آموزش عالی در ایران وارد مرحله جدیدی شده است. شیوع پاندمی کرونا ویروس و تغییرات شرایط زندگی انسان، تعطیلی مراکز آموزش عالی به صورت فیزیکی و آغاز آموزش‌های از راه دور و مجازی، تغییرات فرآیند آموزشی همه شرایط جدیدی را فراهم کرده است.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس آموزش؛ داوطلبان پس از یک سال فراز و نشیب، رنج ماسک را به جان خریدند تا در جلسه کنکور شرکت کنند، این در حالی است که در سال‌های اخیر بخش عمده‌ای از صندلی‌های دانشگاه‌ها خالی می‌ماند.
تغییرات نظام آموزشی علاوه بر اثرگذاری بر نحوه آموزش بر مهمترین اتفاق سالیانه یک میلیون دانش‌آموز ۱۷ - ۱۸ ساله نیز اثر گذاشت. پس از شیوع بیماری کرونا مباحث مختلفی از جمله حذف کنکور، عدم برگزاری در شرایط بیماری و واگذاری پذیرش به دانشگاه‌ها مطرح شد و برخی معتقد بودند که در زمانه فعلی با توجه به شرایط شیوع بیماری بهترین راهکار حذف یک آزمون کشوری است.
در مقابل بیش از یک میلیون نفر در یک سال گذشته با شرایط سخت آموزشی خود را برای این مسابقه بزرگ آماده کرده بودند و هر نوع تغییر در کنکور، به نحوی استرس جدیدی به داوطلبان وارد می‌کرد. این در حالی بود که در سال ۹۹ برای اولین بار امکان پذیرش بدون کنکور در ۸۹ رشته دانشگاه‌های بزرگ و کوچک در سراسر کشور خارج از فرآیند آزمون سراسری فراهم شده بود.
دکتر ابراهیم خدایی - رئیس سازمان سنجش آموزش کشور پیش از این یادآور شده بود: انتخاب رشته رشته‌های بدون آزمون که پذیرش در آنها صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی صورت می‌گیرد، امسال از فرآیند برگزاری آزمون سراسری جدا شده است و تمامی افراد داوطلب در کنکور می‌توانند بدون اینکه در جلسه آزمون شرکت کنند، رشته‌های بدون آزمون را انتخاب کنند.
این تصمیم در پی آن اتخاذ شد که از سال ۹۷ و پس از بحث‌های فراوان درباره تغییرات تأثیر سوابق تحصیلی و قطعی و مثبت بودن تأثیر سوابق، تغییر نظام آموزش متوسطه و ورود اولین خروجی‌های دو نظام آموزشی متوسطه به فرآیند کنکور، شورای سنجش و پذیرش دانشجو تصمیم گرفت که شیوه جدیدی برای پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی ارائه کند.
در این شیوه از سال ۹۸ پذیرش دانشجو در رشته‌های بدون آزمون در فرآیندی خارج از کنکور اجرا شد و به داوطلبان این امکان داده شد که در یک فرصت ۶ ماهه و با بررسی همه جانبه شرایط، دانشگاه و رشته مورد علاقه خود را انتخاب کنند.
استقبال تنها ۸۰ هزار نفر از رشته‌های بدون کنکور
اما این بار در زمان شیوع بیماری کرونا ویروس با وجود اطلاع رسانی‌ها و جدا شدن فرآیند انتخاب رشته از کنکور سراسری سال ۹۹، استقبال چندانی از رشته‌های بدون آزمون صورت نگرفت و با وجود ایجاد ظرفیتی هم اندازه داوطلبان، تاکنون تنها حدود ۸۰ هزار نفر به این شیوه ثبت نام کرده‌اند.
نکته مورد توجه این است که کنکور سراسری سال ۱۳۹۹ با سختی‌ها و مشکلات فراوانی در ایام کرونا برگزار شد. این دوره از کنکور که ویژگی منحصربه‌فرد آن تعویق زمانی آن بود برای اولین بار در تاریخ برگزاری کنکور با تعویق دو ماهه برگزار شد. این تعویق به دنبال اوج شیوع بیماری کرونا صورت گرفت و پس از آن در جدل یک هفته‌ای موافقان و مخالفان برگزاری کنکور، در نهایت موافقان برگزاری، تاکید کردند که این کنکور باید برگزار شود.
ویژگی دیگر این کنکور رعایت پروتکل‌های بهداشتی ویژه ایام کرونا بود. داوطلبان باید ماسک می‌زدند و عوامل اجرایی با لباس‌هایی سخت و طاقت‌فرسا باید مدیریت را برعهده می‌گرفتند.
