واقعیت این است که بارها درباره قوانین اداری و استخدامی کشور که برای تمام وزارتخانه‌ها و کارمندان وضع می‌شود تناسبی با نیازهای وزارت آموزش و پرورش ندارد، سخن گفته شده است اما همچنان این وزارتخانه از قانون تبعیت از قوانین عام کشوری رنج می‌برد و این روزها بخش پژوهش گرفتار این آسیب است. فرهاد کریمی رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به درستی اشاره می‌کند که «آموزش و پرورش بسیار پیچیده و نیازمند تأمل جدی در خودش است. این نهاد بیش از هر دستگاه دیگری، به پژوهش و پژوهشگاه نیاز دارد. حمایت از پژوهش، مخصوصاً در آموزش و پرورش، یک بحث صنفی نیست. در حوزه تعلیم و تربیت نیز نیاز به چندین مرکز پژوهشی داریم، چرا که مراکز پژوهشی، اشاعه‌دهنده، تقویت کننده و طراح تحول هستند.»
در یک نگاه نیز به نظر می‌رسد وزیر آموزش و پرورش نیز موافق این استقلال است اما در هر صورت پاسخ نهایی را سازمان امور اداری و استخدامی کشور باید بدهد. در بخش اول مصاحبه با فرهاد کریمی با او درباره وضعیت سواد دانش آموزان و برخی تحولات در آموزش و پرورش سخن گفتیم. در بخش دوم اما تمرکز گفتگو را روی بحث پژوهشگاه گذاشتیم چرا که به حق برخی منتقدان نیز از خروجی پژوهشگاه طی این سال‌ها و کارآمد بودن آن می‌پرسند.
* از سال ۱۳۸۸ کلید تحولات در پنج حوزه‌ای که در بخش اول مصاحبه به آن اشاره کردید زده شد، قبل و بعد از این زمان پژوهشگران پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش چه می‌کردند؟ روی چه چیزهایی پژوهش می‌کردند و خروجی این پژوهش‌ها چه بود که در حال حاضر در چنین موقعیتی قرار گرفته‌ایم؟ از یک سو انتقادها به اینکه تحول به معنای واقعی در آموزش و پرورش رخ نداده و از سوی دیگر انتقاد به برخی تغییرات ساختاری و محتوایی در آموزش و پرورش.
- پژوهشگاه آموزش و پرورش در اواخر سال ۸۳ از محل تجمیع پژوهشکده‌های وزارت آموزش و پرورش و برای پاسخ به نیازهای همه بخش‌های وزارت آموزش و پرورش و با تصویب شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم تأسیس شد و از سال ۸۴ رسماً کار خود را آغاز کرد و فعالیت‌های جدی و بسیار مؤثری داشت. آغاز بحث‌های تحول بنیادین در آموزش و پرورش از زمانی است که جوانه‌های موضوع تدوین سند ملی آموزش و پرورش در سال ۱۳۸۲ مطرح شد. خود این مباحث به جریان برگزاری همایش اصلاح نظام آموزش ی برمی‌گردد که در سال ۱۳۸۰ توسط پژوهشکده تعلیم و تربیت و با مشارکت وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها برگزار شد. در سال ۱۳۸۱ از مجموعه مباحث آن همایش و نشست‌های علمی دیگر و فعالیت‌های پژوهشی شوراهای تحقیقات ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها، پیش‌نویس سند و منشور اصلاح نظام آموزش و پرورش ایران توسط پژوهشکده تعلیم و تربیت تدوین شد که یک فعالیت مؤثر و مهم در زمان خود بود و بر بسیاری از تحولات بعدی در زمینه تغییرات آموزش ی تأثیر گذاشت. این پژوهش بعدها در قالب کتاب منتشر شد.
