۳۰ آبان؛ در تاریخ چه گذشت؟

به گزارش پایگاه خبری دانا امروز ۳۰ آبان هجری شمسی برابر با ۲۱ نوامبر تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویدادها:

۴۸۸ - سالروز آغاز جنبش سوسیالیستی «مزدک»، متفکر بزرک ایرانی

۲۱ نوامبر سال ۴۸۸ میلادی، درست ۱۳۶۰ سال پیش از انتشار «مانیفست کمونیست» از سوی کارل مارکس و انگلس، مزدک عقاید اقتصادی ــ اجتماعی (سوسیالیسم) خودرا اعلام داشت و ترویج آن را آغاز کرد. مزدک پسر بامداد که یک روحانی زرتشتی در شهر استخر فارس (شیراز) بود مدعی شد که این عقاید تفسیر درست آموزشهای زرتشت است که هدفی جز نیکبختی بشر نداشته و زمانی این نیکبختی تحقق خواهد یافت که برابری انسانها تامین شود.

از اوایل قرن ۱۹ که عقاید مزدک مورد تحلیل و تفسیر اندیشمندان و مورخان بزرگ قرارگرفت «۲۱ نوامبر» به نام روز اعلام فرضیه سوسیالیسم برای روشنفکران چپ، روزی گرامی بوده است.

مزدک که معتقد به خدا بود می گفت که برای تامین برابری انسانها، باید مالکیتها عمومی (ملّی) باشد و هرکس در حد نیاز خود از محصول و تولیدات استفاده کند. خدا انسانها را هنگام تولد برابر می آفریند و باید این برابری در طول حیات آنان حفظ شود. آزادی موهبت بزرگی است، ولی بدون برابری اجتماعی ــ اقتصادی (سوسیالیسم) آزادی احساس نخواهد شد. انسان دائما نیاز به اندرز دارد تا از راه صواب خارج نشود. برتری جویی و حرص مال زدن (آزمندی) ریشه همه مسائل و مفاسد است (که از طریق آموزش و پرورش - تدریس) نباید امکان داده شود در افراد پدید آید، زیرا که ذاتی نیست. مزدک انسان را مستحق زندگی در آرامش و شادی اعلام داشت که تبعیض ها، بیعدالتی و عدم برابری؛ این آرامش و شادی را از انسان که عمری کوتاه دارد سلب می کند و خلاف اراده خدا از آفریدن انسان است و به عبارت دیگر انسان برای زجر کشیدن به دنیا نیامده است و تا منابع تولید مشترک نباشد (ملّی نباشند) زجر کشیدن هم از میان نخواهد رفت. مزدک در عین حال با استثمار زنان به صورتی که بود مخالفت کرد و نسبت به این روش ثروتمندان که به خود اجازه ازدواج با طبقات دیگر را نمی دهند ابراز انزجار کرد و این عمل را تقسیم انسان به درجه اول و دوم که خلاف اراده خداست خواند.

جامعه ایران در آن زمان تشنه شنیدن چنین مطالبی بود. عوام الناس با شنیدن عقاید مزدک پیرو اوشدند و هر روز بر شمار آنان افزوده می شد، زیرا در سالهای پیش از آن کشور دچار خشکسالی و دو شکست نظامی از هپتالها شده بود که به شمال خاوری ایران تجاوز کرده بودند و دربار سلطنتی هم پس از مرگ «پیروز» پسر و جانشین یزدگرد سوم وضعیت پایداری نداشت و ضعف «شاه بلاش» باعث قدرت گرفتن بزرگان کشور و فشار بیشتر بر طبقه پایین شده بود. قباد نیز که تازه شاه شده بود راه حل مزدک را پذیرفت، از هواداران وی شد و به حمایت از او برخاست.

ثروتمندان و فئودالها که منافع خود را شدیدا در مخاطره دیدند دست بکار توطئه شدند و در صدد بر آمدند که روحانیون زرتشتی (موبدان) را با خود همراه کنند، ولی در اوایل کار دهان موبدان بسته بود زیرا که مزدک عقاید خودرا با استناد به اوستای زرتشت (اوستا به معنای قانون است) و زند (تفسیر ــ تفسیر اوستا) بیان می داشت و به برخی از اصول مانوی و نیز میترائیسم و حتی بودائیسم توسل می جست. فئودالها در سالهای اول به دلیل این که ژنرالهای ارتش در دو جنگ درگیر بودند و در دسترس نبودند که از انان استمداد شود جز توطئه پنهانی کار دیگری نمی توانستند بکنند.

پیشرفت عقاید مزدک حدود ۱۱ سال بود و عقاید او که نوید بزرگی برای عوام الناس بود در این مدت جهانگیر شده بود و کاووس و «زم» دو پسر از سه پسر قباد هم پیرو عقیده مزدک شده بودند.