با همه اینها حاشیه‌ها نیز این کنکور را رها نکرد و حین برگزاری با انتشار تصاویری از سوالات کنکور و کلیدهای آزمونی در فضای مجازی و ارسال عکس از حوزه‌های امتحانی، به گفته مسئولان سازمان سنجش سعی شد این گونه القا شود که برگزاری آزمون در شرایط کرونا خطا بوده است.
داوطلبان رنج کنکور را به ورود بی دردسر به دانشگاه ترجیح دادند
با این وجود اینکه چرا داوطلبان سعی داشتند با همه این مشکلات برای رشته‌های با آزمون به رقابت بپردازند شاید بخش عمده آن به فشار اصلی خانواده‌ها و مؤسسات کنکوری و شرایط رشته‌های درآمدزا باز می‌گردد.
در کنکور ۹۹ تعداد یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر برای ۱۵۵ هزار صندلی (رشته‌های با آزمون) دانشگاه‌ها به رقابت پرداختند و این در حالی است که ۳۸۹ هزار صندلی بدون آزمون در انتظار آنها بوده است و می‌توانستند بدون رنج آزمون آنها را انتخاب کنند.
عمده افرادی که در کنکور شرکت می‌کنند سعی در انتخاب بهترین رشته‌ها در بهترین دانشگاه‌ها دارند اما شانس یک صندلی برای ۸ داوطلب این کار را مشکل می‌کند. به نظر می‌رسد رقابت اصلی بر سر رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی در گروه علوم تجربی و رشته‌های مهندسی در گروه علوم ریاضی با وجود هزاران دانش آموز با معدل بالا، رقابت نفسگیری است که فشار روانی خانواده‌ها و مؤسسات کنکوری نیز این رقابت را تشدید می‌کند.
چرا ۸۹ رشته بدون کنکور برای کنکوری‌ها جذاب نیست
از سوی دیگر به نظر می‌رسد که ۸۹ رشته بدون آزمون از جذابیت کافی برخوردار نیستند و با وجود اهمیت رشته‌های کاربردی در آینده شغلی افراد همچنان ماجرا بر مدار قبلی می‌گردد و همچنان علوم انسانی در صدر رشته‌های بدون آزمون قرار دارد.
بیش از ۵۵ درصد این صندلی‌ها به گروه علوم انسانی و بعد از آن ۳۰ درصد رشته‌های بدون آزمون به گروه علوم ریاضی و فنی اختصاص دارد. سهم گروه علوم تجربی از این صندلی‌ها ۸ درصد است. گروه‌های زبان‌های خارجی و هنر هم دارای سهمی ۴ درصدی و ۳ درصدی از این صندلی‌ها دارند.
این در حالی است که نظام آمایش سرزمین آموزش عالی در کشور هنوز در کش و قوس تصویب و بررسی بسر می‌برد و این موضوع نشان می‌دهد که اگر آمایش سرزمین آموزش عالی سریع‌تر سامان یابد می‌توان امیدوار بود که پراکندگی رشته‌ها و دانشگاه‌ها در استان‌های کشور با آهنگی مناسب‌تر بروز کند و داوطلبی که در شهر و استان خود رشته و دانشگاه مورد علاقه اش را می بیند آن را انتخاب کند تا به جای اینکه راهی دیاری دیگر شود.
بررسی کدرشته محل‌های دفترچه راهنمای رشته‌های بدون آزمون (پذیرش صرفاً با سوابق تحصیلی) نشان می‌دهد که سهم استان‌های مختلف از گروه‌های ۵ گانه آزمایشی به شکلی است که بازهم تمرکز اصلی بر استان‌های برخوردار است و استان‌های کم برخوردار حتی از رشته‌های بدون آزمون هم سهم کمتری دارند.
نکته دیگر در رشته‌های بدون آزمون سهم بالای رشته‌های دانشگاه پیام نور و مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی در پذیرش دانشجو است. به گفته رئیس سازمان سنجش ۲۰ درصد رشته‌های دوره‌های روزانه، ۵۵ درصد رشته‌های دوره‌های شبانه یا نوبت دوم و بیش از ۹۰ درصد رشته‌های پیام نور و مؤسسات غیرانتفاعی به رشته‌های بدون آزمون اختصاص دارد.
