به گزارش گروه ایرانشناسی خبرگزاری دانا(دانا خبر)، عزاداری امام حسین(ع) در بین ایرانیان پیشینه‌ای دیرینه دارد. تلاش برای اقامه عزا در ایام سوگواری آل‌الله خالصانه‌ترین و مردمی‌ترین حرکتی است که در طول تاریخ ایران اسلامی تداوم یافته و در سیر تداوم تاریخی خود ضمن ایجاد تشکل های مذهبی، تنوع و تحولی عمیق یافته است.
ایجاد هیات‌های مذهبی یکی از دستاوردهای عشق‌ورزی شیعیان و ایرانیان به ساحت مقدس سلطان مملکت عشق، حسین(ع) است. این تشکل‌های دینی ـ مذهبی علاوه بر اقامه عزا برای اهل بیت(ع) در نشر و ترویج دانش دینی و نیز تحولات سیاسی کشور هم موثر بوده‌اند. مردم تهران نیز از گذشته برای برگزاری مراسم عزاداری در ایام محرم به مکان های بزرگی می رفتند و دسته جمعی عزاداری می‌کردند و از همان زمان ها رسم بود که هر محل و خیابانی تکیه‌هایی مختص خود را در ایام محرم برپا می‌کرده و معمولا اهالی محل به همان تکیه خاص عرق و ارادت ویژه‌ای داشتند. در این تکایا چادر بزرگی وجود داشت که از آن به عنوان سقف استفاده می‌شد گاهی این چادرها ساده بودند و گاهی نیز با با نقش‌های زیبایی تزیین و کف این تکایا نیز با قالی‌ها و دیوارهای قلمکاری شده تزیین می‌شد.
در این گزارش تعدادی از قدیمی ترین تکیه های تهران را معرفی می کنیم.
تکیه نفر آباد قدیمی ترین تکیه تهران
تکیه نفرآباد مربوط به دوره قاجار است و در تهران، شهرری محله نفرآباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰۶۰ ساخته شده است ولی این اثر ثبت ملی نشده است.
محله نفرآباد در ضلع جنوب‌شرقی حرم حضرت عبدالعظیم قرار دارد و هسته اولیه شهرری امروزی است که پایه آن در زمان شاه طهماسب صفوی گذاشته شد.
تکیه نفرآباد در مرکز این محله واقع شده است. سردر تکیه کاشیکاری است. روی این کاشیکاری‌ها لحظه شهادت حضرت علی‌اکبر(ع) نقش بسته است. نمای بیرونی دیوارها آجری است. در فاصله دومتری از زمین قلاب‌های گردی نصب شده‌اند که یک سر آن درون دیوار فرو رفته است. وقتی چادر خیمه برپا میشود، طناب آن را به این قلاب می‌بندند تا چادر از همه‌سو مهار شود.
دورتادور صحن شبستان سکویی به ارتفاع 30سانتیمتر و عرض سه‌متر برای نشستن عزاداران وجود دارد. مساحت شبستان 400مترمربع است که با توجه به جمعیت آن روز فضای بزرگی است. بنای شبستان دوطبقه است که در گذشته زن‌ها مراسم تعزیه‌خوانی را از طبقه بالا تماشا می‌کردند. این مراسم قبل از انقلاب به مدت یک‌دهه برگزار می‌شد. یک ستون چوبی به ارتفاع 12متر چادر خیمه را نگه می‌دارد. چادر سفید خیمه کار هنرمندان اصفهانی است. این بنا در سال 1342 بازسازی شده است. اما فقط ستون‌های چوبی جای خود را به تیرآهن‌ها داده‌اند تا همان شکل قدیمی تکیه حفظ شود. سقاخانه معروف و قدیمی نفرآباد به نام سقاخانه حضرت اباالفضل(ع) همچنان در کنار تکیه قرار دارد.
تکیه نیاوران
تکیه نیاوران مربوط به دوره قاجار است و در تهران، خیابان شیهد باهنر، بعد از کاخ نیاوران، نبش خیابان مسجد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ مهر ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۲۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در مرکز دهکده قدیمی نیاوران بنای عظیم و با شکوهی به چشم می خورد که دارای معماری و فرم خاص است. سالهاست که این بنا به عنوان تکیه مورد استفاده است. این بنا در سال 1237 شمسی به دستور ناصرالدین شاه احداث شد. تکیه نیاوران دارای صحن میقف با خر پای بزرگ چوبی و سقف شیروانی است.
