شهر دهدشت یکی از شهرهای کهگیلویه و بویراحمد همچون تصویری که به دونیمه
تقسیم شده است دو بخش بافت قدیمی و جدید دارد. بافت نوین که در دهه 40 شمسی پایه‌گذاری
شده است، هم‌اکنون ساختمان‌هایی با مصالحی همچون آجر، بتن و فوم دارد و بافت قدیم
که چند صد سال تاریخ را در خود جای داده، بیشتر با مصالح گچی و ساروج ساخته شده
است.
چند دهه است که هر
دو بافت در کنار همدیگر در این قاب نشسته‌اند، گاه بافت قدیم به حریم بافت جدید
تجاوز می‌کند؛ اما بیشتر، این بافت جدید است که هرروزه از مرزهای گذشته‌اش پا
فراتر می‌نهد و خاطر آسوده تمدنی خاموش را پریشان می‌کند. با وجود اینکه این دو
بافت قدیم و جدید شانه به شانه هم حرکت می‌کنند اما به‌نظر می‌رسد مردم ساکن در
بافت جدید نمی‌دانند که مردمانی که قرن‌ها پیش از آنها در خاکی که اینک آنها می‌زیند
چه زندگی شکوهمندی داشته‌اند.
در سال 1342فردی به نام سرهنگ علیزاده که فرماندار استان تازه تاسیس
کهگیلویه و بویراحمد بود این شهر را بنیاد نهاد. در گذشته، عشایر از آنها برای نگهداری دام‌های خود
استفاده می‌کردند و معمولا به خانه‌های گبری معروف است. گبر، یک اصطلاح پارسی
میانه به‌معنای زرتشتی است.
*دهدشت، مرکز فرهنگی
استان
در روستاهای اطراف شهرستان کهگیلویه ساختمان‌ها و دهکده‌هایی وجود دارد که
مربوط به دوره‌های گوناگون تاریخی ازجمله صفویه است.
13میلیارد ریال در سال مالی
1391به مرمت و بازسازی بافت تاریخی دهدشت اختصاص یافت. با این اعتبار کار مرمت و
بازسازی کاروانسرا، حمام کهیار و حمام ضلع شرقی، مسجد مورک و کاوش مسجد چهل ستون،
مسجدجامع و امامزاده شفیع‌الله انجام خواهد شد.
برخی از مردم در خانه‌های نیمه مخروبه بافت قدیم، ساختمان‌های
تاریخی را به طویله جانوران اختصاص داده بودند و خودسرانه در بافت قدیم برای خود
خانه ساخته بودند.
*تغییر کاربری بافت
تاریخی
با وجود این تلاش‌ها ،همواره بی‌توجهی به این شهر تاریخی که برخی از آن به‌عنوان
خواهرخوانده اصفهان صفویه یاد می‌کنند مورد انتقاد برخی علاقه‌مندان میراث فرهنگی
بوده است. سال‌ها بی‌توجهی به این بخش از استان موجب ویرانی بخش اعظم آن شده است،
علاوه بر آنکه قسمت‌های باقیمانده نیز به‌خوبی نگهداری نمی‌شود.
هانس گاوبه تنها
تاریخ نویس و جهانگرد اروپایی‌ای، ضمن مطالعه آثار پیشینیان ازجمله احسن التقاسیم
مقدسی، برای پژوهش درباره شهرسازی به دهدشت سفر کرده است. هر چند استو کلر، بل،
استین و هاریسن هم دهدشت را توصیف کرده‌اند اما او در کتابش می‌نویسد : این را
باید تنها نمونه معماری و شهرسازی دوران صفویه دانست.
نابسامانی‌ها در
نگهداری از این شهر تاریخی از دید او نیز مخفی نمانده و در بخشی از گزارش خود
آورده است: برخی از مردم در خانه‌های نیمه مخروبه بافت قدیم، ساختمان‌های تاریخی
را به طویله جانوران اختصاص داده بودند و خودسرانه در بافت قدیم برای خود خانه
ساخته بودند.
او در جای جای گزارش خود به اهمیت و رونق دهدشت در تاریخ صفویه اشاره می‌کند
و در پایان می‌نویسد: خانه‌هایی که من و همراهان در بافت قدیم دهدشت از آنها نقشه
تهیه کردیم و عکس گرفتیم بیشتر گویای شهری قدرتمند است که احتمالا پادگانی نظامی
بوده که در کنار آن تمدن و بازار و خیابان‌های شهر نیز ساخته شده‌اند. چون پژوهش
اینجانب به انگلیسی نوشته شده اگر عمری بود قصد دارم برمبنای نقشه‌هایی از خانه‌ها
که روی آن وقت زیادی گذاشته‌ام در کتابی به «دهدشت و تاریخ معماری بافت قدیم آن»
بپردازم.
*منابع تاریخی چه می‌گویند
براساس منابع تاریخی، این شهر در دوره ساسانیان توسط پسر اردشیر اول ساخته
شده و در آن دوران به نام بلاد شاپور شهرت داشت؛ در دوره‌های پسین نیز رونق داشت
اما شروع پی ریزی شهر کنونی دهدشت را پس از دوره مغولان و به‌عبارتی از اواخر
تیموریان و پس از آن جست‌وجو می‌کنند، ولی بافت قدیم دهدشت را که هم‌اکنون بخش‌هایی
از آن بر جای مانده است، منسوب به دوره صفوی می‌دانند. بافت قدیم دهدشت که هم‌اکنون
35هکتار وسعت دارد و به سرعت در حال تخریب است در سال 1364در فهرست آثار ملی کشور
به ثبت رسیده است.
