به گزارش گروه انرژی خبرگزاری دانا به نقل از ایرنا، موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران این امكان را فراهم كرده كه بتواند با هزینه ای اندك و از طریق سوآپ، جایگاه خود را به عنوان مسیر امن ترانزیت انرژی تثبیت كند.
از طریق سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده های نفتی خود را از طریق كشورمان به بازارهای هدف ارسال می كردند كه این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی را خاطرنشان می كرد.
بهره گیری ایران از این موقعیت استراتژیك، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی و اقتصادی همسایگان با كشورمان ایفا می كرد.
از جمله مزایای دیگر سوآپ، صرفه جویی در هزینه های حمل و نقل فرآورده های نفتی از مبادی تولید در جنوب كشور به مناطق شمالی و آزاد شدن بخشی از ناوگان حمل و نقل سوخت بود.
از طریق سوآپ، از یك طرف نفت خام تولیدی همسایگان شمالی، توسط ایران از طریق بنادر جنوبی ایران صادر می شود و از طرف دیگر بخشی از نیازهای نفتی و گازی مناطق شمالی كشور به شكل ساده‌تری تامین خواهد شد.
به عنوان نمونه، از طریق سوآپ، نفت كوره و بنزین از جمهوری های آسیای میانه برای مصرف نیروگاه نكا و فرآورده های نفتی از مرزهای غربی و عراق جهت مصرف نیروگاه های سهند تبریز، بیستون كرمانشاه و مفتح همدان وارد می شد و مشابه این محصولات از طریق بنادر جنوبی كشور صادر می شد.
از جمله مزیت های دیگر سوآپ نفتی برای كشورمان دسترسی به درآمد ترانزیتی حاصل از این انتقال بود.
توقف سوآپ در دولت دهم
با وجود مزایای فراوانی كه سوآپ نفت و فرآورده های نفتی برای كشور داشت به یكباره وزارت نفت دولت دهم در اقدامی نسنجیده اعلام كرد كه سوآپ نفت متوقف می شود.
بدین ترتیب با تصمیم مسعود میركاظمی وزیر نفت دولت دهم، سوآپ نفت و فرآورده های نفتی از خرداد سال ۱۳۸۹ متوقف شد.
وی در توجیه این اقدام خود گفت: وقتی ما سهمیه اوپك را داریم نباید به اسم سوآپ، نفت خام بخریم و به همین دلیل من جلو آنچه را كه به اسم سوآپ در رابطه با خرید نفت انجام می‌شد، گرفتم.
وی سوآپ را صراحتا خیانت به كشور دانسته و خاطرنشان كرده بود: آنچه به عنوان معاوضه نفت خام انجام می‌شد شواپ بود نه سواپ.
به گفته وی دلیل دیگر توقف سوآپ، نرخ پایین آن و سوءاستفاده های رخ داده در معاوضه نفت بوده است.
این اقدام عجولانه میركاظمی با انتقاداتی در دولت قبل مواجه شد به طوری كه غلامحسین نوذری وزیر اسبق نفت در واكنش به این اقدام، اظهار داشت: سوآپ نفت امری استراتژیك و فرصتی است كه باید جدی گرفته شود.
وی تصریح كرد: سوآپ گذشته از جنبه‌های اقتصادی امری استراتژیك محسوب می‌شود و از این طریق ایران می‌تواند به هابی برای كشورهای منطقه تبدیل شود.
نوذری ادامه داد: توان و ظرفیت انتقال نفت ما به گونه‌ای است كه می‌توانیم روزانه یك میلیون بشكه نفت دریای خزر را به دریای عمان انتقال دهیم و به همین دلیل باید از این توان و ظرفیت به طور مناسب بهره‌گیری شود.
حمایت دولتمردان نفتی دولت یازدهم از احیای سوآپ
پس از پایان كار دولت دهم و آشكار شدن فرصت سوزی های ناشی از توقف سوآپ، احیای این شیوه مبادله فرآورده های نفتی مورد توجه قرار گرفت.
زنگنه كه در دوران پیشین وزارت خود به موضوع تقویت سوآپ توجه ویژه داشت، پس از روی كار آمدن دولت یازدهم نیز تقویت سوآپ را در دستور كار خود قرار داد.
وی در خصوص سوآپ نفت با تركمنستان، گفت: در مورد سوآپ بحثی صورت نگرفته اما در این زمینه دستورالعملی را تنظیم خواهم كرد تا سوآپ فعال شود.
زنگنه درباره ایجاد دیپلماسی نفتی و گشایش فروش صادرات نفت، گفت: ما به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز و نفتی دنیا باید هر كاری كه می توانیم در حوزه روابط خارجی كشور انجام دهیم.
وی با اشاره به تلاش وزارت نفت برای نقش آفرینی در عرصه دیپلماسی، خاطرنشان كرد: بخش نفت نیز وظیفه خود می داند كه كمك كند به مجموع قدرت ملی و دیپلماسی كشور برای اینكه از وضعیت فعلی كه در آن قرار داریم، خارج شویم.
