یک پژوهشگر مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی به مواد آسیب های احتمالی، توزیع مواد مخدر دولتی را تشریح کرد.
به گزارش خبرگزاری دانا،امید مسّاح در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان این که توزیع مواد مخدر دولتی خبر جدیدی است که این روزها خطر باورهای نادرستی که راجع به خواص مثبت تریاک وجود داشته را تقویت می کند گفت: فرهنگ مصرف تریاک در ایران پیشینه‌ای تاریخی دارد. به‌نحوی که بسیاری از مردم تریاک را به عنوان ماده‌ای مفید، و یا دست‌کم بی‌خطر و دارای خواص پزشکی در درمان بیماری‌های گوناگون می‌شناخته‌اند.
وی ادامه داد : زدودن این باورهای غلط (و البته تا حدی بنیادین) کاری دشوار است (خصوصا که بیش از یک‌سوم تریاک جهان در ایران مصرف می‌شود) و نیازمند آموزشهای فرهنگی‌اجتماعی و مبتنی بر شواهد است . شواهدی که از دل پژوهشهایی همچون مطالعه آینده‌نگر همگروهی استان گلستان برآمده باشند.
تاثیرات تریاک بر سلامت انسان ها/ راستی آزمایی یک باور غلط
به گفته مساح طبق نتایج این مطالعه که به اطلاع سازمان بهداشت جهانی رسیده و منجر به صدور اعلامیه‌ها و مونوگرافهای جهانی نیز شده است، مصرف طولانی مدت تریاک حتی به میزان کم موجب مرگ و ناتوانی زودرس به‌علت بدخیمی (از جمله مری، ریه، معده، حنجره، مثانه، لوزالمعده و...) و کاهش قابل توجه طول عمر می‌شود. مصرف تریاک سرطان مری را ۲٫۵ برابر، سرطان معده را ۳ برابر، سرطان ریه را ۲ برابر، سرطان لوزالمعده را ۳ برابر و سرطان مثانه را نزدیک به ۴ برابر افزایش می‌دهد و به‌طورکلی سرطان همراه با سکته‌های قلبی و مغزی جزو مهمترین عوامل مرگ‌ومیر در افراد مصرف‌کننده تریاک است.
این پژوهشگر معتقد است: انتشار نتایج چنین پژوهش‌های مستند و قابل اعتمادی به تدریج موجب تغییر نگرش‌ها و باورهای مردم خواهد شد. وظیفه پژوهشگر روشن کردن چراغی از آگاهی در دل تاریکی‌های طرح واره‌های نادرست است تا مردمی که می‌پندارند تریاک ضدسرطان است، زهر عقرب و مار را بی اثر و ترس را زائل می‌کند و یا داروی خواب نوزادان است و ... از این قبیل خرافه‌ها، بدانند که نه تنها تریاک چنین خواصی ندارد، بلکه دامنه تاثیرات مرگبار تریاک به هیچ وجه به انواع سرطان‌ها محدود نشده و بین مصرف تریاک حتی به مقدار اندک، با مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیربدخیم گوارشی، بیماری‌های غیربدخیم ریوی و بیماری‌های قلبی عروقی، همچنین نارسائی ریوی، کلیوی و کبد ارتباط زیادی وجود دارد.
افزایش خطر مرگ در مصرف کنندگان تریاک
مساح با اشاره به نتایج این پژوهش اضافه کرد: در جمعیت ۵۰هزار نفری که سالها در این پژوهش تحت بررسی بوده‌اند، ۱۷ درصد آنها مصرف مستمر تریاک داشته‌اند و خطر مرگ‌ومیر در مصرف‌کنندگان تریاک افزایشی بالغ بر صددرصد در مردان و ۱۵۰ درصد در زنان داشته است. اما برای آنکه این آگاهی‌بخشی‌ها خط بطلانی بر باورهای غلطی که درباره خواص مثبت تریاک در بین گروه‌هایی از مردم رواج یافته است باشد، همراهی و همسویی همه ارگانهای تصمیم‌ساز و مجری را می‌طلبد.