سند اصلاح نظام آموزشی آسیب‌هایی را نشان داد و وزارت آموزش و پرورش تصمیم گرفت در تکمیل روند اصلاح نظام آموزش ی، سند ملی آموزش و پرورش را تهیه کند. پس اولین جرقه‌های تحول در آموزش و پرورش در مجموعه پژوهشکده‌های آموزش و پرورش زده شد که هنوز در قالب پژوهشگاه تجمیع نشده بودند. فکر اصلاح و تغییر در آموزش و پرورش با پژوهش آغاز شد و پژوهشکده‌ها در بسیاری از حوزه‌ها پیش‌قدم بودند. حتی پیش تر از سال ۸۱ و در سال ۷۸ بحث مدرسه محوری، توسط پژوهشکده تعلیم و تربیت تئوریزه شد و به عنوان ایده اصلی حاکم بر فعالیت‌های وزارت آموزش و پرورش مطرح شد و در برنامه چهارم توسعه آموزش و پرورش، و با هدایت مرحوم آقای دکتر حسین عظیمی، برنامه‌ها بر اساس ایده مدرسه محوری نوشته شد. می‌خواهم بگویم پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه همیشه پیش قدم طرح‌های تحولی و ایده‌های جدید بودند.
در سال ۸۹ گفته شد ادغام پژوهشگاه در سازمان پژوهش، اقدامی برای نگهداشتن نگین پژوهشگاه در ساختار وزارت بوده اما عملاً ادغام باعث شد پژوهشگاه و پژوهش از رونق بیفتد و کوچک شود. پست‌های آن از ۱۵۰ به ۶۵ کاهش پیدا کرد و گروه‌های پژوهشی مصوب آن از ۲۳ به ۱۵ کاهش پیدا کرد و هر دو معاونت آن حذف شد
در سال ۸۹ پژوهشکده برنامه درسی که در ساختار سازمان پژوهش قرار داشت به پژوهشگاه ملحق شد و پژوهشگاه شکل کامل‌تری پیدا کرد. در اواخر همان سال، بحث ادغام پژوهشگاه و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کلید خورد. آن موقع گفته شد که ادغام پژوهشگاه در سازمان پژوهش، اقدامی برای نگهداشتن نگین پژوهشگاه در ساختار وزارت بوده اما عملاً ادغام باعث شد پژوهشگاه و پژوهش از رونق بیفتد و کوچک شود. پست‌های آن از ۱۵۰ به ۶۵ کاهش پیدا کرد و گروه‌های پژوهشی مصوب آن از ۲۳ به ۱۵ کاهش پیدا کرد و هر دو معاونت آن حذف شد. با حذف پست‌های مدیریت پژوهش، ارتباطی که پژوهشگاه با استان‌ها داشت عملاً از بین رفت. پژوهشگاه از نظر ساختاری و رسمی مأموریت یافت بیشتر به نیازهای پژوهشی سازمان پژوهش پاسخ دهد. در ساختار کوچک شده، پژوهشگاه با دشواری می‌توانست به همه وظایف خود که در اساسنامه مصوب شورای گسترش، ذکر شده بود، عمل کند.
ارتباط پژوهشگاه با وزارتخانه از وضع قبلی خارج شد و به جای آنکه پژوهش پیش قراول کاروان آموزش و پرورش باشد و نقش دیده بانی، آینده‌نگرانه و رصد تحولات را ایفا کند، نقش آن را به ارزیاب کتاب‌های درسی و تألیف کاهش دادند. آن زمان اعضای هیأت علمی پژوهشگاه و دانشکده‌های علوم تربیتی به این امر اعتراض کردند چرا که معتقد بودند پژوهشگاه نمی‌تواند صرفاً نقش پسینی- پس از وقوع-داشته باشد. پژوهشگاه این نقش جدید را نپذیرفت و اعلام کرد نقش ارزیابی را انجام می‌دهد اما به پژوهشگاه اجازه بدهند نقش ایده پردازی را نیز به عهده داشته باشد. از سال ۹۰ به این سمت سختی‌های زیادی تحمل شد تا همین ساختار محدود و هویت پژوهشگاه حفظ شود. هرچند ارتباط رسمی پژوهشگاه با وزارت، معاونت‌ها و سازمان‌های حوزه ستادی تغییر کرد ولی فرهنگ سازمانی در پژوهشگاه همچنان بر این مدار می‌چرخید که علیرغم محدودیت‌ها، پژوهشگاه در درجه اول باید به نیازهای پژوهشی متعدد و متکثر وزارت آموزش و پرورش پاسخ دهد.
