ایرانیان اگرچه از نخستین ماه‌های پس از پیروزی انقلاب «امیدآفرین»اسلامی در سال ۵۷، با تحریم‌های یکسویه و دشمنانه غرب مواجه بوده‌اند، اما به باور همه صاحبنظران، هیچگاه تا این حد، مشکلات معیشتی و تحریمی به خانوارها فشار وارد نکرده است؛ فشار حداکثری آمریکا و متحدانش اگرچه با شکست حداکثری آنها همراه شد، اما این همه مرهون پایداری حاکمیت و همراهی همه اقشار جامعه بود و مستلزم تحمل بار گران تورم، گرانی و دیگر معضلات اقتصادی.
در این اوضاع، ویروس کرونا و پیامدهای همه‌گیری‌اش نیز رخ نمود و تاثیرات مخربی بر مشاغل، کسب و کارها، روابط شخصی و اجتماعی، مراودات مفید، تفریحات و همه شئون اجتماعی و فردی وارد کرد و از سویی دیگر دهها هزار خانواده را با مرگ‌های کرونایی و دیگر مشقات بیماری کووید-۱۹ مواجه ساخت.
در این شرایط البته یک اتفاق دیگر رخ داد و آن آغاز به کار دولت سیزدهم و نشانه‌های تحول در مسیرهای اجرایی و مدیریتی جامعه بود؛ دولتی (که فارغ از جهت‌گیری سیاسی) همسویی بیشتری با دیگر مجموعه‌های حاکمیتی دارد و جامعه کمتر شاهد نزاع‌های آزارنده سیاسی و جناحی خواهد بود. یکی از نخستین نشانه های ملموس تحول در کشور، سرعت واکسیناسیون و افزایش امید به غلبه بر موج‌های گسترده ناشی از همه‌گیری‌های زیانبار کرونا بود.
این شرایط حکایت ازآن دارد که بارقه‌های امیدبخش نگاه به آینده در حال شکل‌گیری است و لازم است در این روند تدبیرهای مهمی صورت پذیرد. اگر امید را «خوش‌بینی به انتظار وقوع رویدادهای مثبت در آینده» معنا کنیم، افزایش آن و تزریق هرچه بیشتر به جامعه در شمار مهمترین اولویت‌های امروز کشور است؛ جامعه‌ای که بیش از سه سال در معرض اخبار ناخوشایند اقتصادی و حدود دوسال نگران روندهای ناگوار بیماری و مرگ بوده، اکنون نیازمند گوهری به نام امید و توزیع گسترده آن است که مشارکت همه نهادها، دستگاه‌ها و تک تک اقشار مردم را می‌طلبد:
الف_ دولت و ساز وکار تامین اجتماعی مطلوب
به سبب ساختار جامعه ایران، هیچ نهادی به اندازه دولت (در معنای عام آن) قادر نیست در امیدآفرینی نقش‌آفرینی کند؛ توجه ویژه به معیشت امروز و افق اقتصاد فردای مردم، مهمترین راهکار دولت در بازگرداندن امید و نشاط به جامعه است؛ آنچه در این میان می‌تواند نقش منفی و کاهنده داشته باشد، وعده‌های غیرعملی و تبلیغاتی است که برخی از اقدامات مثبت را هم بی‌اثر خواهد کرد.
در شرایط کنونی دولت و دیگر قوا و نهادهای نظام لازم است نخست فکری عاجل و اساسی برای سبد معیشتی اقشار آسیب‌پذیر کنند و در این وانفسای گرانی، از سفره مردم غافل نباشند؛ در کنار آن می‌توان با اقدامات میان مدت، پالس‌های مثبت اقتصادی را خلق و به سوی بازارهای کشور گسیل داشت.
هنر دولت سیزدهم می‌تواند توجه همزمان به آینده (میان مدت و بلندمدت) و رسیدگی به اوضاع ناگوار قیمت‌ها و نیازهای اولیه و ضروری مردم باشد؛ از اقلام خوراکی اساسی تا سبد دارو و درمان، اشتغال‌های مولد اما زودبازده و ... .
یک راهکار مهم و ماندگار که در صورت اجرایی شدن، به عنوان دستاورد دولت سیزدهم ثبت خواهد شد، بازتعریف اساسی و گسترش پوشش خدمات تامین اجتماعی است؛ تهیه باتک اطلاعاتی جامع و به روز، شناسایی نیازمندان و اقشار واقعا آسیب‌پذیر، پیشنهاد قوانین حمایتی لازم به مجلس و تدوین ساز و کار فوریتی برای این موضوع، می‌تواند از نخستین اقدامات دولت باشد.
