ولادت و تحصیلات
سال ۱۲۹۳ ه ش در تبریز متولد شد. تحصیلات مقدماتی علوم دینی را از مادر و عموی خود میرزااسدالله در مدرسة طالبیه تبریز فرا گرفت. در سال ۱۳۱۶ ش. هنگام قیام مردم تبریز، به اتفاق پدرش و به دلیل مبارزه، به تهران تبعید شد و پس از چند ماه توقف اجباری در تهران و ری به تبریز بازگشت. در سال ۱۳۱۸ ش. برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم رفت و از آیات عظام، گلپایگانی، حجت، صدر، بروجردی و امام خمینی درس آموخت. در سال ۱۳۲۸ ش. راهی حوزه علمیه نجف اشرف شد و در درس آیات عظام، حکیم، عبدالحسین رشتی، میرزا باقر زنجانی، بجنوردی و علامه محمد حسین کاشف الغطاء شرکت کرد و د ر سال ۱۳۳۱ ش. مجدداً به تبریز مراجعت نمود. آیت الله قاضی در دوران مرجعیت و زعامت امام خمینی نماینده تام الاختیار ایشان بود.
مبارزات سیاسی
با شروع نهضت اسلامی د ر سال ۱۳۴۱ ش. مبارزات او علیه رژیم پهلوی اوج گرفت. ابتدا در زندان قزل قلعه زندانی شد و سپس به شهر‌های بافت، کرمان و زنجان تبعید گردید. همچنین مدت سه ماه به سبب فشار‌ها و ضربات روحی و جسمی، در یکی ازبیمارستان‌های تهر ان بستری شد. بعد از خارج شدن از بیمارستان به عراق تبعید شد و یک سال در آنجا ماند. پس از یک سال به ایران بازگشت و به هدایت مردم و تبلیغ اسلام پرداختند.
همچنانکه در تلاش‌های علمی کوشا بودند، در مبارزات سیاسی نیز شرکت فعالانه داشتند. آن شهید بزرگوار دارای روحیه انقلابی و اراده‌ای خلل ناپذیر بودند و در پرونده قطوری که ساواک در مورد ایش ا ن تهیه کرده، این نکته مشهود است. شرکت علنی و بارز آن شهید در مبارزات سیاسی از سال‌های ۴۱ و ۴۲ همزمان با آغاز نهضت اسلامی شروع می‌شود و ایشان یکی از رهبران و پایه‌های نهضت در آذربایجان بودند که در جریان همین مبارزات دستگیر و در زندان قزل قلعه تهران زندانی شد ند. آیت الله شهید قاضی به اتهام اینکه در خلال بحث پیرامون حکومت اسلامی و جنایات اسرائیل در یک سخنرانی علنی نام امام را به عظمت و عزت بر زبان آورد به مدت شش ماه به بافق کرمان تبعید شد. پس از آن به بهانه دیگری شش ماه، دیگر به زنجان تبعید شد. شهید قاضی در تبر یز تنها نماینده تام الاختیار حضرت امام خمینی بوده و نقش ایشان در شکل دادن به مبارزات مردم تبریز نیز شایان توجه است. بنابراین محور مبارزه در آذربایجان شرقی و مرکز مبارزات، مسجد شعبان بو د که شهید قاضی طباطبائی امامت آنجا را عهده دار بودند. شهید قاضی در مبارزه از همه جلوتر و فوق العاده محبوب و مورد احترام بودند و به همین دلیل دسایس دشمنان و منحرفین از اسلام علیه ایشان کارگر نمی‌ش د. نفوذ ایشان به حدی بود که اگر روزی را در آذربایجان تعطیل ا ع لام می‌کردند بدون شک آن روز همه جا بحال تعطیل در می‌آمد. آیت الله شهید قاضی جزو اولین کسانی بود که در آذربایجان اعلامیه خلع شاه از سلطنت را امضا کرد. ساواک با صرف بودجه‌های ویژه جریانات مخالف ایشان در تبریز را تقویت می‌کرد تا اثرات فعالیت‌های ایشان را در زمینه سازی برای انقلاب خنثی کند.
