تقویم رسمی کشور ما مملو از اعیاد مذهبی، جشن های ملی و تاریخی بسیار است که آحاد ملت ایران، این مناسبت ها را به رسمیت می شناسند و در این روزها مهمترین اتفاقات زندگی شخصی خود از جمله برپایی مراسم ازدواج را رقم می زنند.
به گزارش خبرگزاری دانا، در بعد خانوادگی نیز افراد همواره بهانه هایی برای دور هم بودن و گذراندن لحظات خوش دارند و برنامه ریزی برای تعطیلات و مسافرت، سرزدن به پاتوق های فرهنگی مثل سینما و تئاتر، رفتن به رستوران، ورزش کردن و همه و همه در راستای افزایش رضایت درونی و گذراندن اوقات فراغت به نحوی مطلوب و در نهایت به دست آوردن نشاط و شادی است.
اما واقعیت آن است که افراد چه معیارهایی برای بدست آوردن نشاط و شاد زیستن دارند و چطور احساس شادی می کنند؟ به بیانی دیگر افراد جامعه میان هیجانات زودگذر و لحظه ای با شیرینی ها و لذت های واقعی چقدر تفکیک قائل هستند.
نشاط اجتماعی یکی از مولفه های اصلی توسعه اجتماعی است و منظور از نشاط، احساس درونی بهجت و سرور توام با رضایت قلبی است که لزوما با خنده همراه نیست ولی احساسی است که موجب لذت در فرد می شود و به بیانی دیگر، شادی می تواند یک هیجان کاذب و زودگذر حتی منفی باشد در حالیکه ماهیت نشاط اصیل، مثبت، با دوام و پایا است.
احمد نادری مدیر گروه انسان شناسی دانشگاه تهران، مریم جلالی دهکردی مدیر در حوزه فرهنگ و رسانه و حسن عماری روانشناس اجتماعی و مشاور خانواده، با توجه به اهمیت موضوع نشاط اجتماعی از منظر انسان شناسی، مدیریت فرهنگی و روانشناسی با خبرنگار اجتماعی ایرنا به گفت و گو نشستند و به بررسی ابعاد این موضوع پرداختند.
مدیر گروه انسان شناسی دانشگاه تهران، با طرح این موضوع که باید میان مفهوم شادی و نشاط تفاوت قائل شویم، گفت: شادی حالت زودگذر، ناپایدار و هیجانی است که حتی می تواند کاذب و منفی نیز باشد و گاهی با استفاده از مواد روانگردان و الکل هم در فرد ایجاد می شود اما نشاط سطح عمیق تری از شادی است و در واقع احساسی درونی شده در فرد است که دوام و ثبات دارد.
احمد نادری با اشاره به اینکه در علوم اجتماعی به طور کلی و به طور ویژه در علم انسان شناسی، تعمیم های بسیار کلان معنایی وجود ندارد و نمی توان برای دنیا نسخه ای کلی پیچید، گفت: مؤسسه نظرسنجی گالوپ ایران را دومین کشور غمگین دنیا پس از کشور عراق معرفی کرده است، اما مشکل اساسی که در این نظرسنجی، سنجش کشورهای خاورمیانه با پارامترهایی است که در کشورهای غربی، معرف میزان نشاط و شادی است.
**برای سنجش میزان نشاط باید از معیارهای بومی استفاده کرد
وی ادامه داد: نشاط، پدیده بین المللی نیست که در همه جای دنیا با پارامترهای یکسان قابل اندازه گیری باشد بلکه مقوله ای فردی و اجتماعی است که از جامعه به جامعه دیگر، از منطقه به منطقه دیگر و حتی از محلی به محل دیگر تفاوت دارد و بر همین مبنا برای سنجش میزان نشاط باید از پارامترهای بومی استفاده کرد.
نادری تصریح کرد: برای سنجش مقوله هایی چون احساس نشاط و یا سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی باید از پارامترهای فرهنگی و محلی استفاده کرد و احساس نشاط در ایران و یا خاورمیانه با معیارهای فرهنگی این خطه اندازه گیری می شود؛ چرا که معیارهایی مانند رفتن به مکان های متداول در عرف برخی کشورهای غربی مانند دیسکو، بار یا محیط هایی شبیه اینها، شاخص های مناسبی برای سنجش میزان شادی و غم نیست.