واضح است که در این باره دولت نیزمند همراهی همه نهادهای حاکمیتی و عمومی است؛ از قوای نظامی و انتظامی تا شهرداری‌ها، نهادهای مالی بزرگ و موسسه‌های عمومی همچون بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام(ره)، آستان قدس رضوی و دهها نهاد و ارگان دیگر.
در این راستا ادامه روند مثبت واکسیناسیون کرونا تا پوشش حداکثری جمعیت هدف بسیار مهم است تا خدای نکرده، جامعه گرفتار موج‌های سهمگین بعدی همه‌گیری نشود.
ب_ رسانه‌ها و بازآفزینی نشاط؛ تجربه «جشن» رمضان
رسانه‌های کشور به طور عام و صدا و سیمای جمهوری اسلامی به طور خاص نقش ارزنده‌ای در تولید و بسط امید و روحیه نشاط در کشور دارند؛ علاوه بر اینکه لازم است تا حد امکان از ناامیدسازی جامعه و تعمیق شکاف‌های سیاسی و سلیقه‌ای کاست، می‌توان از ارزش‌های دینی و ملی جامعه در جهت تقویت روحیه فردی و جمعی مردم بهره‌های فراوان برد.
تجربه نشان داده ضمن حفظ مبانی و اصول، می‌توان جهت‌گیری بسیاری از مناسبت‌های ملی و مذهبی را به سوی تزریق نشاط در جامعه برگرداند؛ برای نمونه می‌توان به تجربه جشن‌های رمضان اشاره کرد؛ همه نسل‌های بالای سی و چهل سال کشور به یاد دارند که تا اواسط دهه ۷۰، وزن کمیتی برنامه‌های رمضانی سیمای ملی در طول یک ماه، بیشتر به سوی برنامه‌های غمگین و یا حداکثر خنثی بود، اما از نیمه دوم دهه هفتاد برنامه‌های این مناسبت مهم به سوی سریال‌های طنز و «جشن»واره‌ای رفت و نتیجه آن شد که در نهایت چند سال بعد به روند ثابت برنامه‌های این ماه «مبارک» تبدیل و در ادامه حتی به روزهای تعطیلات عیدفطر افزوده شد. این تجربه می‌تواند در شادتر برگزار کردن مناسبت‌هایی مانند تولد ائمه(ع)، جشن‌های ملی و انقلابی و دیگر مناسبت‌ها آزموده شود.
ج_ نهادهای مردمی و بسط «مشارکت و تعلق»
در کنار دولت و رسانه‌ها، نهادهای مردمی و مدنی نیز می‌توانند نقش بی‌بدیلی در ارتقای امید و نشاط مردم داشته باشند؛ به باور جامعه‌شناسان و روان‌شناسان، یکی از نتایج منتهی به امید و نشاط افراد، مشارکت عملی آنها در امور و احساس تعلق به جامعه و آینده است؛ در این رابطه می‌توان از تجربه‌های موفق کشورهای دیگر که همخوانی مناسبی با فرهنگ ما دارد استفاده کرد و ساختارهای مدنی و غیردولتی را در سطح شهرها، روستاها، محله‌ها و دیگر واحدهای کوچک جمعی بسط داد.
در گام بعدی می‌توان از ظرفیت صدها هزار نهاد در حل معضلات کشور استفاده کرد و ضمن مشارکت دادن آحاد جامعه به حضور، تلاش، اندیشه‌ورزی و مراودات مفید اجتماعی، ثمره آن را در روحیه و نشاط میلیون‌ها نفر مشاهده کرد.
در این حوزه البته می‌توان در کنار سازمان‌های مردم نهاد (سمن) جدید از ظرفیت مساجد و برخی هیئت‌ها و جمع‌های مذهبی به‌گونه موثرتری استفاده کرد. این روند در صورت اجرا می‌تواند به شیوه موثری از گسست‌های نسلی کاسته و همچنین با کشاندن جوانان به محیط‌های واقعی اجتماعی، به نحو موثری از اعتیاد به فضای مجازی و انزوای خطرناک آنها بکاهد.
