خاستگاه موزهها و چگونگی ورود به ایران
به گزارش گروه ایرانشناسی و گردشگری خبرگزاری دانا، ریشه واژه موزه از لغت یونانی موزین به معنای مقر زندگی و واژه موز از نام الهه هنر و صنایع در اساطیر یونان اقتباس شده است. نخستین موزهها در جهان با مجموعه‌های خصوصی افراد توانمند، خانواده‌ها و موسسات هنری آغاز شد که شامل اشیا طبیعی و نایاب می‌شد. حدود دهه 1290 هجری قمری تلفظ فرانسوی موزه به زبان فارسی راه یافت که پیشینه آن به سفرهای ناصرالدین شاه قاجار به اروپا و دیدن موزه‌های آن دیار و تصمیم وی به ایجاد مکانی مشابه آنها در ارگ سلطنتی تهران بازمی‌گردد.
در ابتدا موزهها مکانی بودند برای گردآوری مجموعه‌ای از اشیای تاریخی، میراث طبیعی و آثار هنری و نمایش این آثار و اشیا که مربوط به ادوار گذشته یا معاصر می‌شد، اما امروزه موزهها کاربردهای بیشتری یافته‌اند و به دلیل بهره‌گیری از آثار موزهها در تحقیقات و بررسی‌های علمی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی از جایگاه مهم‌تر و پررونق‌تری برخوردار گشته‌اند. به‌این‌دلیل اهمیت شناخت فرهنگ موزه و استفاده از آن هر چه پیش می‌رود، بیشتر می‌گردد.
در جهان سریع و متحول امروزه، ملت‌ها نیاز دارند که گهگاه موقعیت خود را در این وادی باز شناسند و تحولات سریعی را که در همه ابعاد اجتماعی و تاریخی درک نشده‌اند، دریابند. در عصر حاضر موزهها گامی فراتر از گردآوری و نگهداری آثار نهاده و وظایف مهمی از قبیل تعیین هویت، اطلاع‌رسانی، مطالعه، تحقیق و روشنگری را به عهده گرفته‌اند. همچنین با برپایی جلسات بحث و گفت‌وگو، نمایشگاه‌ها، نمایش فیلم و اسلاید و... خاصیت فراخوانی این فضاها بیشتر شده و نقش فرهنگی آنها بیشتر شناخته خواهد شد.
طبقه‌بندی موزه‌های ایران
در‌حال‌حاضر تعداد 430 موزه در ایران وجود دارد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، موزهها را براساس عملکرد و کاربردشان در پنج گروه طبقه‌بندی کرده است: موزه‌های علوم و فنون، موزه‌های تاریخی و باستانی، اکوموزه‌ها، موزه‌های هنری و نمایشی، موزه‌های مردم‌شناسی.
در برخی موزهها تجربه‌های علمی براساس شواهد و وسایل کاری و تاریخی طبیعی که دربرگیرنده گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است به نمایش گذاشته می‌شود. باغ‌های انسان‌شناسی، گیاه‌شناسی، جانورشناسی (موجودات زمینی و آبزی) و ذخایر طبیعی (فسیل‌ها و کانی‌ها) همگی در این طبقه قرار میگیرند
موزه‌های علوم و فنون
در این دسته، موزه‌های متنوعی جای میگیرند؛ در برخی موزهها تجربه‌های علمی براساس شواهد و وسایل کاری و تاریخی طبیعی که دربرگیرنده گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است به نمایش گذاشته می‌شود. باغ‌های انسان‌شناسی، گیاه‌شناسی، جانورشناسی (موجودات زمینی و آبزی) و ذخایر طبیعی (فسیل‌ها و کانی‌ها) همگی در این طبقه قرار میگیرند. موزه فاطمی به عنوان قدیمی‌ترین موزه جانورشناسی کشور یکی از ارزشمندترین موزه‌هایی است که در این گروه جای می‌گیرد.
