موثر باشد. ولی از سوی دیگر باید این را هم در نظر گرفت که مجموعه کشورهای اروپایی و به ویژه فرانسه طی سال های گذشته موقعیت خوبی در بازار ایران داشته اند (به خصوص در بازار خودرو)، اینها باید یک معادله ای را در نظر بگیرند. به هر حال فرانسوی ها هم در این مدت منافع زیادی را از رابطه با ایران برده اند. بنابراین باید وارد فازهای دیگری شد.
آقای دکتر آقایی مشکلاتی بین کنگره آمریکا و کاخ سفید به وجود آمده که نمود اساسی آن در مساله تصویب بودجه دولت فدرال بود و این مشکل و شکاف در مورد تحریم ایران هم جلوه داشت. به طوری که کنگره موافق اعمال تحریم های جدید علیه ایران بود و کاخ سفید در هر صورت مخالفت می کرد. به نظر شما این مشکل چگونه به مذاکرات ایران و 1+5 سایه افکنده است؟
بی تردید تضاد بین کنگره و کاخ سفید در مذاکرات ایران با 1+5 تاثیرگذار بود. به هر حال دولت در اختیار دموکرات ها است و اکثریت کنگره در اختیار جمهوری خواهان. در این راستا این دو حزب در موقعیت خودشان در کنگره و دولت استفاده می کنند. کنگره می خواهد از این اکثریت خود برای فشار آوردن به اوباما و کسب امتیاز از وی تلاش کنند و به نظر می رسد کنگره می خواهد اوباما را در عرصه سیاست بین الملل و سیاست داخلی ناتوان و ناکارآمد معرفی کنند، به همین جهت فشارهای لازم را می آورند و مورد تشدید تحریم ها هم بهانه ای است که کاخ سفید پادرمیانی کرد تا فعلا بعد از نتایج مذاکرات ژنو به موضوع تشدید تحریم ها رسیدگی شود. در بین جمهوری خواهان تندروهایی هستند که نمی خواهند مساله هسته ای ایران در دوران اوباما و دموکرات ها حل شود. ضمن اینکه لابی های صهیونیست هم نقش قابل توجهی در بین اعضای کنگره دارند.
جناب دکتر آقای نقش چین و روسیه در مذاکرات ایران و 1+5 چیست؟ در هر صورت چین از لحاظ اقتصادی و روسیه از لحاظ حوزه نفوذ منافع زیادی را از تیرگی روابط ایران با غرب و وجود تحریم ها برده است.
روسیه و چین یک سیاست اعلامی دارند، یک سیاست اعمالی؛ واقعیت امر این است که با توجه به حضور گسترده ای که چین و روسیه در خلا قدرت های بزرگ در بازار پررونق ایران دارند، این دو کشور در سال های اخیر نهایت استفاده را از وجود تحریم های غرب از ایران برده اند و طبیعتا اینها از بهبود رابطه ایران با غرب راضی نیستند. چون این دو کشور این بازار پررونق را از دست می دهند. پس قاعدتا اینها هم راضی نیستند که مذاکرات ایران با 1+5 به نتیجه برسد و آمریکا و اروپا در بازار ایران حضور منسجمی داشته باشند. در واقع ما وقتی طرف قراردادمان اروپایی ها و آمریکایی ها باشند، ما خیلی توجهی به روسیه و چین نخواهیم داشت و این دو کشور این مساله را می دانند. این یک بعد قضیه است و بعد دیگر قضیه این است که به هر حال این دو کشور مواضعی را اتخاذ کرده اند که نوعی حالت متعادل ایجاد شود. یعنی اینکه نه صد درصد نه جانب ایران را می گرفتند و نه جانب غرب را. در عین حال 7 قطعنامه ای که علیه ایران صادر شده است، زیر این قطعنامه ها هم امضای روسیه است، هم امضای چین! لذا این دو کشور یک موضع متعادل داشتند و در عین حال در گفت وگوها اینگونه وانمود می کردند که فشارها بر ایران باید کاهش پیدا کند و تحریم ها به تدریج حذف شود و در یک فرآیند دیپلماتیک این مذاکرات پیش برود. الان هم همین مواضع را بیان می کنند اما قلبا راضی به حل مساله هسته ای ایران نیستند.
کشورهای عربی هم دورادور در مسیر مذاکرات دیپلماتیک ایران با 1+5 سنگ اندازی می کردند و می کنند. به نظر شما مشکل این کشورها از بهبود روابط ایران با غرب چیست؟
به هر حال این کشورهای عربی از جمله عربستان و شورای عالی همکاری خلیج فارس طی سال های اخیر به بهانه های مختلف از جمله بهانه خطرات استقرار سامانه اتمی بوشهر و تهدیدهای زیست محیطی آن و مسایل دیگر، همگام با آمریکایی ها سعی کردند از هر فرصتی برای اعمال فشار به ایران استفاده کنند و الان هم به شدت از موضوع بهبود روابط ایران و غرب ناراحت هستند. دلیل این است که اگر رابطه ایران و غرب و آمریکا بهبود پیدا کند، جایگاهی که اینها نزد سیاست خارجی آمریکا داشتند، از دست خواهند داد و اعتبارشان کاهش خواهد یافت و لذا سعی می کنند این منزلت را به سرعت و به سادگی از دست ندهند.
جناب دکتر به نظر شما فشارهای داخلی بر مذاکرات از سوی گروه های مختلف چه تاثیری می گذارد؟ آیا با دفاع تمام قد مقام معظم رهبری از مذاکره کنندگان، گروه هایی فشار خواهند آورد؟
این نوع فشارها بستگی به نوع مخالفت ها دارد و این فشارها بستگی به فازهایی دارد که اعمال خواهد شد. توده مردم در این زمینه قطعا نیت خیر دارند و این روند می تواند پشتوانه ای برای مذاکره کنندگان باشد. ولی بعضی از جریان ها در این روند گویی منافع خودشان را از دست می دهند و این گروه ها سالیان سال بر اساس این شعارها و بر اساس این حرف که ما نباید با کشورهای دنیا روابط حسنه ای داشته باشیم، حرکت کرده اند و اگر روابط ایران با 1+5 بهبود یابد، به قول معروف نانشان آجر می شود! ضمن اینکه خیلی ها در تحریم ها و در اعمال فشارها در روابط ایران با خارج سود برده اند و اساسا خیلی از گروه ها و جریان ها در داخل کشور از وجود همین تحریم ها منتفع شده اند و اگر این تحریم ها برداشته شود، طبیعتا اینها منافع خودشان را از دست می دهند. باید بین گروه ها و جریان ها دسته بندی کرد که کدام یکی واقعا خیرخواه هستند و کدام یکی صرفا هدف سنگ اندازی و تضعیف گروه مذاکره کننده را دارند. در واقع باید بین اینها تفاوت قایل شد و در واقع نیت ها را باید ارزیابی کرد.
آقای دکتر آقایی به عنوان آخرین سوال می خواستم بپرسم پیش بینی شما از دور بعدی مذاکرات که در 29 و 30 آبان اتفاق خواهد افتاد چیست؟
من در مجموع علیرغم اینکه جاده را صاف و هموار نمی بینیم و فشارهای زیادی را در مسیر می بینم، در عین حال خوشبین هستم. آنچه که در دور آینده رخ خواهد داد را یقینا نمی توان پیش بینی کرد. ولی مجموعه این نشست ها می تواند گام هایی باشد که دستیابی به یک توافق را رقم بزند.
