اغلب ما در طول زندگی احساس کرده‌ایم، نیاز به مراجعه به مشاور یا روانشناسی داریم تا در عبور از چالش‌های زندگی به ما کمک کند. در طی دو سال گذشته و از زمان همه‌گیری بیماری کووید ۱۹، نرخ اختلالات و مشکلات روانی ناشی از انواع فشارهای جسمانی، روانی و اجتماعی در ایران و سایر نقاط جهان با افزایش روبرو بوده است. در این بین، دانشجویانی که مدت نسبتاً طولانی از اجتماع دور بوده‌اند، با مشکلات مختلفی مواجه هستند و به نظر می‌رسد، دفاتر مشاوره و سلامت دانشگاه‌ها، عملکرد چندان قابل دفاعی در زمینه کمک به دانشجویان نداشته‌اند.
به گزارش خبرگزاری دانا به نقل از ایسنا، وقتی از سلامت روان صحبت می‌کنیم، با موضوعی نسبتاً پیچیده مواجه هستیم. سلامت روان چیزی فراتر از صرفِ عدمِ ابتلا به اختلالات روانی یا ناتوانایی‌هاست؛ سلامت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد، توانایی‌هایش را به درستی شناخته و می‌تواند با استرس‌های عادی و معمول زندگی سازگاری داشته و از نظر شغلی مفید و سازنده باشد و در عین حال، با جامعه خود تعامل برقرار کند.
سلامت روان بر نحوه تفکر، احساس و رفتار ما تأثیر گذاشته و به تعیین نحوه مدیریت استرس، ارتباط با دیگران و انتخاب‌های سالم کمک می‌کند. سلامت روان در هر مرحله از زندگی، از کودکی و نوجوانی تا بزرگسالی، مهم است.
دکتر محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی کشور مهرماه ۱۳۹۸ و قبل از شیوع همه‌گیری بیماری کووید ۱۹، در مراسم رونمایی از «سند پایش سلامت‌روان» دانشجویان علوم پزشکی کشور تأکید کرد: بحث پایش سلامت روان علاوه بر دانشگاه‌های وزارت بهداشت باید در سایر دانشگاه‌ها اعم از مراکز دولتی، آزاد، غیرانتفاعی و ... پیاده شود و در این زمینه، هم‌افزایی قوی بین نهادهای مختلف وجود داشته باشد. آسیب‌های سلامت روان از مهم‌ترین تهدیدها است و بحث سلامت روان، فکر و اندیشه جوانان، اهمیت بسیاری دارد.
دکتر سیماسادات لاری، معاون وقت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی هم در این مراسم، با بیان اینکه دانشجویان با آسیب‌های اجتماعی مانند افسردگی، شکست عاطفی و اعتیاد مواجه هستند، گفت: مطالعات نشان داده است ۲۴ درصد دانشجویان، بالای خط برش هستند و از اختلالات روانی رنج می‌برند. این بیانگر آن است که باید تست‌های تخصصی برای آنها برگزار کنیم و این موضوع تحت پوشش و اخلاق حرفه‌ای با تکیه بر اداره سلامت روان، محقق می‌شود.
سال ۱۳۹۹ و با ابلاغ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تمام دانشجویان دانشگاه‌ها ملزم شدند در طرح پایش سلامت روان شرکت کرده و پرسشنامه آنلاین مربوطه را تکمیل کنند. این طرح پایش و غربالگری سلامت (روان و جسم) برای نخستین‌بار برای همه دانشجویان شاغل به تحصیل از ۱۵ شهریورماه ۹۹ (همزمان با بازگشایی دانشگاه‌ها) و به صورت مجازی اجرا شد و برای حمایت‌های روانی، اجتماعی و بهداشتی از دانشجویان، تغییراتی در پرسشنامه‌های قبلی با توجه به شیوع بیماری کووید ۱۹ به وجود آمده است.
حالا بیش از دو سال از زمان شیوع همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ می‌گذرد و با دانشجویانی روبرو هستیم که تقریباً ۵ ترم از محیط دانشگاهی دور بوده‌اند و از بعد از تعطیلات نوروز ۱۴۰۱، بار دیگر حضور در محیط دانشگاه را تجربه می‌کنند. بسیاری از این دانشجویان، فشارهای جسمانی، روانی و اجتماعی زیادی را به دلیل ابتلا به این بیماری یا از دست دادن یکی از اعضای خانواده در اثر این بیماری منحوس تجربه کرده‌اند. بر اساس آمار حدود ۱۹ هزار نفر از دانشجویان، یکی از عزیزان خود را به دلیل کرونا از دست داده‌اند. این دانشجویان در دانشگاه با مسائل و مشکلاتی مواجه خواهند شد؛ زیرا ناراحتی، فقدان و سوگ را تجربه کرده‌اند و به همین منظور مراکز مشاوره در دانشگاه‌ها باید برنامه‌ای برای این دانشجویان در نظر بگیرند.