معاون برنامه ریزی و امور هیدروكربوری وزیر نفت نیز معتقد است: سیاست وزارت نفت در دولت جدید راه اندازی و توسعه سوآپ است، زیرا سوآپ محلی برای افزایش درآمد و توسعه تجارت است.
منصور معظمی خاطرنشان كرد: سعی كردیم كه بتوانیم مشتریان قبلی را بازگردانیم و همچنین مشتریان، شركت‌ها و دولت‌های جدیدی را برای خود تعریف كنیم.
عباس كاظمی مدیرعامل شركت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی كشور نیز از افزایش سوآپ به كشورهای همسایه به منظور كاهش قاچاق سوخت خبر می دهد و می گوید: نظامنامه نظارت كامل بر سوآپ سوخت بزودی تدوین می شود كه با اجرای این نظامنامه، قاچاق سوخت به میزان زیادی كاهش خواهد یافت.
وی با بیان اینكه شركت ملی پالایش و پخش بر افزایش سوآپ به كشورهای افغانستان و پاكستان تاكید دارد، خاطرنشان كرد: تفاوت قیمت سوخت در ایران از دلایل اصلی قاچاق سوخت است.
مدیر امور بین الملل شركت ملی نفت ایران از مذاكره با كشورهای حاشیه دریای خزر برای افزایش حجم سوآپ نفت خام خبر داد و گفت: ایران هم اكنون آمادگی فنی و زیرساختی كاملی برای افزایش سوآپ نفت خام دارد.
به گفته سیدمحسن قمصری زیرساخت‌های موجود در كشورهای حاشیه دریای خزر و آسیای میانه توانایی لازم را برای انتقال نفت به قاره اروپا دارد؛ اما ایران می تواند نفت خام این كشورها را از طریق خاک خود به بازارهای آسیایی كه قیمت نفت در این مقطع حداقل ۲ دلار بالاتر از قیمت نفت در اروپا است، برساند.
سیدپیروز موسوی مدیرعامل شركت پایانه های نفتی ایران با اشاره به اقدامات زیربنایی انجام شده در پایانه های نفتی برای ازسرگیری سوآپ، اظهار داشت: با احداث حوضچه فراگیر، ساخت اسكله های مختلف و چند منظوره شامل اسكله های تخلیه و بارگیری فرآورده های نفتی، خدماتی و پشتیبانی و تعمیراتی برای پهلوگیری نفتكش هایی با ظرفیت ۱۴ هزار تن در پایانه شمالی خزر ظرفیت سوآپ نفت خام افزایش می یابد.
مدیرعامل شركت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران با بیان اینكه در حال حاضر خط لوله ۳۲ اینچی انتقال نفت از پایانه نكا از ظرفیت سوآپ ۵۰۰ هزار بشكه نفت در روز برخوردار است، تصریح كرد: سوآپ نفت كشور مدتی بود كه متوقف شده اما مذاكراتی به منظور از سرگیری این تجارت نفتی آغاز شده است.
تركیه بزرگترین برنده توقف سوآپ نفتی ایران
توقف عجولانه سوآپ، مشكلاتی را ایجاد كرد كه از جمله مهم ترین آنها، تضعیف جایگاه استراتژیك ایران به عنوان شاهراه انتقال انرژی است.
به گفته معاون برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروكربوری وزیر نفت، پس از توقف سوآپ توسط ایران، بازارهای ما از دست رفت و كشورهای حاشیه دریای خزر با دور زدن ایران، محصولات نفتی خود را از سایر مسیرها به بازارهای بین المللی عرضه كردند.
بزرگترین برنده توقف سوآپ توسط ایران، تركیه بود به طوری كه پس از لغو سوآپ، همه نگاه ها به سوی آن كشور معطوف شد و این كشور توانست از طریق جلب اعتماد كشورهای تولیدكننده و مصرف كننده نفت و گاز، موقعیت خود را به عنوان مسیر ترانزیتی امن و باثبات تحكیم كند.
اگرچه دولت جدید، احیای سوآپ را در دستور كار خود قرار داده و مذاكراتی را با مشتریان قدیمی سوآپ آغاز كرده اما برای حصول نتیجه مسیر سخت و ناهمواری را پیش رو دارد، زیرا مشتریان قدیمی سوآپ ایران، توانسته اند از طریق تركیه یا سایر كشورها، مسیرهای امن و مطمینی را برای انتقال فرآورده های نفتی خود بیابند و حاضر نیستند كه به راحتی به بازار ایران بازگردند.
گسترش قاچاق فرآورده های مختلف نفتی و افزایش هزینه تامین فرآورده های نفتی مناطق شمالی و غربی كشورمان، پیامد دیگر توقف سوآپ توسط مدیران نفتی اسبق بوده كه باید در جای خود مورد بررسی دقیق تر قرار بگیرد.