در ماه‌های قبل از پیروزی انقلاب، رهبری جریانات حاد سیاسی، برپایی تظاهرات و تشکیل مجالس، همه بر عهده این شهید بزرگوار بود و ایشان اولین امضاء کننده اعلامیه ۲۹ بهمن ۵۶ در چهلم شهدای قم بود. مرحوم آیت الله شهید قاضی همیشه سد مستحکمی در مقابل خطوط انحرافی در جریانات ضد انقلابی بود و از اوان پیروزی انقلاب علیه جریانات منحرف و وابسته نظیر خلق مسلمان افشاگری‌های لازم را می‌نمود و منحرفان با وجود ایشان قدرت و جرأت ابراز وجود پیدا نمی‌کردند. خدمات ایشان بعد از پیروزی انقلاب نیز شایسته ت وجه بسیار است.
اولین نماز جمعه
مرحوم شهید قاضی طباطبایی بلافاصله بعداز پیروزی انقلاب از طرف امام به سمت امام جمعه تبریز منصوب شدند و اولین نماز جمعه را در این شهر بزرگ برپا کردن د. ایشان همچنین کمیته‌های انقلاب اسلامی آذربایجان شرقی و غربی را تشکیل دادند و نقش زیادی در را ه اندازی استانداریها، فرمانداری‌ها و ادارات استان ایفا نمودند. مرحوم قاضی همچنین زحمات زیادی برای رسیدگی به محرومان و مستضعفین متحمل شدند.
شهادت
شهادت آیت الله قاضی طباطبایی در دهم آبان ۱۳۵۸ مصادف با عید سعید قربا ن می‌باشد، وقتی نماز عید را اقامه می‌کرد. وی در خطبة نماز گفت:
«مرا تهدید به قتل می‌کنند، من از شهادت نمی‌ترسم و آماده ام. از خدا می‌خواهم.»
در همان روز، مجاهد عظیم الشان آیت الله قاضی طباطبایی بعد از ادای فریضه نماز مغرب و عشاء و در حال مراجعت از مسجد به منزل مورد هجوم عوامل سرسپرده استکبار تحت نام گر وه فرقان قرار گرفته و شربت شهادت نوشید؛ و مجاهدی دیگر از ذریه امیرالمومنین قدم به مسلخ عشق گذاشت و جان گرانمایه خود را که سال‌ها در مجاهده و تلاش گذرانده بود، در پیشگاه حضرت حق در طبق اخلاص نهاد؛ و نامش به عنوان اولین شهید محراب در کنار نام شهدای انقلاب ا سلامی به ثبت رسید و گروهک فرقان مسئولیت این ترور را بر عهده گرفت.
مقالات
آن شهید بزرگوار بدلیل تسلطی که به زبان عربی داشت مقالاتی به زبان عربی برای مجلات کش و رهای عربی نیز می‌نگاش ت. مقالات زیادی از ایشان در مجلات مصر چاپ شده است، مطالعات تبلیغاتی ایشان به تصریح دوستان و آشنایان کم نظیر و اطلاعات ادبی ایشان بسیار وسیع بو د. آثار قلمی با ارزشی از ایشان به یادگار مانده است که برخی از آن‌ها ذیلا ذکر می‌گردد:
۱. الاجتهاد و التقلید (عربی، خطی)
۲. الفوائد (فقهی، تاریخی)
۳. خاندان عبدالوهاب (فارسی، خطی)
۴. کتاب فی علم الکلام (عربی، خطی)
۵. فصل الخطاب فی تحقیق اهل الکتاب (عربی، خطی)
۶. السعاده فی الاهتمام علی الزیاره (عربی، خطی)
۷. اجوبه الشبهات الواهیه (فارسی، خطی)
۸. رساله فی اثبات وجود الامام فی کل زمان «ع» (عربی، خطی)
۹. سفرنامه بافت (فارسی، خطی)
۱۰. المباحث الاصولیه (عربی، خطی)
۱۱. حاشیه بر کتاب رسائل شیخ انصاری «ره»
۱۲. حاشیه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری «ره»
۱۳. حاشیه بر کتاب کفایه الاصول آخوند خراسانی
۱۴. تقریرات اصول آیت الله حجت کوه کمری
۱۵. قضا در اسلام
۱۶. صدقات امیرالمؤمنین و صدیقه طاهره «علیهماالسلام»
۱۷. ذکر حدیقه الصالحین در (الذریعه الی تصانیف الشیعه) شیخ آقا بزرگ تهرانی.