هنگامی که پیروان مزدک وارد عمل شدند و به مصادره و اشتراکی کردن (ملی کردن) ابزار و منابع تولید، اموال ثروتمندان و تحریک کشاورزان به عدم تادیه سهم مالکانه دست زدند کار به جدال کشید. افسران ارتش هم که عمدتا مازندرانی بودند به صف مخالفان مزدک پیوستند زیرا که سربازان پیاده تحت تاثیر حرفهای مزدک خواهان پیوستن به سواره نظام و ارتقاء به مقام افسر ی شده بودند.

در این هنگام مزدک روش ازدواج مرسوم را غیر انسانی خواند و خواهان لغو آن شد. هدف مزدک برداشتن سد ملاحظات طبقاتی ازدواج بود زیرا که در ان زمان پسر ارباب دهکده نمی توانست با دختر یک کشاورز ازدواج کند و بالعکس و اگر چنین ازدواجی هم صورت می گرفت غیر رسمی بود و چنین زنی زوجه درجه دوم بشمار می آمد. اظهارات مزدک در این زمینه سوء تعبیر شد و روحانیون نیز مخالفت خودرا با او علنی کردند که حرمت ازدواج را شکسته و آن را هم اشتراکی کرده است!.

مخالفان با قباد ملاقات کردند تا از حمایت از مزدک دست بردارد که قباد نپذیرفت که برضد او کودتا راه انداختند و در "قلعه فراموشی" در نزدیکی شوشتر زندانی اش ساختند که یک سرهنگ سوار به نام سیاوش اورا نجات داد.

قباد پس از بازگشت به قدرت، دیگر از مزدک حمایت نکرد و دست پسر دیگرش خسروانوشیروان (نوشیروان و انوشک روان هم نوشته اند) را در سرکوب مزدکیان باز گذارد و وی مزدک و مزدکیان را تا سال ۵۲۴ میلادی قلع و قمع کرد. باوجود این، عملیات ضد مزدکیان تا ۵۲۸ میلادی ادامه یافت.

برغم سرکوب مزدکیان (سوسیالیستها) در ایران، عقاید مزدک در ماوراء سیر دریا (چین شمال غرب و منطقه آلتایی)، بخش هایی از منطقه فرارود و اروپا باقی ماند و رو به تکامل گذارد و پایه فرضیه های سوسیالیستی سه ــ چهار قرن اخیر قرارگرفت. مورخان و اندیشمندان مزدک ایرانی را پایه گذار سوسیالیسم و یک مصلح بزرگ خوانده اند. عقاید مزدک در دوران جنبش های استقلال طلبانه ایرانیان بار دیگر به میان آمد (جنبش بابک خرّمدین و ...) و در گرایش ایرانیان به شیعه موثر بود.

مورخان بزرگ قرون ۱۸ و ۱۹ عقاید مزدک را بررسی و باز تاب داده اند و تفسیر های متعدد از ان کرده اند.

میان عقاید مارکس و مزدک مشابهت فراوان وجود دارد. برای مثال: هر دو عامل اقتصاد را به وجود آورنده تاریخ می دانند. مزدک می گوید ما نمی توانیم انسان کامل بدون تامین برابری میان آنان داشته باشیم و تا به این آرزو دست نیابیم، دشمنی میان فقیر و غنی از صحنه گیتی رخت بر نخواهد بست و ... و مارکس این قسمت را به جنگ طبقاتی پایان ناپذیر تعبیر کرده است. مزدک می گوید که اگر دارایی ها همچنان در دست افراد باشد و در دست جامعه نباشد یعنی مشترک میان همه مردم نباشد (ملّی نباشد) شادی عمومی و آرامش به وجود نخواهد آمد و مارکس سرمایه داری (ثروت و منابع و ابزرار تولید در دست فرد) را علت العلل جنگها و عصیانها و استثمار انسان از انسان و رنج و تعب می داند و ... و بالاخره هر دو پیروزی سوسیالیسم و برابری اجتماعی ــ اقتصادی مردم را پیش بینی کرده اند. تفاوت بزرگ میان مارکس و مزدک در این بود که مزدک عقاید خود را برگرفته از دین و خواست خدا می دانست.

مورخان و اندیشمندان دراین که مزدک پایه گذار سوسیالیسم و از بزرگترین اندیشمندان ایران و مصلحان جهان بوده است متفق القولند. بسیاری از آنان از جمله «گاس هال» رهبر متوفای حزب کمونیست آمریکا موضوع اشتراک زناشوئی را که به مزدک نسبت می دهند رد کرده اند و این را کار دشمنان عقاید او می دانند. گاس هال نوشته است که پس از انهدام مزدک در سال ۵۲۴، قلم به دست دشمن او افتاد و می دانیم که تاریخ را عمدتا فاتحان نوشته اند که در این یک مورد هم باید بررسی و دوباره نویسی شود.

زدن رنگ ناسیونالیستی به عقاید مزدک که درزمان موسولینی در ایتالیا و حزب نازی در آلمان مطرح بود درست نمی تواند باشد که مدعی شده بودند مزدک سوسیالیسم را تنها برای ایرانیان (آرین ها) می خواست نه همه جهانیان، و بنابراین عقاید او مبنای ناسیونال سوسیالیستی داشت.