ـ موزه‌های نظامی: از دیگر موزه‌هایی که جزو موزه‌های علوم و فنون محسوب می‌شوند، موزه‌های نظامی هستند. این نوع موزهها روند تاریخی انواع سلاح‌های نظامی و جنگی را در معرض دید همگان قرار می‌دهند. این نوع اشیا شامل لباس‌های نظامی و رزمی، اسلحه و سایر وسایل رزمی می‌شود. موزه نظامی باغ عفیف‌آباد شیراز یکی از بهترین نمونه‌ها در این دسته محسوب می‌شود.
موزه‌های تاریخی و باستانی
این موزهها دید تاریخی دارند و بیانگر سلسله و دوره‌های تاریخی هستند. بیشتر آثار این موزهها بر اثر کاوش‌های باستان‌شناسی به دست آمده است و بیانگر فرهنگ و تمدن گذشته و تلفیق‌‌کننده دانش و هنر یک ملت یا یک قوم هستند. برخی از این موزهها به «موزه مادر» مشهور هستند. موزه ملی ایران (ایران باستان)، موزه ملی ورسای در فرانسه و موزه تاریخ در واشنگتن از این دسته موزهها هستند.
ـ کاخ موزهها: بنا یا اثر تاریخی‌ای هستند که از گذشتگان به دست ما رسیده و بیانگر وضع و شیوه زندگی صاحبان آن است. ممکن است در این بنا اشیای تاریخی و نیز آثار هنری وجود داشته باشد. کاخ موزهها معمولا در مراکز حکومتی به وجود می‌آیند و هدف از تاسیس آنها به نمایش گذاشتن اثر و بناهای تاریخی و نیز عبرت‌آموزی است. مجموعه کاخ‌های سعدآباد و گلستان تهران از این دست موزهها هستند.
اکوموزه‌ها
از واژه اکوموزه پیداست که با اکولوژی رابطه دارد به این معنا که همزیستی انسان و طبیعت، اساس شکل‌گیری اکوموزه‌هاست. اکوموزه لافت در جزیره قشم که یکی از سایت‌های ژئوپارک قشم نیز به حساب می‌آید بهترین نمونه اکوموزه در ایران است.
ـ موزه‌های فضای باز: زمانی که یک کاوش علمی باستان‌شناسی منجر به کشف آثار ارزشمند غیرمنقول می‌شود که قابل انتقال به موزهها نیستند؛ با فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم، مکان مورد نظر را برای بازدید عموم مهیا می‌کنند. موزه‌های فضای باز قدمتی 120 ساله در جهان دارند.
ـ پارک موزهها: این موزهها به دلیل داشتن ابعاد گوناگون علمی، فرهنگی و جاذبه‌های تفریحی و آموزشی، از اهمیت زیادی برخوردارند.
موزه‌های هنری و نمایشی
این موزهها از انواع هنرهای تجسمی و تزئینی برخوردارند که جنبه‌های زیبایی‌شناسی فراوانی در خود جای داده‌اند. این نوع از موزهها معمولا بازدیدکنندگان قابل توجهی دارند. موزه هنرهای تزیینی اصفهان و موزه هنرهای ملی در تهران از بهترین موزه‌های هنری و نمایشی کشور محسوب می‌شوند.
موزه‌های مردم‌شناسی
این دسته از موزهها، فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می‌دهند. موزه مردم‌شناسی تهران و موزه مردم‌شناسی مجموعه گنجعلی خان از این دسته هستند.
ـ موزه‌های اندیشمندان (خانه هنرمندان): این نوع موزهها برای ارج نهادن به هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولا پس از درگذشت‌شان در خانه شخصی آنها پدید می‌آید و دربرگیرنده وسایل شخصی، وسایل کار به همراه آثار آنان است. این نوع موزهها در کشورهای اروپایی رونق بسیار دارد. در ایران نیز می‌توان به گنجینه‌هایی چون خانه استاد ابوالحسن صبا، خانه دکتر حسابی، خانه میرزا کوچک خان جنگلی و... اشاره کرد. /پایان پیام
منبع:تبیان