* مهمترین خروجی‌های پژوهشگاه در این سال‌ها چه بوده است؟
-از مهمترین خروجی‌های پژوهشگاه، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-همکاری مؤثر و جدی پژوهشگاه در تدوین سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، در طول سال‌های ۱۳۸۳ الی ۱۳۹۰- این سند یک مبانی نظری دارد که حداقل ۴۰ درصد آن توسط پژوهش‌های پژوهشگاه پشتیبانی شده است. نیز استادان پژوهشگاه در طراحی و تدوین الگوی نظری سه مورد از برنامه‌های رهنامه نظام تربیت رسمی عمومی تحول بنیادین و تدوین، نقد، تنقیح و پیرایش متن مبانی نظری و نیز متن سند تحول و پیش‌نویس های متعدد آن مشارکت بسیار مؤثری داشتند.
-طراحی و اجرای ۳۵ پژوهش برای پشتیبانی از راهکارها و مفاهیم سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در طول چند سال اخیر ۱۵ پژوهش دیگر در این راستا در دست اجرا است
-حضور مؤثر پژوهشگاه در جلسات شورای معاونین وزارت، شورای عالی آموزش و پرورش، گردهمایی‌های مشترک شورای معاونین وزارت با مدیران کل آموزش پرورش استان‌ها و سایر شوراهای تصمیم‌گیری وزارت و پیگیری مصوبات و دغدغه‌ها
-مشارکت مؤثر در تدوین برنامه راهبردی آموزش عمومی قرآن کریم و چندین برنامه راهبردی دیگر برای وزارت آموزش و پرورش
-طراحی و اجرای بیش از ۱۰۰ پژوهش مورد نیاز وزیر محترم آموزش و پرورش و معاونین ایشان در حوزه‌های مختلف (از ارزشیابی صندوق ذخیره تا تدوین برنامه جامع انسداد مبادی بیسوادی و …)
-تدوین سه مورد از زیر نظام‌های شش‌گانه سند تحول (۵۰ درصد زیر نظام‌ها) توسط اعضای رسمی پژوهشگاه، شامل زیر نظام پژوهش، مدیریت و راهبری، تأمین منابع مالی- و مشارکت مؤثر در اصلاح و تنقیح برنامه سه زیر نظام دیگر- زیر نظام فضا و تجهیزات، تربیت معلم، برنامه درسی
-ارزشیابی طرح‌های آموزشی و برنامه‌های تربیتی مصوب شورای عالی آموزش و پرورش- بیش از ۱۰ مصوبه
-طراحی و اجرای ارزشیابی برنامه‌های درسی و بسته‌های آموزشی (بیش از ۸۰ پژوهش ارزشیابی)
-تدوین و تهیه پژوهش‌های لازم برای طراحی نظام حقوق و مزایای معلمان
-تدوین چارچوب برای ارزشیابی از برنامه‌های درسی
-اجرای موفق مطالعه بین‌المللی تیمز ۲۰۱۱، ۲۰۱۵ و پرلز ۲۰۱۱ و ۲۰۱۶
-تلاش زایدالوصف در حوزه اشاعه یافته‌های پژوهشی و زمینه سازی برای کاربست نتایج تحقیقات
-مجموعه فعالیت‌های حوزه گسترش فرهنگ پژوهش مشتمل بر: برگزاری برنامه کشوری معلم پژوهنده در هر سال و تقدیر از معلمان پژوهنده برگزیده با حضور مسئولین کشور؛ برگزاری موفق مراسم بزرگداشت هفته پژوهش در آذرماه هرسال و بزرگداشت دانش آموزان پژوهشگر
-آماده سازی و انتشار چهار فصلنامه علمی- پژوهشی
*آیا در اجرای طرح شهاب و بحث‌هایی مانند مساله حذف مدارس سمپاد و … پژوهشگاه ورود داشته است؟
در میان دانشمندان علوم تربیتی اختلاف نظرهای جدی در خیلی از زمینه‌ها ازجمله مدارس سمپاد وجود دارد. پژوهشگاه اعلام کرد با توجه به شرایط کشور حضور سمپاد ضروری است. با این توضیح که گسترش آن ضرورت ندارد. ما می‌توانیم به سمت آموزش تلفیقی برویم. اما این روند بهتر است برای ۲۰ سال آینده تعریف شود
- ارزشیابی طرح شهاب را یکی از پژوهشگران این پژوهشگاه به سفارش معاونت علمی ریاست جمهوری انجام داده است. پیش از شروع بحث‌های جدیدی که در حوزه سمپاد صورت گرفت، چند گزارش راهبردی به مسئولین محترم ارائه کردیم. درباره نحوه مواجهه با مدارس سمپاد و اینکه در جریان علم روز دنیا سیاست نخبه پروری در سطح آموزش و پرورش چگونه باید باشد بحث‌های مختلفی وجود دارد و در میان دانشمندان علوم تربیتی اختلاف نظرهای جدی در خیلی از زمینه‌ها ازجمله مدارس سمپاد وجود دارد. پژوهشگاه اعلام کرد با توجه به شرایط کشور حضور سمپاد ضروری است. با این توضیح که گسترش آن ضرورت ندارد. ما می‌توانیم به سمت آموزش تلفیقی برویم. اما این روند بهتر است برای ۲۰ سال آینده تعریف شود.