مدیر گروه انسان شناسی دانشگاه تهران افزود: دین و مذهب در کشورهای اسلامی بویژه در ایران عاملی است که با زندگی مردم عجین شده و برخی معیارهای غربی برای رسیدن به شادی و نشاط پذیرفته شده نیست؛ در حالی که در بسیاری کشورها که دین و مذهب دیگری غالب است معیارهایی خارج از عرف اسلام برای رسیدن به شادی و نشاط وجود دارد و اگر بخواهیم با همین عوامل میزان نشاط اجتماعی را در کشوری مانند ایران بسنجیم قطعا در رده پایینی قرار خواهیم گرفت.
نادری اظهارکرد: درسطح فردی و خرد، منظور از نشاط، سطحی از احساس رضایت از زندگی است که می تواند دلایل مختلفی از جمله داشتن همسر دلخواه یا خانواده مطلوب باشد.
وی گفت: در سطح اجتماعی یا سطح فرافردی بحث ارضای نیازهای اجتماعی، تفریح و تفرج، احساس مقبولیت در نزد دیگران، احساس عدالت، اعتقادات دینی و نگرش نسبت به دین، پایگاه اجتماعی و اقتصادی از جمله عواملی هستند که بر میزان شادی و نشاط اجتماعی تاثیرگذار هستند.
او ادامه داد: حضور افراد و خانواده ها در روزهای تعطیل و یا حتی روزهای عادی در بیرون از شهر و در فضاهای فراغتی و بوستان های شهر برای تفریح و گذران اوقات فراغت، نشان می دهد که جامعه ما غم زده نیست.
نادری افزود: در پدیدار شناسی موضوع نشاط اجتماعی و تجربه زیسته من به عنوان یک انسان شناس و مبتنی بر مشاهده جامعه ایرانی، واضح است که ایران کشور غمگینی نیست. البته آسیب های اجتماعی و مشکلات اجتماعی جدی هم وجود دارد که انکارناپذیر است.
مدیر گروه انسان شناسی دانشگاه تهران تصریح کرد: نشاط اجتماعی به عنوان مقوله ای مهم در حوزه علوم اجتماعی، مورد بررسی و مطالعه دقیق قرار نگرفته و لازم است تا در یک بررسی جامع این موضوع از زوایای مختلف مطالعه شود.
**نهادهای سیاستگذار در ایران باید احساس نشاط اجتماعی را تعمیق بخشند
نادری در ادامه به اقدامات نهادهای سیاستگذار برای ارتقای سطح نشاط اجتماعی اشاره کرد و گفت: نهادهای سیاستگذار در ایران باید احساس نشاط در افراد را تعمیق بخشند؛ به عنوان نمونه نیازهای اولیه افراد در جامعه تامین شود و در بحث عدالت توزیعی مردم احساس کنند که در جامعه ای عادل زندگی می کنند.
وی اضافه کرد: در مورد توجه به محرومان و اقشار ضعیف نیز رسیدگی از سوی نهادهای اجتماعی به گونه ای باشد که مردم احساس محرومیت و نادیده گرفته شدن، نداشته باشند و در موضوع اعتقادات دینی نیز مردم در عین دینداری، احساس خوشبختی و نشاط را تجربه کنند.
نادری تاکید کرد: تخصیص مکان های مناسب برای تفریح و گسترش فضاهای عمومی نیز از جمله اقداماتی است که در تقویت احساس نشاط و درونی کردن آن برای مردم موثر است.
** سنجش نشاط اجتماعی باید براساس فرهنگ ارزیابی شود
مریم جلالی دهکردی مدیر در حوزه فرهنگ و رسانه نیز با بیان اینکه طیفی از معنا در مورد مفهوم نشاط و شادی وجود دارد، افزود: نشاط و شادی از هیجان همراه با افزایش آدرنالین تا ابتهاج و سرور را در بر می گیرد.
وی گفت: در ارزیابی ها و نظرسنجی ها، تعابیر مختلفی از مفهوم نشاط وجود دارد و در این گزارش ها جامعه ما با معیارهای دیگری سنجیده شده که اشتباه است و براساس این معیارهای اشتباه، طبیعی است که نتیجه هم اشتباه خواهد بود.
جلالی تاکید کرد: معیارهای سنجش نشاط اجتماعی باید براساس فرهنگ ارزیابی شود و مهم تر اینکه ما زیرساخت های هویتی و سرمایه اجتماعی داریم که اتفاقا به ارتقای نشاط اجتماعی کمک می کند، اما متاسفانه جامعه ما شتاب دهنده هایی برای استفاده از این مولفه ها نداشته است تا نشاط اجتماعی را افزایش دهد.