دانشجویان نه تنها از گزند رویارویی با این دشواری‌های روحی و روانی در امان نبودند، بلکه به دلیل متوقف شدن آموزش حضوری، بخش زیادی از شبکه ارتباطی خود را از دست داده و به انزوایی ناخواسته از اجتماع هم دچار شده‌اند.
به گفته رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، نرخ اختلالات روانی در ایران پیش از شیوع کرونا ۲۳.۸ درصد بوده و اکنون در دوران شیوع کرونا به ۳۴.۵ درصد رسیده است.
نقض حریم امن دانشجو در برخی مراکز مشاوره و سلامت دانشگاه
رضا یکی از همین دانشجویان است که در دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی و در مقطع کارشناسی ارشد و رشته مهندسی برق تحصیل می‌کند: خانه‌نشینی ما را از جامعه دور و به تنهایی اجباری دچار کرد.
این دانشجو که به خاطر تأثیرات غیرمستقیم کرونا به روانشناس مراجعه کرده می‌گوید: تا حالا از خدمات مرکز مشاوره دانشگاه استفاده نکرده‌ام. فکر می‌کنم مرکز مشاوره دانشگاه به اندازه‌ای که باید فعال نیست و حضور موثر را در سطح دانشگاه ندارد. از طرف دیگر، چندان به مرکز مشاوره اعتماد نداریم چون شنیدیم که مرکز مشاوره، حریم امن دانشجو نبوده و گاهی اطلاعات مطرح‌شده در جلسات مشاوره را به خانواده، حراست یا نهادهای دیگر اطلاع داده است.
این دانشجو با تأکید بر این که نیاز است مرکز مشاوره دانشگاه اعتماد ایجاد کند، درباره تست‌های روانشناسی پیش از شروع به تحصیل که به صورت آنلاین از دانشجویان گرفته می‌شود، گفت: تست‌های روانشناسی دانشگاه مفید نبود. من شخصاً یادم نیست که چه نوع سؤالاتی پرسیده شد. از سوی دیگر، اغلب مشکلات و چالش‌های روانی در حین تحصیل ایجاد می‌شود و در نتیجه، این آزمون‌ها پیش از شروع تحصیل بی‌فایده است. به نظر من، مرکز مشاوره دانشگاه باید مرتب سلامت روان دانشجو را بررسی کند، اما این با زیرنظر گرفتن تفاوت دارد.
کیمیا، یکی از دانشجویان دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات است که معتقد است شیوع بیماری کرونا تأثیر زیادی بر سلامت روان او گذاشته است. او می‌گوید در اثر این بیماری، منزوی شده و این انزوا باعث شد بیشتر از گذشته خود را بشناسد.
این دانشجو به دلیل اضطراب‌های ناشی از مواجهه با کرونا به روانشناس مراجعه کرده و معتقد است این مراجعه نتایج مثبتی در زندگی‌اش داشته است. وی درباره میزان آشنایی‌اش با خدمات مرکز مشاوره دانشگاه گفت: اصلاً نمی‌دانم خدمات مرکز مشاوره دانشگاه در کجای دانشگاه ارائه می‌شود؛ نه درباره‌اش چیزی شنیده‌ام، نه دوستان و اطرافیانم از آن استفاده کرده‌اند.
آیسان، دانشجوی علوم کامپیوتر دانشگاه شهید بهشتی هم می‌گوید در دوران شیوع کرونا به روانشناس مراجعه نکرده و تلاش کرده با روش‌های دیگر مثل یادگیری موسیقی و ورزش، فضای خلاف عادتی که کرونا ایجاد کرد را تغییر دهد. او هم همچون دو دانشجوی قبلی از خدمات مرکز مشاوره دانشگاه استفاده نکرده است: فکر می‌کنم تصوری که از این مراکز داریم، تصور خوبی نیست. فکر می‌کنیم مشاوران دانشگاه شبیه همان مشاورهای دوران مدرسه هستند و فضای بی اعتمادی حاکم است.
این دانشجو به آزمون سلامت روانی که هنگام ثبت‌نام در دانشگاه از او و دیگر دانشجویان گرفته شده اشاره می‌کند و می‌گوید: به نظر من سؤال‌ها استاندارد نبودند و حس می‌کردم این سؤال‌ها شبیه بازجویی است. باید ثابت می‌کردیم که از لحاظ روانی سالم هستیم تا وارد دانشگاه شویم و این موضوع باعث می‌شد پاسخ‌هایی داده شود که صادقانه نبود.
