به بهانه ایام شهادت حضرت زهرای مرضیه
شاید برای هر مسلمانی این پرسش پدید آید که چرا مزار فاطمه زهرا(س) همچنان بی نام و نشان است. بانویی که بیش از هر کس دیگری محبوب پیامبر(ص) بود، به گونه ای که براساس روایات شیعه و سنی، رسول خدا(ص)، وی را «ام ابیها» «پاره تن خویش» و آزار و اذیت او را مایه رنجش و آزار و اذیت خویش خواند. هرگاه پیامبر خدا به سفر می رفت، فاطمه(س) آخرین فردی بود که با وی وداع می کرد و در بازگشت نیز نخستین کسی بود که رسول خدا(ص) به دیدار وی می شتافت.
به گزارش خبرگزای دانا به نقل از اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری فاطمه(ع) از منظر قرآن کریم نیز جایگاهی بس بلند و بی همتا دارد. به اتفاق شیعه و سنی وی بدون شک یکی از برجسته ترین افراد «اهل بیت» و «ذوی القربی» است که قرآن کریم به طهارت و پاکی، محبت و دوستی و رعایت حقوق آنان تأکید می کند. حال با این همه تأکید و توصیف مناقب و فضایل این بانوی بزرگ و اول اسلام است، چرا هیچ نشانی از قبر آن یادگار گرامی و دردانه پیامبر(ص) بر جای نمانده است؟ چگونه است که مسلمانان جزئی ترین مسائل مربوط به برخی افراد، اماکن، حوادث و دیگر چیزهای مربوط به صدر اسلام را که اغلب به مراتب اهمیت کمتری دارند، به دقت در منابع تاریخی و حدیثی خویش ثبت و ضبط کرده اند، اما نشان دقیق و روشنی از مزار و مرقد دختر دردانه رسول خدا در دست نیست؟ فارغ از صحت و سقم دیدگاه ها و گزارش های موجود در این زمینه، گروهی محل دفن او را قبرستان بقیع، شماری میان مزار و منبر پیامبر(ص) و دسته ای دیگر درون خانه خود آن بانوی گرامی دانسته اند که بعدها در زمان عمر بن عبدالعزیز و با توسعه مسجد نبوی، درون آن قرار گرفت، اما محل دقیق دفن در کجای این سه مکان قرار دارد، گزارش و روایت معتبری در این باره وجود ندارد و به درستی روشن نیست.
فلسفه اصلي مخفي بودن قبر حضرت زهرا سلام‌الله عليها مربوط می‌شود به وقايع و جسارت‌هایی كه از طرف خلفاي وقت و اطرافيان خلفا، به آن بزرگوار واردشده بود، در اين زمينه نقل‌شده است كه حضرت زهرا (س) زماني كه وقت رحلتشان نزديك شد و در بستر به حالت احتضار بسر مي‌بردند، حضرت علي (عليه السّلام) بر بالاي بسترشان آمدند و بعد از صحبت‌هایی كه با همديگر كردند، حضرت فاطمه (س) اجازه خواستند تا چند وصیت به همسرشان علي (عليه السّلام) كنند. (حجه الله النجفي الرضوي الاميري، احتجاج الزهرا فاطمه، انتشارات فروزان، چاپ دوم، ص 210)
ازجمله وصاياي حضرت زهرا (س) به علي (عليه السّلام) اين بود كه فرمودند: اي پسرعمو! اگر تا چند ساعت ديگر از دنيا رفتم جنازه‌ام را شبانه تشييع كن و مراسم تشييع مرا اعم از غسل و كفن و نمازخواندن و دفن كردن بايد در محيطي مخفي و پنهان انجام دهيد و فقط به كساني اجازه در تشييع دهيد كه ظلم و جفا نسبت به من روا نداشته‌اند و حتّي به يك نقل، حضرت زهرا (س) تصريح كردند كه نگذاريد غاصبان حق بر من نماز بخوانند و در تشییع‌جنازه من شركت كنند. حال بحث در این است كه علّت اجازه ندادن حضرت زهرا (س) در مراسم تشييع و تدفین حضرت بيانگر چيست؟
دلیل منع از اقامه نماز، تشییع و تدفین بر پیکر دختر رسول خدا
اقامه نماز و طلب مغفرت در زمان حیات پیامبر نشان از رضایت خدا و رسول از متوفی داشته است. چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم خطاب به پیامبر می فرماید:
و لا تصل على احد منهم مات ابدا و لا تقم على قبره انهم كفروا بالله و رسوله و ماتوا و هم فسقون (سوره توبه: 84)
هيچوقت بر احدى از آنان كه مرده، نماز مگذار و بر قبرش مايست، زيرا ايشان به خدا و رسولش كافر شدند و با حالت فسق مردند.