وی تصریح کرد: آموزه های دینی و فرهنگ شیعی ما دنیا را مزرعه آخرت می داند و بر نقش انسان و موثر بودن تاکید شده است اما با معیارهای غربی مقوله رفاه ارجح است و اینکه اگر من رفاه ندارم، پس آرامش و آسایش و نشاط هم ندارم و بر این اساس فاصله میان آسایش، آرامش و رفاه به نشاط و شادی تعبیر شده است.
جلالی با اشاره به اینکه کاربرد هر واژه در هر جا بار معنایی متفاوتی ایجاد می کند، گفت: در یک دوره لذت به معنای لهو و لعب، هیجانات کاذب و لذت جویی های دنیوی تعبیر شد و از بعد ابتهاج، سرور و شادی غافل شدیم و در واقع بعد زشت موضوع نشاط که لهو و لعب است برجسته شد و از این منظر لذت را تقبیح کردیم ولی از ابتهاج سالم و سرزندگی که بخش سازنده، تولیدکننده و شتاب دهنده ای برای بروز نشاط اجتماعی است و در دین مبین اسلام و در آموزه ها و سنت های ادبی هم بر آن تاکید شده است، غافل ماندیم.
وی افزود: مفهوم نشاط اجتماعی دچار افراط و تفریط شده و به نوعی ابتهاج و سرزندگی با لذت جویی، دنیاطلبی و لهو و لعب مساوی شده و با این رویکرد نشاط اجتماعی کمرنگ شده است؛ چرا که نتوانسته ایم برای این مفهوم تعادل برقرار کنیم و از سویی دیگر، چرخه دانش که از طریق آموزش های حکمت آمیز در خانواده ها اتفاق می افتاد، مغفول ماند و در آموزش و پرورش و نظام های اجتماعی دیگر نیز این کاستی ها جبران نشد.
**در آموزش راه های ارتقای نشاط اجتماعی کم کاری کردیم
وی اظهارکرد: نشاط درون جوش و خودانگیخته از طریق آموزش در افراد ایجاد می شود. متاسفانه در سال های گذشته بخش درون زای نشاط اجتماعی بدین معنا که من تحت هر شرایطی بتوانم شاد باشم و خودکنترلی داشته باشم، به خوبی در افراد نهادینه نشده است؛ چرا که وظایف خانواده ها به مدارس محول شده و آموزش پروش و آموزش عالی هم تک بعدی کار کردند و در آموزش راه های ارتقای نشاط اجتماعی کم کاری کردیم و از تربیت انسان های شاد فاصله گرفتیم که یک ضعف آموزشی است.
جلالی با تاکید بر اینکه متولیان حوزه اجتماعی باید نسبت به مقوله نشاط افزایی دقت نظر داشته باشند، گفت: متولیان اجتماعی به تعبیر روانشناسان، باید بستر شادی هایی را که می تواند در جامعه شکل گیرد، فراهم کنند تا نشاط اجتماعی کمرنگ نشود؛ البته اگر نگاه بدبینانه نداشته باشیم.
این مدیر حوزه فرهنگ و رسانه تصریح کرد: پیش از این مناسک هایی برای بروز و ابراز شادی وجود داشت و کارکردهای آشکار و نهان بسیاری را در بر می گرفت اما امروزه به دلیل برخی تجملگرایی ها، کمرنگ و یا حذف شده است؛ به عنوان نمونه برگزاری مراسم عروسی که هفت شبانه روز بهانه ای برای شادی و باهم بودن افراد بود و در واقع کارکرد اجتماعی داشت؛ از حنا بندون تا بله برون و خرید بازار که همه اینها چون رنگ تجمل و زیاده خواهی گرفت، حذف شد و هیچ چیزی جایگزین آنها نشد.
جلالی به وضعیت نشاط و شادی زنان در جامعه اشاره کرد و گفت: زنان نسل امروز در اجتماع در معرض موج های مختلفی از زندگی اجتماعی قرار گرفته اند و با موضوعات و دغدغه های بیشتری مواجه هستند که بعضا ممکن است آنها را از موضوع نشاط اجتماعی دور کند.
وی تصریح کرد: زمانی در نسل های قبل، مادربزرگ ها و مادران ما با تغییر فصل، مناسک زندگی خود را تغییر می دادند و برای خودشان دغدغه های کوچکی از شادی فراهم می کردند و این موضوعات باعث ایجاد حس موثر بودن در افراد می شد و زنی که در زندگی احساس موثر بودن داشته باشد و تولید کننده باشد، زمینه بروز خلاقیت را دارد و معلوم است که افسرده نمی شود.