*آیا بعد از برگزاری آزمون سمپاد سال گذشته که با انتقادهای زیادی رو به رو شد نظری در این خصوص به صورت رسمی اعلام کردید؟
- بله- نظر پژوهشگاه در این رابطه به مسئولین ذیربط منعکس شد و در جلسات مختلف هم درباره آن گفتگو شد. آزمون سمپاد باید ترکیبی از آزمون هوش و خلاقیت باشد و حتی نباید به این دو اکتفا کرد بلکه نیاز است توانایی هیجانی و عاطفی دانش آموزان نیز سنجیده شود و اینکه آیا دانش‌آموز توانایی ابداع و ابتکار دارد. ما فکر می‌کنیم یک سمپادی نباید صرفاً هوشبهر فوق عادی داشته باشد، بلکه باید خلاق هم باشد، توانایی مدیریت هیجان و ابراز دیدگاهش را داشته باشد. برگزاری آزمون‌های هوش به صورت انفرادی برای سنجش ابعاد مختلف هوشبهر گران است، آزمون‌هایی مانند وکسلر یا استنفورد-بینه که به صورت انفرادی اجرا می‌شوند و نیم رخ کامل از توانش‌های بیشتر شناختی فرد به دست می‌دهد حدود دو ساعت زمان می‌برد و اجرای آن به صرفه و عملی نیست. برای همین استفاده از فرم کوتاه شده آزمون‌های انفرادی هوشبهر و آزمون خلاقیت توصیه شده است. اما اگر قرار بر انتخاب باشد، باید راهبرد سنجش و ابزار سنجش به روشی صورت بگیرد که اجماع متخصصان را داشته باشد.
*در حال حاضر چه تعداد پژوهشگر با پژوهشگاه همکاری می‌کنند؟
-در حال حاضر اعضای رسمی پژوهشگاه شامل اعضای هیأت علمی که عموماً دانشیار هستند و کارشناس و پژوهشگر است که تعداد پست‌های پژوهشگاه ۶۴ پست است که تعدادی پست بلا تصدی هم داریم.
*فرایند پژوهش در پژوهشگاه چگونه است؟
-پژوهشگاه با حساسیت و جدیت به موضوعات آموزش و پرورش و نیازهای آن ورود می‌کند و جلسات منظمی با وزیر محترم، معاونین وزیر و سازمان‌های حوزه ستادی برای بررسی مسائل و تعیین نیازهای پژوهشی برگزار می‌کند. اولویت‌های پژوهشی بر اساس نیاز وزارت آموزش و پرورش، اسناد بالادستی و مسائل روز آموزش و پرورش و مدارس تعیین می‌شود. گاهی موضوعات به فراخوان گذاشته می‌شود. ولی اغلب پژوهش‌ها را همکاران رسمی پژوهشگاه به صورت موظف انجام می‌دهند.
پس از انجام هر پژوهش، و دفاع از فرایند اجرای پژوهش در حضور مسؤلین مرتبط، جلسه ارائه یافته‌های پژوهشی توسط مجری پژوهش برگزار می‌شود. در این جلسه فرایند اجرای پژوهش و نتایج آن در حضور معاونین محترم وزیر یا نماینده ایشان، متخصصان و کارگزاران موضوع و معلمان و مدیران آموزش و پرورش بررسی و نقد می‌شود. سپس نتایج در سایت پژوهشگاه درج می‌شود و خلاصه‌های آن پژوهش در اختیار بخش‌های مختلف آموزش و پرورش قرار می‌گیرد تا زمینه کاربست آنها فراهم شود. چکیده یک صفحه‌ای و خلاصه‌های مدیریتی چهار صفحه‌ای نیز از نتایج پژوهش استخراج می‌شود و در اختیار بخش‌های ذیربط قرار می‌گیرد. اخیراً کمیته کاربست تحقیقات هم در پژوهشگاه فعال‌تر شده تا با جدیت بیشتر به دغدغه‌های کاربستی به روش علمی پرداخته شود. در این خصوص کاربست نتایج مطالعات تیمز و پرلز و سایر تحقیقات مورد تاکید است.
