حضور ۲۷ دانشگاه ایرانی در بزرگترین رتبه بندی علم و فناوری دنیا

در سال ۱۳۹۶ به دلیل اهمیت شاخص های فناوری در سنجش عملکرد دانشگاه ها، این نظام وزن بیشتری به این دسته از شاخص ها اختصاص داد و این بار ۱ هزار و ۲۶۱ دانشگاه برتر دنیا را رتبه بندی کرد. ایجاد دانشگاه های کارآفرین نیازمند سرمایه گذاری و برنامه ریزی دانشگاه در حوزه های فنآورانه و نوآورانه و هدایت علم به سمت فناوری و نوآوری است.

اهمیت بُعد فناوری و نوآوری برای دانشگاه های دنیا باعث شده است تا نظام های همچون آی.اس.آی (کلاریویت آنالتیکز)، تعداد نسبتاً اندکی از برترین دانشگاه نوآور دنیا را رتبه بندی کنند. همچنین نظام های رتبه بندی دنیا نیز برنامه هایی برای رتبه بندی دانشگاه ها در حوزه فناوری و نوآوری دارند.

در برخی از نظام ها حدود ۳۰ درصد اطلاعات رتبه بندی به صورت خوداظهاری دانشگاه ها گردآوری می شود، منبعی که نمی توان اعتبار آن را با داده های استخراج شده از پایگاه های اطلاعاتی مستقل مقایسه کرد.

همچنین در برخی از نظام ها بین ۲۵ تا ۵۰ درصد امتیاز رتبه، معلول شهرت دانشگاه است که طریق نظرسنجی معروفیت تعیین می شود، شیوه ای که روش شناسی این نظام ها را با انتقادهای قابل ملاحظه پژوهشگران روبرو کرده است و نمی توان اعتبار آن را با داده های مستخرج از پایگاه های اطلاعاتی مستقل برابر دانست.

ضعف در سنجش یادگیری به عنوان خروجی آموزش دانشگاهی، انتقاد دیگر پژوهشگران به نظام های رتبه بندی است. در نظام رتبه بندی آینده پژوهی علم (سای ویژنز) چهار بُعد پژوهش، فناوری، نوآوری و یادگیری ( خروجی آموزش) بواسطه اطلاعات مستخرج از معتبرترین نشریات علمی دنیا یعنی نشریات Q۱ و Q۲ نمایه شده در پایگاه استنادی آی.اس.آی و نظام ثبت اختراعات آمریکا سنجش می شوند.

دکتر علی گزنی یکی از بنیانگذاران نظام رتبه بندی سای ویژنز در این باره به خبرنگار مهر گفت: نظام های رتبه بندی علاوه بر اینکه درگاهی برای ارائه جایگاه دانشگاه در عرصه بین الملل هستند، وضعیت موجود دانشگاه در مقایسه با سایرین را نیز عرضه می کنند. در حالت دوم نظام های رتبه بندی همانند خط کشی برای ارزیابی عملکرد دانشگاه ها هستند که لازمه بهره گیری از آن، شفافیت نظام رتبه بندی است.

وی افزود: در غالب نظام های رتبه بندی با استفاده از توابعی مانند توزیع تجمعی، فواصل امتیاز عملکرد دانشگاه ها به یکدیگر نزدیکتر می شوند. از همین رو امتیازها غیر واقعی هستند. به همین دلیل و به عنوان مثال دانشگاه الف به صورت کلی یا در یک معیار خاص قادر به تخمین فاصله اش با دانشگاه ب نیست.

گزنی ادامه داد: این شیوه محاسبه برای نظام های رتبه بندی تجاری مفید است، زیرا دانشگاه ها رضایت بیشتری از خروجی اعلام شده دارند. راهبردی اصلی نظام رتبه بندی آینده پژوهی علم (سای ویژنز)، ارائه یک رتبه بندی علمی است تا تجاری و به همین علت امتیازها دستکاری نشده و بیانگر فواصل واقعی هستند.

