ایران زمین در طول تاریخ همواره فراز و فرودهای بسیاری به خود دیده است. گاه در حد یک امپراتوری مرزهایش را تا دوردست ها گسترش داده و گاه تنها به انتظار نشسته است، اما با تمام این چالش ها این خاک فرزندان گرانقدری را به جهان معرفی کرده که حالا با کوچک شدن مرزها برخی ملت‌ها قصد به نام زدن هویت این مشاهیر را دارند.
به گزارش گروه ایرانشناسی خبرگزاری دانا( دانا خبر)، مشاهیر بسیاری که همگی ایرانی بودند، امروزه از خاک مادری دور هستند و در جایی دیگر آرام گرفته اند، اما سبک زندگی، هنر، فرهنگ و آثارشان همواره نشانه ای است آشکار بر ایرانی بودنشان.
در این گزارش به زندگی نامه و شرح 9 نفر از مشاهیری که دور از آغوش وطن خفته اند، پرداخته می شود.
نظامی ـ جمهوری آذربایجان
جمال الدین ابومحمد ، متخلص به نظامی، به پیشوای داستان سرایی در ادب فارسی شناخته می شود.
مهمترین اثر نظامی خمسه یا پنج گنج است که شاهکاری در داستانسرایی ایرانی محسوب می شود. مقبره نظامی در شهر گنجه آذربایجان قرار دارد.
این مقبره در قرن دوازدهم ساخته شد و یک بار سال 1991 بازسازی شد. بنای این مقبره هشت ضلعی با ارتفاعی 20 متری است که با طرحی از امام قلی اف معمار آذربایجانی ساخته شده است.
متاسفانه در این بنا به جز چند ردیف کاشی که ابیاتی از نظامی روی آن نگاشته شده، اثری از معماری ایرانی وجود ندارد.
جمهوری آذربایجان چند سالی است قصد تحریف هویت نظامی را دارد و وی را شاعر بزرگ آذربایجانی لقب داده اند.
این در حالی است که نظامی تمام اشعارش به زبان فارسی است و بر طبق منابع حتی به زبان ترکی صحبت نمی کرده است.
مولانا ـ ترکیه
جلال الدین محمد بلخی معروف به مولانا از مشاهیر نامدار ایرانی است. اهمیت مولانا در فراتر رفتن از مرزهای قومی و ملی است به طوری که او نه تنها در میان فارسی زبانان و مسلمانان که در میان سایر ملل جهان نیز شهرت فراوانی دارد.
طبق آمارها سال 2007 مولانا به عنوان محبوب ترین شاعر در آمریکا معرفی شده است. مقبره مولانا در شهر قونیه ترکیه قرار دارد.
معماری این مقبره متعلق به دوران سلجوقی است، اما در طول حکومت عثمانی ها بر قونیه، بخش هایی به آن افزوده شده است.
برج مخروطی شکل این بنا که با کاشی های سبز و فیروزه ای تزیین شده از زیباترین بخش های ساختمان است که به گنبد سبز شناخته می شود.
مزار مولانا در کنار مزار پدرش قرار دارد و عمامه هایی بزرگ روی آنها قرار دارد که نماد اقتدار و نفوذ معنوی است. کسانی که به زیارت مولانا می روند، می توانند از مزار شمس تبریزی نیز بازدید کنند.
ناصرخسرو ـ افغانستان
ابومعین ناصر، ملقب به ناصرخسرو از حکیمان و شاعران بزرگ فارسی زبان است.
ناصرخسرو از جهانگردان معروف ایرانی است و کتاب سفرنامه او که شرح مسافرت هفت ساله اش است، یکی از منابع مهم جغرافیای تاریخی محسوب می شود.
مقبره ناصرخسرو در دره یمگان در ولایت بدخشان افغانستان قرار دارد. ناصرخسرو در اواخر عمر این دره را به عنوان پناهگاه خود برگزید و 25 سال پایانی عمرش را در آنجا مشغول نگارش اشعار و آثار گرانبهایش بود.
ساختمان این آرامگاه ساده و کوچک و فاقد عناصر معماری فاخر است البته ناگفته نماند آرامگاه ناصرخسرو در حال حاضر در شرایط بسیار نامساعدی قرار دارد.
سنگ قبر مزار شکسته شده و تاکنون مرمت نشده است. سال 1384 این مقبره سرقت شد و برخی از اشیای تاریخی آن از دست رفت.
علاوه بر سرقت، عوامل طبیعی نیز مقبره را مورد فرسایش قرار داده و خطر لغزش و ریزش آن وجود دارد.
سنایی ـ افغانستان
ابوالمجد بن آدم سنایی، معروف به حکیم سنایی از شاعران نامی در قصیده گویی و مثنوی سرایی در زبان فارسی است.
سنایی در غزنی به دنیا آمد. در دوران جوانی به سفر روی آورد و از شهرهای بلخ، سرخس، هرات و نیشابور دیدن کرد. وی در میانسالی به غزنی بازگشت و تا پایان عمر در این شهر باقی ماند.
سنایی برای نخستین بار توانست مفاهیم و مضامین بلند عرفانی و اخلاقی را به شعر فارسی وارد کند و به این دلیل بر مولانا نیز تاثیر داشت.
آرامگاه سنایی در غرب شهر غزنی قرار دارد. بنای این مقبره قدمتی 50 ساله دارد و فاقد ارزش معماری و هنری است.
با توجه به این که آرامگاه سنایی بازدیدکنندگان بسیاری از بخش های مختلف افغانستان و کشورهای همسایه دارد، مسوولان شهر غزنی قصد تخریب و دوباره سازی این مقبره را براساس سبک معماری تیموری و مطابق با شان شاعر دارند.