به نظر می‌رسد یکی دیگر از عوامل عدم جذابیت رشته‌های بدون آزمون تمرکز اصلی در بخش پرداخت شهریه باشد. هزینه‌های تحصیل در دانشگاه‌ها در شرایط اقتصادی موجب شده است که رقابت اصلی در دوره‌های روزانه دانشگاه‌ها که تحصیل در آنها رایگان است، باشد و از همین رو رشته‌های مرتبط با دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور، مؤسسات غیرانتفاعی که مستلزم پرداخت شهریه هستند از جذابیت کمتری برخوردارند و افراد تنها در صورت اینکه در جای دیگری قبول نشود این رشته‌ها را انتخاب می‌کنند.
جایگاه رشته‌های پرطرفدار در بدون کنکورها
اما در این میان رشته‌های پرطرفدار هم سهم مناسبی از رشته محل‌های بدون آزمون دارند. بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی ۹ رشته در علوم ریاضی و فنی و علوم انسانی جز رشته‌های پرمتقاضی محسوب می‌شوند و نکته مورد توجه این است که در دفترچه انتخاب رشته بدون آزمون پذیرش مهرماه سال ۱۳۹۹ بخش عمده‌ای از ظرفیت‌های دانشگاه که امکان ورود به آنها بدون شرکت در کنکور امکان پذیر است به رشته‌های پرمتقاضی اختصاص دارد.
چه کسانی می‌توانند در این شیوه وارد دانشگاه شوند
دانش آموزان سال آخر دوره متوسطه نظام جدید آموزشی ۶-۳-۳ می‌توانند در این مرحله از پذیرش ثبت نام کنند و بعد از اتمام امتحانات نهایی و دریافت کارنامه از آموزش و پرورش، معدل کتبی خود را درج کنند.
تمامی کسانی که دیپلم نظام آموزشی جدید (۶-۳- ۳) با اخذ حداکثر تاریخ ۳۱ مرداد ۱۳۹۸ دارند.
تمامی کسانی که مدرک پیش دانشگاهی (نظام سالی واحدی یا ترمی واحدی) با اخذ حداکثر تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۹۸ دارند.
تمامی کسانی که دیپلم نظام قدیم دارند.
تمامی کسانی که مدرک کاردانی (فوق دیپلم) دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و کاردانی پیوسته آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای دارند.
ممنوعیت ثبت نام: دارندگان دیپلم فنی و حرفه‌ای و کاردانش نظام قدیم هنرستان که فاقد مدرک پیش دانشگاهی و یا مدرک کاردانی هستند حق ثبت نام و شرکت در این مرحله را ندارند و در صورت ثبت نام و انتخاب رشته به عنوان متخلف شناخته شده و برابر ضوابط با آنان برخورد خواهد شد.
سهمیه‌های پذیرش بدون آزمون
سهمیه‌های پذیرش بدون آزمون همانند سهمیه‌های پذیرش در رشته‌های با آزمون است. سهمیه مناطق، سهمیه رزمندگان، ایثارگران و خانواده شهدا، سهمیه داوطلبان آزمون سراسری در مناطق درگیر بلایای طبیعی، سهمیه مناطق محروم، سهمیه داوطلبان شهرستان‌های جنوب استان کرمان (جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، رودبار جنوب، قلعه گنج و منوجان) و شهرستان بشاگرد در استان هرمزگان، سهمیه داوطلبان شهرستان ابوموسی در استان هرمزگان از جمله سهمیه‌های این دوره است.
همه پذیرفته شدگان در رشته‌های روزانه (از همه مناطق)، بابت تحصیل رایگان، تعهد دارند که حداکثر یک سال پس از فارغ التحصیلی، در هر منطقه‌ای از کشور که دولت در صورت نیاز برای آنها تعیین می‌کند، خدمت کنند.
در این نوشتار وضعیت رشته‌های بدون آزمون به تفکیک استان‌های کشور مورد بررسی قرار گرفته است.
* نکته قابل ذکر در این بخش این است که اصلاحات دفترچه مبنی بر اضافه شدن محدود ظرفیت و تغییر شرایط برخی از دانشگاه‌ها در مقال بررسی نشده است.
کدام دانشگاه‌ها در رشته‌های بدون آزمون دانشجو می‌پذیرند
تقریباً در تمامی استان‌ها به جز استان تهران تمامی دانشگاه‌های بزرگ هر استان در رشته‌های بدون آزمون دانشجو می‌پذیرند. تمامی واحدهای دانشگاه پیام نور هر استان و تمامی مراکز غیرانتفاعی نیز در پذیرش دانشجو سهم دارند.