او ادامه داد: من با حضور فعال زنان در عرصه اجتماعی مخالف نیستم اما معتقدم که حس مولد بودن و تولید خلاقانه در زنان باید حفظ شود؛ چرا که زندگی در خلاقیت و تولید است و وقتی تولید را از افراد می گیریم و آنها را به مصرف کننده صرف تبدیل می کنیم، طبیعی است که سرزندگی و نشاط را از آنها گرفته ایم و فقط مشکلات و ناکامی های بیشتر را تجربه می کنند.
جلالی گفت: اگر افراد جامعه احساس موثر بودن داشته باشند و زمینه های بروز خلاقیت در جامعه فراهم باشد، خوشحال و راضی خواهند بود و فکر می کنم کشور ما بیشتر از آن که احتیاج به شادی داشته باشد احتیاج به موثر بودن دارد.
** امید به زندگی از مولفه های سنجش نشاط اجتماعی
حسن عماری روانشناس اجتماعی و مشاور خانواده گفت: از جمله مولفه های سنجش نشاط و شادی در افراد جامعه، میزان امید به زندگی، میزان کامیابی و توفیق شهروندان و میزان هدفمندی افراد است.
وی اظهارکرد: برخی اختلالات روانی که البته جزو اختلالات حاد به شمار نمی آید بلکه از مشکلات درون فردی ناشی از تعارضات و ناکامی های فردی سرچشمه می گیرد که باید مورد توجه قرار گیرد.
عماری گفت: به نظر می رسد نگرانی افراد برای آینده خود و فرزندان، تامین اجتماعی و مشکلات اقتصادی از جمله فقر و بیکاری عواملی است که بر میزان نشاط اجتماعی تاثیرگذار است.
این روانشناس اجتماعی ادامه داد: میزان رشد اختلالات روانی با مقوله نشاط اجتماعی رابطه معکوس دارد به طوری که هر چقدر میزان اختلالات و مشکلات روانی افزایش یابد از میزان نشاط اجتماعی کاسته می شود.
عماری ادامه داد: تعارضاتی که افراد در خود و یا با دیگران تجربه می کنند، بخشی از آنها ناشی از عوامل اقتصادی است و بخشی هم فرهنگی و ناشی از خلاء مدیریت است.
وی گفت: نهادینه نشدن مهارت های زندگی در افراد جامعه موجب می شود که راه های بروز نشاط اجتماعی را ندانند و در بسیاری از موارد از جمله کنترل خشم، توانایی حل مساله و مقابله با استرس مشکل داریم به طوری که اغلب موارد هم افراد به صورت لحظه ای تصمیم گیری و رفتار می کنند.
عماری تاکیدکرد: مسئولان و سیاستگذاران باید بر کامیابی های افراد تمرکز کنند تا در سطح اجتماعی افراد از کودکی کامیابی های مختلف را تجربه کنند و طعم موفقیت را بچشند و بابت آن پاداش بگیرند؛ هرچند که این موفقیت ها چشمگیر نباشد.
وی اضافه کرد: یکی از راهکارهای موثر ایجاد نشاط اجتماعی این است که سیاستگذاری ها و برنامه ریزی ها مبتنی بر شایسته سالاری باشد تا افراد در قبال تلاش هایی که انجام می دهند، نتیجه بگیرند.
زمانی که مردم جامعه ای از نشاط اجتماعی برخوردار باشند، شاخص های کیفیت زندگی ارتقا می یابد به طوری که وفاق، همبستگی، تعلق اجتماعی، تعاملات اجتماعی مطلوب، رضایت از زندگی و همچنین سلامت روانی و اجتماعی افراد افزایش پیدا کرده و طبیعی است که به موازات آن آسیب های اجتماعی کاهش پیدا می کند.
به نظر می رسد که میزان نشاط اجتماعی و تقویت آن در جامعه ایرانی نیازمند پژوهشی دقیق و آگاهی رسانی به مردم است؛ بی تردید اغلب مطالعات و بررسی های موسسات بین المللی در زمینه موضوعات اجتماعی براساس فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان نیست و تنها هدفی که در پشت پرده انتشار چنین مطالبی می توان یافت، برنامه ریزی برای تضعیف روحیه عمومی و تخریب سرمایه های اجتماعی از جمله اعتماد و امنیت در جامعه است.