بررسی همه جانبه تصمیم بزرگ توزیع مواد مخدر دولتی
این پژوهشگر حوزه اعتیاد با تاکید بر این که اتخاذ تصمیم بزرگی مانند توزیع مواد مخدر دولتی مستلزم بررسی‌ها و کارشناسی‌های بسیاری است که از جوانب مختلف سنجیده شده باشد گفت: آیا این بررسی های همه جانبه انجام شده است. به‌عنوان مثال تولید، واردات و توزیع مواد مخدر جرم است، مگر برای مصارف پزشکی، تحقیقاتی و صنعتی با مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. آیا در این زمینه نظر وزارت بهداشت و درمان و تایید آنها اخذ شده است؟ معاون محترم تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، خود سرپرست تیم تحقیقاتی مطالعه کوهورت استان گلستان هستند. آیا سایر سازمان‌ها و نهادهای مسئول از جزئیات طرح و چگونگی آن آگاه و موافق آن هستند؟
رمزگشایی از یک پیشنهاد
وی ادامه داد: مخدر دولتی گرچه به‌طور کلی و بدون جزئیات نام برده شده و از این رو ابهاماتی را رقم می‌زند، ولی احتمالات مختلفی از اشکال گوناگون توزیع این ماده را به ذهن متبادر می‌سازد که هریک ایرادات و سوالات بسیاری را مطرح می‌کند. در جایی عنوان شده مخدر رقیق شده که به‌هیچ‌روی قابل فهم نیست؛ مثلا آیا منظور ماده مخدر در شکل خوراکی است؟ این احتمال می‌تواند به شکل قرص و کپسول‌های معمولی یا آهسته رهش مرفین باشد و یا قرص و شربت تریاک. قرصها و کپسول‌های آهسته رهش مرفین در دیگر کشورها تولید و برای درمان دردهای مزمن مورد استفاده قرار گرفته است. حتی در درمان وابستگی به مخدرها نیز در پژوهشهایی مورد ارزیابی قرار گرفته است. لیکن شواهدی دال بر نشت و انحراف از منظور اصلی موجود است. به‌عنوان مثال در نروژ نتایجی از افزایش مصرف خودسر و وابستگی به این دارو گزارش شده است. اگر منظور قرص یا شربت تریاک باشد که در حال حاضر شربت تریاک در کشور تولید و توزیع می‌شود.
این پژوهشگر حوزه اعتیاد اضافه کرد: احتمال دیگر در گمانه‌زنی‌های موجود توزیع تریاک در شکل اصلی و سنتی آن است. در این حالت اولین سوال این است که لزوم وجودی آن در درمان بیماران مبتلا به وابستگی به مصرف مخدرها چیست؟ اگر برای تجویز خوراکی مد نظر است که نه معمول است و علمی و نه ضروری؛ چراکه فرم شربت آن موجود است. اگر برای مصرف تدخینی افراد مد نظر است، ابداعی است که هیچگونه شواهد علمی در پی ندارد و شاید تنها به کاهش قبح موضوع بیانجامد. مضافا که عوارض و مشکلات ناشی از مصرف تدخینی هم قابل تأمل است و در مطالعه ذکر شده بالا، کسانی که سابقه طولانی مدت تدخین انواع مواد قابل تدخین را داشته‌اند، بیش از سه برابر جمعیت عادی مبتلا به سرطان منجر به فوت شده‌اند.
الگوبرداری خارجی جواب نمی دهد
وی با تاکید بر این که نمی‌توانیم در این موضوع از کشورهای دیگر تأسی کنیم گفت : در سایر کشورها، شاید روزی قاچاق اعضای انسان نیز آنها را به فکر وادارد؛ به‌علاوه که موضوع ماریجوانا کاملا متفاوت و از درجات به مراتب کمتر وابستگی و آسیب نسبت به تریاک برخوردار است. در کشوری با نظام سرمایه‌داری همچون آمریکا، که بهره اقتصادی حاصل از صرفه‌جویی در هزینه‌های مبارزه با تولید و توزیع و فروش ماریجوانا، توجیه‌گر تصمیماتی چون عرضه کنترل شده و مصرف آن در برخی ایالتها شده است نیز، بر افزایش مصرف و بروز مشکلات ناشی از آن صحه گذاشته‌اند. ضمن اینکه نباید فراموش کنیم که امروزه کمتر شاهد نمونه‌هایی از مصرف‌کنندگان دائمی تریاک هستیم و سیر گذار از مصرف تریاک به هروئین و کراک‌هروئین بیشتر و سریعتر شده است. علی‌الخصوص که در کشور ما مصرف تریاک به شکلی افراطی‌تر نسبت به سایر کشورها (مثل افغانستان، پاکستان، هند و روسیه) است، به نحوی که علی‌رغم وجود تنها ۱۳٪ از مصرف‌کنندگان جهانی تریاک در ایران، حدود ۴۰٪ از تریاک جهان در ایران مصرف می‌شود.