علاوه بر این پژوهشگاه چهار نشریه علمی پژوهشی دارد که نتایج یافته‌های پژوهشی پژوهشگاه و مقالات اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مراکز حوزوی مرتبط در آنها درج می‌شود. بخش دیگری از کار ما گسترش فرهنگ پژوهش است که امسال بیست و یکمین دوره معرفی «معلم پژوهنده» را برگزار کردیم که ۵۳ هزار نفر از معلمان عزیز در آن شرکت کردند. تلاش ما این است که در این موضوع با معلمان ارتباط نظام مند برقرار کنیم. همچنین با توجه به دید گاه‌های جناب آقای وزیر، که در مراسم سال ۹۷ هفته پژوهش مطرح فرمودند، طرح جامعی برای ارتباط پژوهشی با مدارس، تحقق مدرسه به عنوان سازمان پژوهنده و حضور متقابل استادان دانشگاه در مدارس و بازدید معلمان و دانش آموزان از دانشگاه‌ها در دست تهیه و اجرا داریم.
* به نظر می‌رسد یکی از معضلاتی که در آموزش و پرورش همچون سایر نهادها وجود دارد این است که خروجی‌های پژوهش در عملکردها و طرح‌های مدیریتی دیده نمی‌شود. به طور مثال آنطور که شما فرمودید «ایده مدرسه محوری» ۲۰ سال پیش مطرح شد اما ما شاهد این هستیم که کلید واژه محوری «معطوف به آینده» امروز آموزش و پرورش «مدرسه‌محوری» است. در این ۲۰ سال چگونه بوده است که این ایده اجرا نشده است؟
- ما برای کاربست تحقیقات و استفاده از خروجی‌های پژوهش در عملکردها و طرح‌های مدیریتی، برنامه مفصل داریم. در زیر نظام پژوهش این موضوع به صورت یک برنامه جدی دیده شده و مسئولیت آن به پژوهشگاه سپرده شده. در مورد کاربست حرف‌های بسیار زیادی باید گفته شود. برنامه زیر نظام پژوهش ما را ملزم به کاربست نتایج تحقیقات و تولید پیوست پژوهشی برای فعالیت‌های آموزشی کرده است.
کلید واژه‌های «مشارکت»، «تفویض اختیار» و «مدرسه‌محوری» در این سال‌ها وجود داشته اما امروز با توجه به تصویب و عملیاتی شدن برنامه‌های زیر نظام‌های سند تحول، عملیاتی‌تر و به‌روزتر شده است. اینکه چرا در این ۲۰ سال اجرا نشده، شاید به این بازمی‌گردد که ما نتوانسته‌ایم به مدارس تکیه کنیم و مدارس را به فضای مناسبی برای تدبیر امور آموزشی و تربیتی دانش‌آموزان تبدیل کنیم. ظرفیت نیروی انسانی، زیرساخت‌ها و … در این موضوع نقش مهمی دارد. حرکت به سمت مدرسه‌محوری و توانمندسازی طبیعی مدارس، یک انتخاب آگاهانه است. در دوره‌های مختلف مدیریتی آموزش و پرورش برخی مفاهیم و ادبیات، رونق بیشتری داشته‌اند. در دوره جدید، جناب آقای بطحائی «مدرسه‌محوری» را راهبرد اصلی و اساسی قرار داده و کارهای عملیاتی برای رفتن به سمت آن، طراحی و اجرا شده است. در دوره جدید شاهد این هستیم که تعداد بیشتری از مفاهیم پیشرو در روانشناسی، در گفتمان مدیریتی و در سخنان وزیر محترم و معاونین ایشان جریان پیدا کرده است. بحث‌هایی مانند بازی و یادگیری، مدرسه مانند مکان بازی یا مدرسه به عنوان سازمان پژوهنده، یا بحث مهم مقابله با کنکور و آزمون‌ها، آزمون‌هایی که مراکز آزمون‌ساز، پردازنده آن هستند و تأثیر بسیار منفی در روند آموزش ی ایجاد می‌کنند. اشراف وزیر آموزش و پرورش به مسائل تربیتی، ما را امیدوار می‌کند که هر چه زودتر استفاده بی‌رویه آزمون‌ها در مدارس ریشه‌کن شود.