حال این موضوع که دختر پیامبر خود وصیت کرده است که خلیفه وقت بر او نماز نگزارد و بر مزارش حاضر نشود، پیامی سیاسی دارد که نشانگر اعتراض او نسبت به حکومت وقت و اعلام عدم صلاحیت خلیفه برای اقامه نماز و طلب مغفرت برای یادگار پیامبر دارد. چرا که این نماز باید توسط جانشین حقیقی پیامبر اقامه شود.
يقيناً حضرت زهرا (س) با اين كارشان مي‌خواستند بار ديگر همانند جريان فدك مبارزه‌ي جديدي را با وصیت‌نامه سياسي خويش شروع كنند كه ضربه سهمگيني به حكومت وقت وارد سازند. (خشاوي، شهين، زندگاني سياسي حضرت زهرا (س)، تهران، نشر عابد، چاپ اول، 1378، ص 280).
فاطمه اطهر (س) با وصیت خويش افكار خفته مردم مدينه را بيدار مي‌ساختند و توجه افكار عمومي را نسبت به پايمال كردن حقّ خويش جلب مي‌كردند(عاملي، سيد جعفر مرتضي، رنج‌های زهرا (س)، ترجمه محمد سپهري، قم، نشر ايام، چاپ اول، 1378، ص 223).
اميرالمؤمنين با عمل به وصیت زهرا (س) اذهان جامعه را دچار شك و ترديد كردند و مشروعيت خليفه را زير سؤال بردند و مظلوميت حضرت زهرا (س) را بيشتر آشكار ساختند و اين سؤال را هميشه براي همگان مطرح كردند كه چرا قبر زهرا (س) مخفي مانده است.
بدين طريق زمانی که حضرت زهرا (س) از دنيا رفتند مردم سراسيمه به خانه حضرت زهرا (س) مي‌آمدند و منتظر بيرون آمدن جنازه بودند كه علي ـ عليه السّلام ـ به ابوذر فرمودند: برو و با صداي بلند اعلام كن كه برگردند چراکه تشییع‌جنازه دختر رسول خدا امشب صورت نمي‌گيرد و به تأخير افتاده است. مردم كه متفرق شدند حضرت علي ـ عليه السّلام ـ با كمك اسماء بدن حضرت را غسل و كفن كردند و در نیمه‌شب با عده‌اي از نزديكان ویاران خويش كه عبارت بودند. از: سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، عباس و زبير و چند تن ديگر به همراه علي ـ عليه السّلام ـ جنازه دختر رسول خدا را شبانه تشييع كردند و شبانه به خاك سپردند و حضرت علي ـ عليه السّلام ـ قبر حضرت فاطمه (س) را هم‌سطح زمين كردند و حتي روایت‌شده در چند نقطه در بقيع حضرت، قبر درست كردند تا دشمنان متوجه نشوند كه قبر حضرت فاطمه (س) كدام‌يك است و اين راز مخفي ماندن قبر فاطمه (س) براي هميشه مانده است و كساني هم كه حضور داشتند ديگر بعدها محل اختفاء قبر فاطمه (س) را بيان نكردند. (مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ترجمه محمدجواد نجفي، انتشارات اسلاميه، 1354، جلد دهم، ص 195).
مرحوم شيخ صدوق در علت دفن شبانه آن حضرت مى‌نويسد:
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام لِأَيِّ عِلَّةٍ دُفِنَتْ فَاطِمَةُ (عليها السلام) بِاللَّيْلِ وَ لَمْ تُدْفَنْ بِالنَّهَارِ قَالَ لِأَنَّهَا أَوْصَتْ أَنْ لا يُصَلِّيَ عَلَيْهَا رِجَالٌ [الرَّجُلانِ].