تکیه نیاوران در سال 1273 ه.ق، به دستور ناصرالدین
شاه ساخته شده است. و دلیل ساخت تکیه این گونه روایت شده که ناصرالدین شاه از ابتدای
سلطنت خود به نیاوران علاقه داشت و بیشتر اوقاتش را در آن جا میگذارند و طی سال‌هایی
که ایام محرم مصادف با تابستان می شد و او در آن ایام در کاخ صاحب‌قرانیه و نیاوران
به سر می برد تکیه دولتی نیاوران را بنا کرد.
مساحت تکیه 1500 مترمربع است. ابتدا، سقف آن چادر بوده و در ایام سوگواری از آن استفاده می شده است، سپس درسال 1320 ، سقف تکیه شیروانی شد. استاد حسن خرپاکوب معمار تکیه است و سقف آن را به صورتی ساخته است که نمای بیرونی آن شمایل نیم تنه حضرت ابوالفضل (ع) را یادآور میشود. با وجود تعمیر هنوز هم، ساختار یک قرن و نیم پیش تکیه (پله‌های تخت) حفظ شده است و از قسمت‌های زیر تشکیل شده است: فضای دایره‌ای آجری در وسط به قطر 20 متر که برای اجرای تعزیه ساخته شده است. اطراف این فضا 10 ستون سیمانی با پوشش چوب گردو قرار دارد. ایوان که شرکت‌کنندگان در آن مینشینند و مراسم را تماشا میکنند. لبه‌های ایوان هنوز چوبی و دست نخورده باقی مانده است. بر روی ایوان پایین ایوان دیگری بناشده که طبقه دوم تکیه را تشکیل میدهد و جایگاه زنان است. در اصلی تکیه با ارتفاع بیش از سه متر و نیم و قطر 50 سانتیمتر و از چوب گردو همچنان پا برجا است.
تکیه دولت
تکیه دولت یا تگیه دولت که از آن با عناوین دیگری همچون تکیه همایونی دولتی، تکیه قصر، تکیه بزرگ شاهی نیز نام برده شده‌است، بنایی است که در عهد ناصرالدین شاه قاجار و به منظور اجرای مراسم تعزیه و برگزاری آئین‌های سوگواری و روضه خوانی در ایام عاشورا در تهران برپا شد. تکیه دولت نه تنها به لحاظ معماری و جنبه‌های تاریخی بلکه از لحاظ اجرای مراسم با شکوه تعزیه نیز دارای اهمیت خاصی بوده‌است.
تکیه دولت را که اکنون اثری از آن به جا نمانده‌است، می‌توان نماد تهران در عصر ناصری تلقی نمود و آن را از معدود بناهایی دانست که علاوه بر تاثیر بسزایی که در تاریخ تعزیه داشته‌است، به عنوان یک شاهکار معماری عصر قاجار نیز مطرح بوده‌است.
تکیه دولت، با فرمان ناصرالدین شاه در سال ۱۲۴۸ خورشیدی برابر با سال ۱۲۸۴ هجری قمری و با مباشرت دوستعلی خان معیرالممالک که در آن زمان سرپرست ضرابخانه شاهی بود، ساخته شده‌است.
ساختمان عظیم تکیه دولت که بعضی از جهانگردان و نویسندگان مغرب زمین آنرا از حیث عظمت شبیه آمفی تئاتر ورونا در انگلستان دانسته‌اند، در ضلع شرقی کاخ گلستان و در مجاورت شمس‌العماره قرار داشت و از آن به عنوان بزرگترین نمایشخانه تمام اعصار ایران نام برده شده‌است.
ساختمان تکیه دولت به صورت گرد و مدور و محیط بر محوطه وسیعی که قطر تقریبی آن را شصت متر و ارتفاعش را در حدود بیست و چهار متر و مساحتش را دو هزار و هشتصد و بیست و چهار متر مربع ذکر کرده‌اند. این ساختمان در اصل سه طبقه بود، و با سردابه عطیمش چهار طبقه و تمام بنای آن از آجر تقریباً سفید ساخته شده بود.البته پی بنا سست بود و بر روی خاک دستی قرار گرفته بود و همین امر از ابتدا مشکلاتی برای مقاومت و ایستایی آن پدید آورده بود.
شکل کلی بنای تکیه دولت از بیرون به صورت منشوری ۸ ضلعی بود که در داخل به یک استوانه کامل با قطر میانی حدود ۶۰ متر تبدیل می‌شد. این بنا برای گنجایش حدود ۲۰ هزار نفر طراحی شده بود.