سعیده، دانشجوی کارشناسی ارشد ریاضیات هم با آیسان در خصوص تست‌های روانشناسی دانشگاه تقریبا هم نظر است: این تست‌های روانشناسی آنلاین، کلی بود و چندان تأثیری نداشت، ولی اگر با روانشناس جلسه داشتیم قطعاً بهتر می‌بود.
شهاب، دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران می‌گوید یک بار تصمیم داشته از خدمات نوروفیدبک مرکز مشاوره دانشگاه برای افزایش تمرکز استفاده کند، اما در کل معتقد است این مرکز میان دانشجویان چندان خوشنام نیست: حس می‌کنیم حریم خصوصی ما در جلسات روانشناسانه با مرکز مشاوره دانشگاه حفظ نمی‌شود.
از او نیز درباره سوالات روانشناسانه دانشگاه می‌گوید: تست‌ها اصلاً درست و دقیق پاسخ داده نمی‌شد. فکر می‌کنم واحدهای مشاوره دانشگاه‌ها کار خود را به صورت ظاهری انجام می‌دهند و به نظرم فکر شده و عمیق نیست.
برای این گزارش با یکی از دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی گفت و گو کردیم که تجربه خود از مراجعه به مرکز مشاوره دانشگاه را چنین بیان کرد: خدمات مرکز مشاوره دانشگاه را یک بار تجربه کردم. در ترمی که مشروط شده بودم و با من تماس گرفته بودند تا شرایطم را بررسی کنند. در حد ۵ دقیقه با من صحبت کردند و از برنامه من پرسیدند و گفتم می‌خواهم درس بخوانم و آنها هم گفتند پس برنامه‌ریزی کن.
او با اشاره به تماس‌های دوره‌ای مرکز مشاوره دانشگاه با دانشجویان در دوران شیوع کرونا گفت: آخرین بار سؤال‌های شخصی از من پرسیدند و باعث شد عصبانی شوم و حس می‌کردم در زندگی شخصی من تجسس می‌کنند. در کل فکر نمی‌کنم این مراکز مشاوره قابل اعتماد باشند. در گذشته هم شنیدم که از مرکز مشاوره دانشگاه تهران روایت‌هایی منتشر شد که نشان می‌داد اصلاً اطلاعات دانشجویان امن نیست.
همه‌گیری کرونا بیش از گذشته اهمیت مراکز مشاوره و متخصصان سلامت روان را در نهاد آموزش عالی به ما یادآور شده است. تأثیری که مواجهه با یک بیماری نوپدید و کشنده بر سلامت روان انسان‌ها می‌گذارد، غیرقابل انکار است. حال، دانشجویانی را در نظر بگیرید که به دلیل شیوع این بیماری، ارتباطات‌شان محدود شده و با تعطیلی کلاس‌های حضوری باید خود را با شرایط دشوار جدید مطابقت دهند. این بار روانی چه آثاری بر دانشجویان داشته و دانشگاه‌ها چه قدر آماده بهبود وضعیت سلامت روان دانشجویان بودند؟ اینها سؤال‌هایی هستند که از یک روانشناس پرسیده‌ایم.
دکتر محمّدرضا جلالی، عضو هیأت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی معتقد است کرونا همه مردم را در همه وجوه و از جمله دانشجویان و سلامت روان آنها را در معرض تهدید قرار داده است. وی یکی از علل این وضعیت را تقلیل مناسبات میان فردی و اجتماعی و فعالیت‌های درسی می‌داند و می‌افزاید: در عین حال، مشکلات و آسیب‌های ناشی از فعالیت پیگیر ویروس همه‌گیر که کل جامعه و خانواده‌ها را درگیر کرده بود، دانشجویان را نیز مستقیم و غیرمستقیم متأثر ساخت. در هر صورت لازم است دانشجویان با رفتارهای هوشمندانه و محافظت‌گرایانه، ضمن پرهیز از دفاع‌های اضطرابی، وسواسی، انکاری، اجتنابی و اسکیزویید، عامل به نکاتِ مراقبتی و همزمان، مشوق آحاد جامعه در حفظ سطحِ مقابله‌جویانه علمی و بهداشتی با ویروس همچنان فعالِ کووید ۱۹ باشند.