سهروردی ـ سوریه
شهاب الدین یحیی سهروردی، ملقب به شیخ اشراق از فیلسوفان صاحب مکتب ایرانی است.
سهروردی علاقه بسیاری به سفر داشته و پس از سفر به نقاط مختلف ایران، عازم شام (سوریه) شده است.
او در سفری از دمشق به حلب با ملک ظاهر پسر صلاح الدین ایوبی آشنا شد و به خواست وی در حلب ساکن شد.
بعدها صلاح الدین به جرم الحاد، سهروردی را به زندان انداخت و او در سی و هشت سالگی در زندان درگذشت.
مقبره سهروردی در شمال غربی میدان باب الفرج، در داخل مسجد جامع سهروردی قرار گرفته است.
این مسجد بسیار کوچک است و متاسفانه به آن رسیدگی نمی شود. در داخل شبستان و در سمت چپ آن مزار شیخ اشراق قرار گرفته که سنگ قبر کوچکی دارد و بر بالای آن شرح مختصری از زندگی این فیلسوف ایرانی نوشته شده است.
خواجه عبدالله انصاری ـ افغانستان
خواجه عبدالله انصاری معروف به پیر هرات از عارفان و شاعران سده پنجم هجری است. خواجه مریدان بسیاری داشت و لقب شیخ الاسلامی کسب کرده بود.
از مهم ترین آثار او می توان به مناجات نامه، رساله دل و جان و طبقات الصوفیه اشاره کرد. مقبره خواجه عبدالله در محله گذرگاه یا به اصطلاح محلی ها گازرگاه در شمال شهر هرات افغانستان قرار دارد.
علت نامگذاری این محله به گذرگاه را حضور صدها تن از مردمی می دانند که روزانه برای زیارت از مرقد پیر هرات به این محله می آیند. معماری این بنا به طور کلی به سبک تیموری است.
در ساخت پیشگاه جناح شرقی ایوانی بلند ساخته شده که بر شکوه و منزلت بنا می افزاید. مقبره خواجه عبدالله یکی از مراکز فرهنگی و مذهبی شهر هرات محسوب می شود که علاوه بر عارفان و دوستداران پیر هرات، گردشگران خارجی را نیز به خود جذب می کند.
ابوسعید ابوالخیر ـ ترکمنستان
ابوسعید فضل الله، مشهور به ابوسعید ابوالخیر از عارفان و شاعران خاص ایرانی است. نام او به دلیل مقام و منزلت بالایی که در عرفان کسب کرده بود، در کنار حلاج، بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی قرار می گیرد.
آرامگاه ابوسعید ابوالخیر در حومه شهرک مهنه، در 130 کیلومتری جنوب شرقی ترکمنستان و در نزدیکی مرز ایران قرار گرفته است.
بنای آرامگاه به سبک سلجوقی و اسلامی است. به علت قدمت بالای ساختمان (1049 میلادی) و موقعیت جغرافیایی نامساعد منطقه که بیابانی است، بخش بیرونی این بنا در حال فرو ریختن است. مردم ترکمن علاقه خاصی به این عارف بزرگ دارند و او را «منه بابا» می خوانند.
مزار ابوسعید ابوالخیر به عنوان یکی از زیارتگاه های مهم ترکمنستان شناخته می شود و روزانه بازدیدکنندگان بسیاری را پذیراست.
رودکی ـ تاجیکستان
ابوعبدالله جعفر، متخلص به رودکی استاد شاعران فارسی زبان است. رودکی نخستین شاعری است که به زبان فارسی شعر گفته و از این رو به پدر شعر فارسی معروف است.
رودکی را همچنین مبتکر قالب شعری رباعی می دانند. مقبره پدر شعر فارسی در روستای زادگاهش
«پنج رود» در شمال تاجیکستان قرار دارد.
مزار رودکی تا سال 1958 میلادی ناشناخته بود. در این سال صدرالدین عینی و پروفسور روس میخاییل گراسیمف توانستند محل مزار را پیدا کنند.
در همان سال مقبره ای شبیه به آرامگاه عطار به مساحت 50 مترمربع در داخل باغی مصفا برای رودکی ساختند. این بقعه تاکنون دو بار در سال های 1999 و 2007 مرمت شده است.
از سال 2002 هر ساله 22 سپتامبر، روز رودکی مراسم گرامیداشت این شاعر در آرامگاهش برگزار می شود.
ابوریحان بیرونی ـ افغانستان
ابوریحان بیرونی از دانشمندان بزرگ ایرانی است که در علوم ریاضی، ستاره شناسی، تاریخ، تنظیم تقویم و انسان شناسی از پیشگامان بوده است.
ابوریحان را پدر انسان شناسی می دانند و لقب «استاد جاوید» به او داده اند. مزار این دانشمند بزرگ در باغ البیرونی در دو کیلومتری جنوب شرق شهر کنونی غزنی افغانستان قرار دارد.
این مزار مدت ها نامعلوم بود و سال 52 کشف گردید. مزار ابوریحان قبری ساده است بدون هیچ گونه ساختمان یا مقبره ای.
متاسفانه طی سال ها هیچ توجهی به مزار این دانشمند
بزرگ نشد و حتی سنگ قبری که براساس آن توانستند مزار ابوریحان را پیدا کنند نیز به
سرقت رفت. مسوولان افغان از بازسازی این باغ و ساختن مقبره ای درخور خبر داده اند.
آیسا اسدی - ضمیمه چمدان