علي بن ابوحمزه از امام صادق عليه السلام پرسيد: چرا فاطمه را شب دفن كردند نه روز؟ فرمود: فاطمه سلام الله عليها وصيت كرده بود تا در شب وى را دفن كنند تا ابوبكر و عمر بر جنازه آن حضرت نماز نخوانند. (الصدوق، أبو جعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاي 381 هـ)، علل الشرايع، ج1، ص 185، تحقيق: السيد محمد صادق بحر العلوم، ناشر: منشورات المكتبة الحيدرية ومطبعتها - النجف الأشرف، 1385 - 1966 م).
مرحوم صاحب مدارك رضوان الله تعالى عليه مى‌گويد:
إنّ سبب خفاء قبرها (عليها السلام) ما رواه المخالف والمؤالف من أنها (عليها السلام) أوصت إلى أمير المؤمنين (عليه السلام) أن يدفنها ليلا لئلا يصلي عليها من آذاها ومنعها ميراثها من أبيها (صلى الله عليه وآله).
علت مخفى بودن محل دفن فاطمه سلام الله عليها آن گونه كه مخالف و موافق نقل كرده‌اند اين است كه آن حضرت به اميرمؤمنان عليه السلام سفارش كرد تا او را شبانه دفن كند تا آنان كه او را اذيت كرده و از ارث پدرش محروم كرده بودند بر وى نماز نخوانند. (الموسوي العاملي، السيد محمد بن علي (متوفاي 1009 هـ)، مدارك الأحكام في شرح شرائع الاسلام، ج 8، ص 279، نشر و تحقيق مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، الطبعة: الأولي، 1410 هـ).
بنابراين با توجه به مطالبي كه عرض شد، علت مخفي ماندن قبر آن حضرت را مي توان در امور زير خلاصه كرد:
1. اينكه، دشمنان و غاصبان حق آن مظلومه به قبر آن حضرت دسترسي نداشته باشند تا روزي در صدد نبش آن برنيانيد.
2. اينكه، خود آن حضرت خواستند كه شبانه و مخفيانه، دفن شوند كه به تبع آن قبرشان مخفي بماند.
3. با توجه به محتواي وصيت ايشان در مورد دفن آن حضرت؛ مي توان گفت كه مي خواستند با اين كار، افكار عمومي را بيدار كرده و مردم را نسبت به ظلم حكام زمانشان نسبت به ايشان و علي (ع)، آگاه سازند و لذا، اين سوال را كه چرا قبر حضرت فاطمه (س) مخفي ماند را براي هميشه در اذهان مردم زنده نگه دارند.
در پايان نقل يك قضيه خالي از لطف نيست: مرحوم آيت الله مرعشى نجفى (ره) ازپدر بزرگوارش مرحوم حاج سيد محمود مرعشى نقل مىكردند كه آن مرحوم در صدد بود كه به هر وسيلهاى كه ممكن باشد، محل دفنحضرت زهرا را به دست آورد، به اين منظور ختم مجربى را آغاز مىكند و چهل شب آن را ادامه مىدهد تا درشب چهلم به خدمت حضرت باقر و يا حضرت صادق عليهما السلام شرفياب مىشود، امام (ع) به ايشان مىفرمايد: «عليك بكريمه اهل البيت» به دامن كريمه اهلبيت پناه ببريد. عرض مىكند: بلى من هم اين ختم را براى اين منظور گرفتهام كه قبر شريف بىبى را دقيقا بدانم و به زيارتش بروم. امام (ع) فرمود: منظور من قبر شريف حضرت معصومه در قم مىباشد. سپس ادامه داد: براى مصالحى خداوند اراده فرموده كه محل دفن حضرت فاطمه همواره مخفى بماند و لذا قبر حضرت معصومه را تجليگاه قبرآن حضرت قرار داده است. هر جلال و جبروتى كه براى قبر شريف حضرت زهرا مقدّر بود خداوند متعال همان جلال و جبروت را بر قبر مطهر حضرت معصومه (س) قرار داده است. (كريمه اهل بيت، ص٤٣).