تکیه دولت تا پیش از احداث کاخ ها و ساختمان‌های بلند در اواخر دوره قاجار، از بلندترین بناهای پایتخت بود به طوری که از ۵ فرسنگی شهر پیدا بود.
تکیه دولت، پس از مشروطه با نفوذ و تاثیر فرهنگ و هنر غرب بر کشور و پیدایش تئاتر و نمایش جدید در ایران، ارزش و اهمیت پیشین خود را از دست داد. حتی گاهی مراسمی غیر از اجرای تعزیه نیز در آن برگزار شد، تکیه دولت، عظیم ترین نمایشخانه تاریخ ایران، سال ها متروک و نیمه مخروبه بود تا اینکه در سال ۱۳۲۵ خورشیدی و به منظور ساخت بانک ملی شعبه بازار، آن را خراب کردند و بیشتر عرصه آن زیربنای بانک شد.امروزه یکی از معدود آثار باقی‌مانده که توصیفی از وضعیت تکیه دولت در اختیار ما می‌گذارد تابلوی تصویر تکیه دولت در اثر کمال‌الملک نه تنها از لحاظ طرح و ترکیب و رنگ آمیزی اثری بدیع و شاهکاری نفیس است بلکه از آنجا که نشان‌دهنده طراحی و معماری یک بنای عظیم تاریخی است و مخصوصاً از این جهت که بیان کننده مراسم پرجلال و شکوه تعزیه‌داری است، به‌عنوان گویاترین سند مهم ملی پرارزش است.
تکیه سادات اخوی
حسینیه سادات اخوی با قدمت حدود 200 سال یکی از قدیمی‌ترین و اولین تکایای تهران است که از سوی حاج‌سید ابراهیم تقوی در محله عودلاجان در زمان فتحعلی شاه قاجار احداث شده است. این حسینه با وجود گذشت دو قرن هنوزهم با سبک و سیاق گذشته هر سال در ایام محرم، عاشقان اباعبدالله الحسین را گردهم جمع می‌کند.
از آنجا که فتحعلی شاه قاجار به مالک نخست این تکیه «اخوی» می گفته است در نتیجه پس از آن به تکیه «سادات اخوی» معروف شده است. خاندان سادات اخوی همه دارایی شان را در بخش های مختلف وقف کرده اند واین مکان هم ارث سه برادر بوده که یکی از برادران سهم دو برادر دیگر را خریداری و آن را وقف حسینیه می کند.
این تکیه، ساختمانی قدیمی و چند دری است که اتاق ها دورتادور حیاط واقع شده و هنوز به سبک قاجار زن و مرد در یک مکان می نشینند که از مصداق های آن نشستن زن ها در وسط حیاط و مردها در بالکن آن است و شاید این گردهم جمع شدن به این دلیل بوده که در آن زمان بلندگویی نبوده و مردم مجبور بودند برای شنیده شدن صدای همه در یک مکان بنشینند. در این حسینیه از عزاداران با استکان های سنتی معروف به کمر باریک با چای یا قهوه پذیرایی می شود و پذیرایی با قهوه از زمان قاجار به عنوان سنت محفوظ مانده است.
از جذابیت های این تکیه عزاداری امام حسین(ع)، تاریخی بودن آن است که تزیینات پارچه ها و پرچم هایی که روی دیوارها نصب می شود، حس قدمت این مکان را منتقل می کند.
تکیه سادات اخوی دارای حیاط بزرگی است که هر سال سقف آن را مانند خیمه با پارچه می پوشانند و زمین آن را مفروش می کنند.در وسط حیاط این حسینیه، همواره منبری قدیمی به چشم می خورد که روضه خوان روی پله اول آن می نشیند.
تکیه رضا قلی خان
تکیه رضا قلی خان یکی دیگر از تکیه های معروف تهران است که متعلق به فردی به همین نام بوده است. از این تکیه که آن هم در نزدیکی چهارراه سیروس و خانه سادات اخوی واقع شده است، تنها بخش حسینیه آن با سقف محرابی اش باقی مانده، چون در دوره قاجار که ساختمان های خیابان چهار راه سیروس تخریب شد بسیاری از بخش های آن در طرح توسعه خیابان از بین رفت سقاخانه آن نیز به مکانی متروک تبدیل شده است با این حال این تکیه در این ایام میزبان اهالی محل است.