این روانشناس با بیان این که دانشگاه‌ها تمهیداتی برای بهبود بحران‌های روانی دانشجویان نداشتند و ندارند، می‌گوید: دانشگاه‌های کشور هم نظیر دیگر نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط اصلاً آمادگی و توان مواجهه با بحران‌های کوچکتر از این بحران جهانگیر را هم نداشتند و ندارند. در عین حال با عنایت به آن که کشور دو سال مستمر گرفتار فعالیت مبتلاساز بی‌امان ویروس بود و آسیب‌های بسیاری روی دست ایرانیان گذاشت، صحبت از توانایی و اثرمندی سازمان‌ها فاقد بایدهای منطقی و علمی و عینی است. با همه اینها باید متوجه باشیم که دانشگاه‌ها در دو سال گذشته تعطیل بودند و طبعاً دانشجویانی در آنها نبود که خدمات بهداشتی و درمانی دریافت کنند؛ با این اوصاف ضروری است با توجه به مبانی علمی، بهداشتی و درمانی واکنش سریع مواجهه با بحران، درصدد تدوین برنامه‌های جامع پیشگیرانه همگانی و عمومی و اختصاصی و دانشگاهی باشیم.
جلالی در پاسخ به پرسشی درباره اخبار خودکشی رزیدنت‌ها در دوران شیوع کرونا با اشاره به این که آمار دقیقی از میزان خودکشی گروه‌های مختلف جامعه از جمله پزشکان در اختیار نیست می‌گوید: مطمئنا رفتار خودکشی‌گرایانه در همه آحاد جامعه و در اثر شیوع کرونا تسهیل و تشدید شد و مطمئناً گروه‌های آسیب‌پذیرتر جامعه بیشتر از پزشکان در معرض این خطر قرار گرفتند. با این حال، کاهش معنای زندگی که با نومیدی نسبت به آینده پیش‌رو همبسته است، در گروه‌های سنی جوانان که شامل رزیدنت‌ها هم می‌شود، دلیلی برای توسعه خودکشی در جامعه شده است. در این موضوع، تعقیب سطوح متعدد پیشگیرانه به ویژه انجام برنامه‌های غربالگری اختصاصی مؤثر خواهد بود. به طور عمومی، تأکید بر ایجاد و افزایش محرک‌های تقویتی موجد شادکامی و کاهش موقعیت‌ها و محرک‌های ناشادکامانه و تمهید برنامه‌های تفریحی تفکیکی گروه‌های جامعه، مطلوب و مؤثر خواهد بود. به یاد داشته باشیم که کرونا سلامت آدمی را نشانه گرفته است. مفهوم مرگ را به آدمی و آدمی را به مرگ نزدیک ساخت و ترس و اضطراب و وحشت از زندگی را آفرید.
این استاد دانشگاه درباره کیفیت خدمات مشاورهای دانشگاه‌ها در دوران شیوع کرونا گفت: بررسی‌ها و ارزیابی‌های پژوهشی لازم است تا میزان خدمات مشاورهای دانشگاه‌ها دانسته و شناخته شوند. با این حال ارائه خدمات روان‌شناختی در هر سطح کمّی و کیفی مفید و مؤثر خواهد بود. تغییراتی که برای دانشجویان با ورود به دانشگاه و واقع شدن در ارتباط‌ها و موقعیت‌های جدید اجتماعی و فرهنگی متفاوت از مناسبت‌های محدود پیشین پدید می‌آید، خود بحران‌زا و استرس‌آور است، چه رسد به آن که در تعامل با بحران‌ها و بروز رویدادهای پیش‌بینی ناشده و ناشناخته‌ای مثل ویروس کرونا نیز قرار گیرد. مشاوران روانشناس می‌توانند دانشجویان را در این شرایط از درغلتیدن به اختلال‌های نوروتیک یا روی آوردن به رفتارهای انحرافی و آسیب‌زای اجتماعی، بازداری کنند و شرایط تعادلی و هنجاری را حفظ و در صورت بروز بی‌ثباتی و بی‌تعادلی به احیای شرایط پیشین کمک کنند.
وی تقویت مراکز مشاوره دانشجویی دانشگاه‌ها را به دور از تخطئه‌گری‌های افراطی، ضروری می‌داند و می‌گوید: این مراکز باید برای مقابله‌های اضطراری آمادگی بیشتری یابند. به ویژه حمایت مسئولان دانشگاه‌ها از این مراکز در وجوه مختلف امکانی و انسانی و به کارگیری مشاوران مجرب و متبحر و تأمین هزینه‌های اقتضایی ضروری است.
بی‌اعتمادی دانشجویان به مراکز مشاوره دانشگاهی و آماده نبودن دانشگاه‌ها برای مقابله با آثار روانی کرونا، درس مهمی است که در روزهایی که شرایط در حال بازگشت به حالت عادی است، نباید فراموش شود. مراکز مشاوره دانشگاه‌ها پتانسیل‌های قابل توجهی دارند که با بهره‌گیری از آنها می‌توان بخشی از بار روانی ناشی از شرایط اجتماعی و اقتصادی که بر دانشجویان تحمیل می‌شود، سبک کرد.
انتهای پیام/