در دوره جدید، جناب آقای بطحائی «مدرسه‌محوری» را راهبرد اصلی و اساسی قرار داده و کارهای عملیاتی برای رفتن به سمت آن، طراحی و اجرا شده است. در دوره جدید شاهد این هستیم که تعداد بیشتری از مفاهیم پیشرو در روانشناسی، در گفتمان مدیریتی و در سخنان وزیر محترم و معاونین ایشان جریان پیدا کرده است
* در ماه‌های اخیر، طرح‌های جدیدی مبنی بر ادغام کامل پژوهشگاه در سازمان پژوهش آموزش و پرورش مطرح شده است؛ طرحی که به نظر می‌رسد با اجرای آن، عملاً چیزی از پژوهشگاه باقی نماند.
-آموزش و پرورش بسیار پیچیده و نیازمند تأمل جدی در خودش است. این نهاد بیش از هر دستگاه دیگری، به پژوهش و پژوهشگاه نیاز دارد. حمایت از پژوهش، مخصوصاً در آموزش و پرورش، یک بحث صنفی نیست. اگر همین امروز، شما از والدین، معلمان، مدیران مدارس، سیاست گذاران فرهنگی کشور و استادان سوال کنید که آیا آموزش و پرورش یک کشور نیاز به پژوهشگاه یا مرکز پژوهشی دارد؟ بدون‌شک پاسخ همه، آری است.
در بعضی دستگاه‌های اجرایی، ما نه تنها یک پژوهشگاه بلکه چندین پژوهشگاه داریم. در حوزه تعلیم و تربیت نیز نیاز به چندین مرکز پژوهشی داریم، چرا که مراکز پژوهشی، اشاعه‌دهنده، تقویت کننده و طراح تحول هستند. موضع وزیر محترم آموزش و پرورش، و مجموعه تیم مدیریتی آموزش و پرورش، حمایت از پژوهشگاه مستقل است. در برنامه زیر نظام پژوهش و ارزشیابی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، که به امضای رئیس‌جمهور محترم و به تأیید اعضای شورای عالی آموزش و پرورش نیز رسیده، بندی وجود دارد مبنی بر اینکه جایگاه سازمانی پژوهشگاه ارتقا پیدا کند و زیر نظر وزیر آموزش و پرورش اداره شود. این مصوبه محصول شورای عالی آموزش و پرورش است و به سال ۹۷ بازمی‌گردد. در این سند به صراحت درباره ارتقای جایگاه سازمانی پژوهشگاه صحبت شده است. جناب آقای دکتر ذوعلم رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش ی نیز در سخنرانی اخیر خود گفته‌اند که پژوهشگاه مطالعات، نیاز جدی آموزش و پرورش است.
موضوع این است که نگاه ما به آموزش و پرورش نباید سطحی و دست‌چندمی باشد بلکه باید به آموزش و پرورش به عنوان نهادی که فرا وزارتخانه‌ای است، نگاه شود. مأموریت وزارت آموزش و پرورش، تمدن سازی و جامعه سازی و تربیت نسل آینده است. در چنین فضایی در کشور که شور تحول در همه ارکان تعلیم و تربیت حکمفرما شده، و برنامه‌های تحولی زیر نظام‌ها برای اجرا، توسط رئیس جمهور محترم تصویب و به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ شده، حذف پژوهشگاه، یا تغییر ماهیت و مأموریت آن چه معنایی دارد؟ قطعاً حذف پژوهشگاه یا تغییر مأموریت آن به مصلحت کشور و آینده دانش آموزان این سرزمین و به مصلحت نظام تعلیم و تربیت اسلامی نیست. ما به عنوان کشوری که حرف‌های زیادی در حوزه تربیت اسلامی داریم باید دارای پژوهشگاهی باشیم که بتواند دیدگاه‌های نوین را تدوین و قابل اجرا کند. اجرای زیر نظام‌های سند تحول به یک پژوهشگاه شش دانگ، کارآمد و قوی نیاز دارد.