به دنبال آزمودن راههای نرفته هستیم
وی با اشاره به این که به دنبال آزمودن راههای نرفته‌ای هستیم گفت: آنچه که طی سالهای گذشته به شدت به آن نیازمند بوده‌ایم، حمایت از برنامه‌های موجود و تقویت آنها و تأمین پشتیبانی‌های لازم برای جامعه هدف و خصوصا دهک‌های آسیب‌پذیرتر آنهاست. ارزیابی‌های اولیه مزیتی افزون بر برنامه‌ها و پتانسیل‌های موجود برای توزیع مخدر دولتی متصور نیست، مگر در بعد اقتصادی. حال آنکه چقدر هدف وسیله را توجیه می‌کند، از عهده بنده خارج است. فقط باید مد نظر داشت که گاهی انجام ندادن کاری، بهتر از اقدام ولو به هر قیمتی است. امیدوارم برداشتی که از مختصر اطلاعات طرح شده فعلی حاصل شده، اشتباه بوده و قبح مصرف شکسته نشود (موضوعی که در طی همین چند روز به عینه در مراجعین به مراکز دیده می‌شود).
مساح گفت: چنین تصمیمات بزرگ و طرحهای بی‌سابقه‌ای، نیاز به مطالعات اساسی و بررسی‌های کارشناسی و پژوهشی عمیق و مبتنی بر شواهد مستند داشته و به هیچ وجه با نظریه‌پردازی و مشابه‌سازی صرف موفق نخواهد بود. ضمن اینکه مدیریت مصرف و کاهش آسیب، بالهای مختلفی دارد که گسترانیدن و تقویت تمامی آنها به‌طور هم‌نواخت موجب اعتلای آن خواهد بود.
وی ادامه داد : زدودن این باورهای غلط (و البته تا حدی بنیادین) کاری دشوار است (خصوصا که بیش از یک‌سوم تریاک جهان در ایران مصرف می‌شود) و نیازمند آموزشهای فرهنگی‌اجتماعی و مبتنی بر شواهد است . شواهدی که از دل پژوهشهایی همچون مطالعه آینده‌نگر همگروهی استان گلستان برآمده باشند.
تاثیرات تریاک بر سلامت انسان ها/ راستی آزمایی یک باور غلط
به گفته مساح طبق نتایج این مطالعه که به اطلاع سازمان بهداشت جهانی رسیده و منجر به صدور اعلامیه‌ها و مونوگرافهای جهانی نیز شده است، مصرف طولانی مدت تریاک حتی به میزان کم موجب مرگ و ناتوانی زودرس به‌علت بدخیمی (از جمله مری، ریه، معده، حنجره، مثانه، لوزالمعده و...) و کاهش قابل توجه طول عمر می‌شود. مصرف تریاک سرطان مری را ۲٫۵ برابر، سرطان معده را ۳ برابر، سرطان ریه را ۲ برابر، سرطان لوزالمعده را ۳ برابر و سرطان مثانه را نزدیک به ۴ برابر افزایش می‌دهد و به‌طورکلی سرطان همراه با سکته‌های قلبی و مغزی جزو مهمترین عوامل مرگ‌ومیر در افراد مصرف‌کننده تریاک است.