معیارهای و شاخص های رتبه بندی

بنیانگذار طرح رتبه بندی کشورهای اسلامی در ISC گفت: نظام رتبه بندی آینده پژوهی علم بر خلاف سایر نظام ها، ابعاد پژوهش، فناوری، نوآوری و همچنین یادگیری به عنوان خروجی آموزش را همزمان اندازه گیری می کند. متناسب با همین معیارها به سه بخش اثرگذاری علمی، فناورانه و کیفیت محیط یادگیری تقسیم شده اند.

در رتبه بندی سال ۲۰۱۶ فقط نشریات Q۱ مبنای رتبه بندی بودند. برای رتبه بندی سال ۲۰۱۷ اطلاعات ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ این نشریات پردازش شدند.

توزیع جغرافیایی دانشگاه های برتر

مجری طرح رتبه بندی کشورهای اسلامی ادامه داد: عمده دانشگاه های برتر در آمریکای شمالی، اروپای غربی و آسیای جنوب شرقی قرار گرفته اند. فقط یک دانشگاه از خاورمیانه در بین ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گرفته است، واقعیتی که دشواری قرار گرفتن در بین ۲۰۰ یا ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا برای دانشگاه ایران را نمایان می سازد.

رتبه دانشگاه های کشور در نظام رتبه بندی آینده پژوهی علم

گزنی گفت: براساس شاخص های نظام رتبه بندی آینده پژوهی علم، دانشگاه های کشور در بُعد پژوهش قوی تر از فناوری و در بُعد فناوری بهتر از آموزش ظاهر شده اند، البته این قاعده در خصوص دانشگاه های صنعتی کشور صادق نیست، آنها در بُعد فناوری بهتر از پژوهش عمل کرده اند.

وی ادامه داد: در این نظام رتبه بندی تعداد ۴ دانشگاه کشور در رتبه های ۵۰۱ تا ۸۰۰ تعداد ۵ دانشگاه کشور در رتبه های ۸۰۱ تا ۱۰۰۰ و ۱۸ دانشگاه کشور در رتبه های بالاتر از ۱۰۰۰ قرار گرفته اند. از لحاظ تعداد کل دانشگاه های رتبه بندی شده ایران در رتبه ۱۷ دنیا قرار دارد.

عضو هیات علمی مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: در بین دانشگاه های علوم پزشکی، تهران، تبریز، شهید بهشتی، مشهد، اصفهان و شیراز، در بین دانشگاه های جامع، تهران، شیراز، تربیت مدرس، مازندران، تبریز، فردوسی مشهد، کاشان، اصفهان، شهید بهشتی، رازی، بوعلی سینا، شهید باهنر کرمان، سمنان و گیلان، در بین دانشگاه های صنعتی، نوشیروانی بابل، شریف، اصفهان، علم و صنعت ایران، امیرکبیر و خواجه نصیرالدین طوسی و در بین دانشگاه های آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات در بین دانشگاه برتر دنیا قرار گرفته اند.

رتبه دانشگاه های جامع

وی اظهار داشت: دانشگاه تهران در کل رتبه ۶۳۹ دنیا و رتبه ۵۷۰ در معیار پژوهش و ۷۳۸ در معیار آموزش را به خود اختصاص داده است. در بُعد فناوری دانشگاه شیراز با کسب رتبه ۶۹۴ دنیا برترین دانشگاه کشور در بین دانشگاه های جامع است.

گزنی گفت: از این حیث دانشگاه مازندران در جایگاه سوم کشور بعد از شیراز و تهران قرار دارد. براساس معیار آموزش دانشگاه های تربیت مدرس، شهید بهشتی و شیراز در بین دانشگاه های جامع کشور بعد از دانشگاه تهران بهترین عملکرد را داشته اند. در بُعد پژوهش دانشگاه های کاشان و تبریز به ترتیب بعد از دانشگاه تهران قوی تر از سایر دانشگاه های کشور ظاهر شده اند.

مجری طرح رتبه بندی کشورهای اسلامی افزود: دانشگاه جامع کشور در سطح دنیا رتبه های ۶۳۹ تا ۱۲۵۴، در بین کشورهای خاورمیانه رتبه های ۸ تا ۷۴ و در بین کشورهای اسلامی رتبه های ۱۳ تا ۹۵ را کسب کرده اند.