این اثر تاریخی که در آستانه هزار سالگی در بیشتر نقاط شهر ابرکوه خود را به رخ رهگذران می کشد، «گنبد عالی» نام دارد.
این بنا نخستین اثر ثبت شده استان یزد به شمار می رود که در سال ۱۳۱۲ به شماره ۱۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و همچنان استوار و پابرجا مانده است.
حضور در این محل را اگر با تصاویری زیبا از این بنا و شهر تاریخی ابرکوه همراه کنید، هیچگاه خاطرات خود از حضور در ابرکوه را فراموش نخواهید کرد.
استحکام گنبد عالی مدیون معماری ساسانی است
بنای گنبد عالی ابرکوه یکی از صدها اثر تاریخی ابرکوه و از جمله ۱۲۰ اثر ثبت شده این منطقه از کشور است.
یک کارشناس ارشد معماری در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد این مقبره یادبود که یکی از سالمترین گنبدهای دوره سلجوقی و از نفایس هنر ایران است، اظهار داشت: گنبد عالی تنها اثر به شکل و قیاس برج های مقبره ای شمال کشور نظیر گنبدکاووس، برج خرقان و برخی دیگر از این نمونه آثار است که در مرکز و جنوب کشور اجرا شده است.
حسین حاتمی افزود: نکته قابل توجه در این بنا استفاده از مصالح سنتی و گچ و ساروج است که شیوه قالب ساسانیان در ساخت و ساز بوده و البته همین شیوه ساخت و ساز استحکام مثال زدنی بنا را به ارمغان آورده است.
شهردار ابرکوه گفت: دست ساخته های مشابه دیگری نیز روی همین کوه وجود داشته است که در حال حاضر تنها آثاری جزئی از آنها بر جا مانده است.
نگاهی به تاریخچه تشکیل بنای گنبد عالی ابرکوه
گنبد عالی یکی از بناهای سنگی دوره دیلمیان و نمونه‌ای از هنر معماری ایرانی و از نمونه های جالب توجه معماری در نوع خود به حساب می آید.
از متن کتیبه آجری ساقه گنبد استناد می شود که این بنا در سال ۴۴۸ هجری قمری به فرمان فیروزان نامی برای پدرش عمیدالدین شمس الدوله هزارسب از خاندان دیلمیان ساخته شده است.
در کتیبه دیگری نیز که در بالای مدخل مقبره قرار گرفته عبارت «ولوالده السیده الجلیه ناز ... رحمة الله علیهما» نوشته شده است.
عمیدالدین از خاندان دیلمی و نوه منصور بن حسن بن فیروزان دیلمی صاحب اشکور از نواحی معروف دیلم است که خاندان او به علت رقابت ها مجبور شدند از شمال ایران به اصفهان و نواحی مرکزی کوچ کنند و به همین دلیل مقبره او هم به سبک ابنیه نواحی شمالی ایران احداث بنا شده است.
ویژگی خاص دوره سلجوقی و مقرنس های زیبای گنبد عالی و طرح ساختمانی محکم و کتیبه کوفی، این بنا را در زمره آثار و مقبره های مهم تاریخی ایران در قرن پنجم هجری قمری و دوران سلجوقیان قرار داده و سنگ و گچ هم که از مصالحی است که غالبا بناهای ساسانی با آن بنا شده است در اینجا نیز از مصالح اصلی است.
گنبد سنگی روستای هک
در این گرازش علاوه بر گنبد عالی به عنوان یکی از ارزشمندترین نمونه های معماری ایرانی، گنبد تاریخی دیگری در شهرستان ابرکوه نیز معرفی خواهد شد.
به فاصله نه چندان زیاد از کوه گنبد عالی و در روستای "هِک" که به فاصله کمی از جاده اصلی به سمت بخش بهمن قرار گرفته است، گنبدی زیبا دیده می شود.
این بنا، بقعه ای چهار ضلعی و متعلق به قرن هشتم هجری قمری و از سنگ سفید ساخته شده و گنبد آن از خارج دارای پوشش آجری است و یکی از آثار به ثبت رسیده ملی ایران است.
ابرکوه شهرستانی در دل تاریخ
شهرستان ابرکوه تاریخ را در دل خود جای داده است و نه تنها نوای تاریخ را می توان از زبان سرو ۴۵۰۰ ساله آن شنید؛ بلکه در جای جای آن می توان بخش هایی از تاریخ کهن ایران زمین را به نظاره نشست.
جای جای این شهرستان می تواند مکانی برای سیر و سفر و دیدار و درس گرفتن از آیات خداوندی باشد و این امر زمانی ممکن است که با چشم دل و نه چشم جان سراسر گیتی و حتی کویر زیبای ابرکوه را که ظاهرا هیچ آبادانی ندارد، مشاهده کرد.
بازدید از جاذبه های دیدنی و تاریخی ابرکوه تنها منحصر به ایام نوروز نیست و فصل گردشگری استان یزد و شهرستان ابرکوه از ابتدای نوروز آغاز شده و تا نیمه های شهریور ادامه دارد و بهترین زمان برای گردشگری و بازدید از جاذبه های تاریخی و طبیعی این شهرستان به شمار می رود.