قطعاً سازمان پژوهش نیاز پژوهشی دارد، همانطور که معاونت آموزش ابتدایی، معاونت متوسطه، مدارس استعدادهای درخشان، معاونت حقوقی و امور مجلس، شورای عالی آموزش و پرورش، معاونت توسعه مدیریت و پشتیبانی، مرکز سنجش، سازمان آموزش و پرورش استثنایی، و سایر معاونت‌ها و سازمان‌های وزارت نیز نیازهای پژوهشی دارند که باید به طور علمی، به آنها پاسخ داده شود. اگر بگوییم آموزش و پرورش حق ندارد پژوهشگاه مستقلی داشته باشد، با ادبیات سند تحول بنیادین و الگوی توسعه کشور و فرمایشات مقام معظم رهبری منافات دارد.
در بیانیه «گام دوم انقلاب»، نخستین بخش از توصیه‌های رهبر معظم انقلاب، تولید پژوهش و علم است. ما چگونه آموزش و پرورشی هستیم که نباید پژوهشگاه داشته باشیم. ادغام اولیه پژوهشگاه در سازمان پژوهش در سال ۸۹، منطقی و قانونی نبوده و مبتنی بر نیازهای آموزش و پرورش نبوده است. تجربه ادغام ثابت کرد که پس از ادغام پژوهشگاه، آموزش و پرورش در برخی زمینه‌ها دچار چالش جدی شد، زیرا در غیاب پژوهشگاه مستقل، هیچ سیستم هشدار دهنده ای وجود نداشت که صدای آسیب‌ها را به گوش مسؤولین برساند یا با نقد جدی سیاست‌های آزمون نشده، مانع اجرای طرح‌های شتابزده شود. اگر ما پژوهشگاه قدرتمندی داشتیم، می‌توانستیم نتایج بسیاری از تحقیقات را به خورد سیستم بدهیم و هر جا با چالش مواجه بودیم، آن را رفع کنیم.
وزیر آموزش و پرورش، جناب آقای دکتر بطحائی، همچون دو وزیر محترم پیشین –آقایان دکتر فانی و دکتر دانش آشتیانی- با استقلال پژوهشگاه موافق است و به آن اعتقاد راسخ دارد و نامه‌ای در خصوص استقلال پژوهشگاه برای ریاست محترم سازمان اداری و استخدامی ارسال فرموده و امیدواریم مسئولین محترم و دلسوز سازمان امور اداری و استخدامی کشور با درخواست ایشان و زیر نظام پژوهش که به امضای ریاست محترم جمهوری رسیده موافقت کنند. لازمه تحقق سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش، داشتن پژوهشگاه است. مهمترین سازوکار تحقق سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و احراز رتبه اول منطقه در امر آموزش توسط کشورمان، این است که آموزش و پرورش حداقل یک پژوهشگاه مستقل داشته باشد تا بتواند وضعیت پیشرفت خود در امور آموزش ی و تربیتی را به طور علمی و بی طرف، رصد کند و به موقع هشدار بدهد.
اگر پژوهشگاه مطالعات بتواند کارکردهای خود را اجرایی کند، حتماً آموزش و پرورش بهتر و مدارس موثرتری خواهیم داشت. البته استقلال پژوهشگاه به معنی گسترش تشکیلات نیست. ما هر جا به پژوهش اعتماد کردیم، تأثیر مطلوب آن را دیده‌ایم. بهترین راه اصلاح و تحول، از نتایج پژوهش‌ها به دست می‌آید که می‌تواند نگرش‌ها را تغییر دهد و رفتار همراه با آن نگرش‌ها را نیز اصلاح کند. درخواست من از مسئولان کشور این است که بنا به اقتضائات نهاد آموزش و پرورش، با آن برخورد کنند. اگر باور داریم که وزارت آموزش و پرورش، آینده ساز و تمدن ساز است، پس ابزارهای این کار بزرگ را هم برایش فراهم کنیم. چگونه است که یکی از وزارت‌های اجرایی بیش از ۵۰ پژوهشگاه و پژوهشکده و مؤسسه تحقیقاتی و بیش از ۲۵۰۰ عضو هیئت علمی و هزار میلیارد تومان بودجه پژوهشی در سال دارد، اما وزارت آموزش و پرورش با این همه گستردگی و وظیفه سنگین، نباید حتی یک پژوهشگاه مستقل داشته باشد؟