این پژوهشگر معتقد است: انتشار نتایج چنین پژوهش‌های مستند و قابل اعتمادی به تدریج موجب تغییر نگرش‌ها و باورهای مردم خواهد شد. وظیفه پژوهشگر روشن کردن چراغی از آگاهی در دل تاریکی‌های طرح واره‌های نادرست است تا مردمی که می‌پندارند تریاک ضدسرطان است، زهر عقرب و مار را بی اثر و ترس را زائل می‌کند و یا داروی خواب نوزادان است و ... از این قبیل خرافه‌ها، بدانند که نه تنها تریاک چنین خواصی ندارد، بلکه دامنه تاثیرات مرگبار تریاک به هیچ وجه به انواع سرطان‌ها محدود نشده و بین مصرف تریاک حتی به مقدار اندک، با مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیربدخیم گوارشی، بیماری‌های غیربدخیم ریوی و بیماری‌های قلبی عروقی، همچنین نارسائی ریوی، کلیوی و کبد ارتباط زیادی وجود دارد.
افزایش خطر مرگ در مصرف کنندگان تریاک
مساح با اشاره به نتایج این پژوهش اضافه کرد: در جمعیت ۵۰هزار نفری که سالها در این پژوهش تحت بررسی بوده‌اند، ۱۷ درصد آنها مصرف مستمر تریاک داشته‌اند و خطر مرگ‌ومیر در مصرف‌کنندگان تریاک افزایشی بالغ بر صددرصد در مردان و ۱۵۰ درصد در زنان داشته است. اما برای آنکه این آگاهی‌بخشی‌ها خط بطلانی بر باورهای غلطی که درباره خواص مثبت تریاک در بین گروه‌هایی از مردم رواج یافته است باشد، همراهی و همسویی همه ارگانهای تصمیم‌ساز و مجری را می‌طلبد.
بررسی همه جانبه تصمیم بزرگ توزیع مواد مخدر دولتی
این پژوهشگر حوزه اعتیاد با تاکید بر این که اتخاذ تصمیم بزرگی مانند توزیع مواد مخدر دولتی مستلزم بررسی‌ها و کارشناسی‌های بسیاری است که از جوانب مختلف سنجیده شده باشد گفت: آیا این بررسی های همه جانبه انجام شده است. به‌عنوان مثال تولید، واردات و توزیع مواد مخدر جرم است، مگر برای مصارف پزشکی، تحقیقاتی و صنعتی با مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. آیا در این زمینه نظر وزارت بهداشت و درمان و تایید آنها اخذ شده است؟ معاون محترم تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، خود سرپرست تیم تحقیقاتی مطالعه کوهورت استان گلستان هستند. آیا سایر سازمان‌ها و نهادهای مسئول از جزئیات طرح و چگونگی آن آگاه و موافق آن هستند؟
رمزگشایی از یک پیشنهاد
وی ادامه داد: مخدر دولتی گرچه به‌طور کلی و بدون جزئیات نام برده شده و از این رو ابهاماتی را رقم می‌زند، ولی احتمالات مختلفی از اشکال گوناگون توزیع این ماده را به ذهن متبادر می‌سازد که هریک ایرادات و سوالات بسیاری را مطرح می‌کند. در جایی عنوان شده مخدر رقیق شده که به‌هیچ‌روی قابل فهم نیست؛ مثلا آیا منظور ماده مخدر در شکل خوراکی است؟ این احتمال می‌تواند به شکل قرص و کپسول‌های معمولی یا آهسته رهش مرفین باشد و یا قرص و شربت تریاک. قرصها و کپسول‌های آهسته رهش مرفین در دیگر کشورها تولید و برای درمان دردهای مزمن مورد استفاده قرار گرفته است. حتی در درمان وابستگی به مخدرها نیز در پژوهشهایی مورد ارزیابی قرار گرفته است. لیکن شواهدی دال بر نشت و انحراف از منظور اصلی موجود است. به‌عنوان مثال در نروژ نتایجی از افزایش مصرف خودسر و وابستگی به این دارو گزارش شده است. اگر منظور قرص یا شربت تریاک باشد که در حال حاضر شربت تریاک در کشور تولید و توزیع می‌شود.