۸. رساله در دلالت آیه تطهیر بر اهل بیت «علیه م السلام»
۱۹. رساله در اوقات نماز
۲۰. رساله در مباهله
۲۱. رساله فی مساله الترتب
۲۲. رساله در نماز جمعه
۲۳. تعلیقات بر کتاب الفردوس الاعلی تألیف علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء (عربی، مطبوع)
۲۴. تحقیق درباره اربعین حضرت سی د الشهداء (ع) (فارسی، مطبوعات)
۲۵. تعلیقات بر کتاب انوار نعمانیه تألیف سید نعم ت الله جزایری (عربی، مطبوع)
۲۶. مقدمه و تعلیق بر تفسیر جوامع الجامع طبرسی (عربی، مطبوع)
۲۷. تعلیقات بر کتاب اسلام صراط مستقیم (فارسی، مطبوع)
۲۸. تعلیقات بر کتاب کنزالعرفان (عربی، خطی)
۲۹. مقدمه بر کتاب صحائ ف الابرار کاشف الغطاء (عربی، مطبوع)
۳۰. آثار تاریخی آیت الله العظمی حکیم (فارسی، مطبوع)
۳۱. مقدمه بر تنقیح الاصول مرحوم حاج میرزاآقا، متوفی در شهریور
۳۲. مقدمه بر کتاب مرآت الصلوه
۳۳. پیشگفتار بر علم امام علامه طباطبایی
۴. مقدمه بر کتاب معجزه و شرائط آن
۳۵. مقدمه بر کتاب جن ه المأوی اثر کاشف الغطاء (عربی، مطبوع)
۳۶. پاورقی بر تعلیقات کتاب اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه اثر جم ا ل الدین مقداد بن عبدالله الاسدی السیوری الحلی (عربی، مطبوع)
۳۷. اضافات و تعلیقات بر کتاب (انیس الموحدی ن) ملا محسن نراقی.
۳۸. تحقق در ارث زن از دارائی شوهر (فارسی، مطبوع)
۳۹. علم امام علی علیه السلام (فارسی، مطبوع)
۴۰. مقدمه بر العقائد الوثنیه فی الدیانه النصرانیه (عربی، مطبوع)
۴۱. ترجمه مسائل قندهاریه از فارسی به عربی اثر کاشف الغطاء
۴۲. مقدمه بر تاریخ ابن ابی الثلج بلخی (عربی، خطی)
۴۳. مقالات متعدد چاپ شده در مجلات عربی
۴۴. مراسلات با مرحوم علامه کاشف الغطاء
منبع: حقیقت مغفول، نشر شاهد، تهران-۱۳۷۵
پیام امام خمینى (ره) به مناسبت شهادت شهید محراب آیت الله قاضی طباطبائی
بسمه تعالی
با کمال تأسف ضایعة ناگوار شهادت عالم مجاهد، حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج سید محمد علی قاضی طباطب ا یی رحم ت الله علیه را به عموم مسلمانان متعهد و علمای اعلام مجاهد و مردم غیور و مجاهد آذربایجان و خصوص بازماندگان این شهید
سعید تسلیت عرض و از خداوند متعال صبر انقلابی برای مجاهدین راه حق و اسلام خواستارم.
ملت عزیز برومند ایران و آذربایجان غیرتمند عزیز باید در این مصیبت‌های بزرگ که نشانه شکست حتمی دشمنان اسلام و کشور و عجز و ناتوانی و خودباختگی آنان است، هر چه بیشتر مصمم و در راه هدف اعلای اسلام و قرآن مجید بر مجاهدت خود افزوده و از پای ننشینند تا احقاق حق مستضعفین از جباران زمان بنمایند.
عزیزان من! در ا نقلابی که ابرقدرت‌ها را به عقب رانده و راه چپاولگری آنان را از کشور بزرگ بسته است این ضایعات و ضایعات بالاتر اجتناب ناپذیر اس ت. ما باید ازکنار این وقایع با تصمیم و عزم و خونسردی بگذریم و به راه خود که راه جهاد فی سبیل الله است، ادامه دهیم.
شهادت در راه خدا و ند زندگی افتخار آمیز ابدی و چراغ هدایت برای ملتهاست.
روح الله الموسوی الخمینی
۱۰/۸/۱۳۵۸ شمسی