این پژوهشگر حوزه اعتیاد اضافه کرد: احتمال دیگر در گمانه‌زنی‌های موجود توزیع تریاک در شکل اصلی و سنتی آن است. در این حالت اولین سوال این است که لزوم وجودی آن در درمان بیماران مبتلا به وابستگی به مصرف مخدرها چیست؟ اگر برای تجویز خوراکی مد نظر است که نه معمول است و علمی و نه ضروری؛ چراکه فرم شربت آن موجود است. اگر برای مصرف تدخینی افراد مد نظر است، ابداعی است که هیچگونه شواهد علمی در پی ندارد و شاید تنها به کاهش قبح موضوع بیانجامد. مضافا که عوارض و مشکلات ناشی از مصرف تدخینی هم قابل تأمل است و در مطالعه ذکر شده بالا، کسانی که سابقه طولانی مدت تدخین انواع مواد قابل تدخین را داشته‌اند، بیش از سه برابر جمعیت عادی مبتلا به سرطان منجر به فوت شده‌اند.
الگوبرداری خارجی جواب نمی دهد
وی با تاکید بر این که نمی‌توانیم در این موضوع از کشورهای دیگر تأسی کنیم گفت : در سایر کشورها، شاید روزی قاچاق اعضای انسان نیز آنها را به فکر وادارد؛ به‌علاوه که موضوع ماریجوانا کاملا متفاوت و از درجات به مراتب کمتر وابستگی و آسیب نسبت به تریاک برخوردار است. در کشوری با نظام سرمایه‌داری همچون آمریکا، که بهره اقتصادی حاصل از صرفه‌جویی در هزینه‌های مبارزه با تولید و توزیع و فروش ماریجوانا، توجیه‌گر تصمیماتی چون عرضه کنترل شده و مصرف آن در برخی ایالتها شده است نیز، بر افزایش مصرف و بروز مشکلات ناشی از آن صحه گذاشته‌اند. ضمن اینکه نباید فراموش کنیم که امروزه کمتر شاهد نمونه‌هایی از مصرف‌کنندگان دائمی تریاک هستیم و سیر گذار از مصرف تریاک به هروئین و کراک‌هروئین بیشتر و سریعتر شده است. علی‌الخصوص که در کشور ما مصرف تریاک به شکلی افراطی‌تر نسبت به سایر کشورها (مثل افغانستان، پاکستان، هند و روسیه) است، به نحوی که علی‌رغم وجود تنها ۱۳٪ از مصرف‌کنندگان جهانی تریاک در ایران، حدود ۴۰٪ از تریاک جهان در ایران مصرف می‌شود.
به دنبال آزمودن راههای نرفته هستیم
وی با اشاره به این که به دنبال آزمودن راههای نرفته‌ای هستیم گفت: آنچه که طی سالهای گذشته به شدت به آن نیازمند بوده‌ایم، حمایت از برنامه‌های موجود و تقویت آنها و تأمین پشتیبانی‌های لازم برای جامعه هدف و خصوصا دهک‌های آسیب‌پذیرتر آنهاست. ارزیابی‌های اولیه مزیتی افزون بر برنامه‌ها و پتانسیل‌های موجود برای توزیع مخدر دولتی متصور نیست، مگر در بعد اقتصادی. حال آنکه چقدر هدف وسیله را توجیه می‌کند، از عهده بنده خارج است. فقط باید مد نظر داشت که گاهی انجام ندادن کاری، بهتر از اقدام ولو به هر قیمتی است. امیدوارم برداشتی که از مختصر اطلاعات طرح شده فعلی حاصل شده، اشتباه بوده و قبح مصرف شکسته نشود (موضوعی که در طی همین چند روز به عینه در مراجعین به مراکز دیده می‌شود).
مساح گفت: چنین تصمیمات بزرگ و طرحهای بی‌سابقه‌ای، نیاز به مطالعات اساسی و بررسی‌های کارشناسی و پژوهشی عمیق و مبتنی بر شواهد مستند داشته و به هیچ وجه با نظریه‌پردازی و مشابه‌سازی صرف موفق نخواهد بود. ضمن اینکه مدیریت مصرف و کاهش آسیب، بالهای مختلفی دارد که گسترانیدن و تقویت تمامی آنها به‌طور هم‌نواخت موجب اعتلای آن خواهد بود.