۸۷۴ - سامانیان بر سر کار آمدند، زبان پارسی و فرهنگ ایرانی زنده شد

مورخان «۲۱ نوامبر سال ۸۷۴ میلادی» را روزی ذکر کرده اند که سامانیان بر سرکار آمدند و کمر همت به احیاء زبان و ادبیات فارسی، فرهنگ ایرانی و گسترش علوم و معارف بستند و در این راه لحظه ای از تلاش باز نایستادند. پایتخت سامانیان شهر بخارای خراسان بزرگتر و رودکی از شعرای بزرگ این دوران بود. برخی از مورخان سامانیان را از نسل بهرام مهران (چوبین) ژنرال معروف ایرانی که در «ری» زاده شده بود می دانند. در میان ایرانی تبارها، تاجیکها بیش از دیگران قدرشناس سامانیان هستند. دولت تاجیکستان پول ملی خود را «سامانی» نام نهاده است.

۱۳۸۶ - لشکریان تیمور لنگ در جریان پیشروی در قفقاز، پس از تصرف شهر تفلیس آن را غارت کردند.

۱۷۸۳ - نخستین پرواز ثبت‌شده انسان با بالون توسط برادران مون‌گلفیه در پاریس.

۱۸۷۷ - اختراع فنوگراف (گراموفون ـ جعبه ساز)

۲۱ نوامبر ۱۸۷۷ توماس ادیسون Thomas Edison مخترع آمریکایی اعلام کرد که در آزمایشگاه خود (واقع در منلو پارکMenlo Park ـ نیوجرسی) دستگاه فنوگراف Phonograph (گراموفون ـ جعبه ساز) ساخته است و این دستگاه قادر به ضبط و پخش صدا است. این دستگاه در اندک مدتی تکامل یافت، به صورت استفاده فردی (شخصی) درآمد و قابل استفاده در خانه و دفتر شد (عکس پایین). ادیسون این اختراع خودرا سه ماه بعد (۱۹ فوریه ۱۸۷۸) به ثبت داد.

۱۳۰۰ - تصویب لایحه واگذاری امتیاز نفت شمال به شرکت آمریکایی استاندارد اویل

دولت، در زمان صدارت احمد قوام‏ السلطنه لایحه‏ ای تنظیم کرد که بر اساس آن، امتیاز استفاده از نفت شمال ایران به شرکت معروف آمریکایی با نام "استاندارد اویل" واگذار می‏شد. بر اساس توافق بین دولت و مجلس، این لایحه به طور محرمانه به تصویب رسید تا شوروی و انگلیس در آن مداخله نکنند. علت واگذاری امتیاز نفت شمال گذشته از منافع مالی، برای ایجاد توازن در سیاست خارجی بود و دولت ایران میل داشت کشور سومی نیز در ایران دست به فعالیت های اقتصادی بزند.

دو روز پس از تصویب این لایحه، سر و صدای دولت شوروی بلند شد و طی یادداشت‏هایی به وزرات خارجه ایران، اعتراض شدیداللَّحن خود را که در حقیقت، حکم اولتیماتوم داشت، تسلیم کرد. متعاقب اعتراض دولت شوروی، دولت انگلستان نیز یادداشتی تسلیم دولت ایران نموده و به این امر اعتراض کرد. شوروی ضمن اعتراض خود، خواهان اجرای معاهده سابق نفت خود با ایران شد ولی از آنجا که این امر، خلاف قانون اساسی صورت گرفته بود، نمایندگان مجلس شورای ملی در برابر اعتراض شوروی و انگلیس ایستادند و به اولتیماتوم آنها توجهی نکردند.

 ۱۳۱۲ - نمایش فیلم «دختر لر»؛ نخستین فیلم ناطق ایرانی.

۱۹۰۵ - آلبرت اینشتین، مقاله‌ای را در سالنامه فیزیک نوشت و در آن معادله هم‌ارزی جرم و انرژی یا E=mc۲، را که از مهم‌ترین نتیجه‌ها در نظریه نسبیت خاص می‌باشد را برای اولین‌بار مطرح کرد.

۱۹۱۳ - انتشار اولین جدول کلمات متقاطع در امریکا

اولین جدول کلمات متقاطع منتشر شده بوسیله یک روزنامه‌ نگار به نام "آرتورواین" اهل لیورپول طراحی و ساخته شد که به‌عنوان مبتکر بازی‌ های مشهور جهان شناخته شده است. ۲۱ دسامبر ۱۹۱۳ تاریخ چاپ این جدول در روزنامه‌ای به نام دنیای نیویورک است.

۱۹۱۳ - سی ام آبان ۱۲۸۸ خورشیدی مجلس شورای ملی به پاس جانفشانی های ستارخان و باقرخان به احیاء مشروطیت، به ستارخان لقب «سردار ملی» و به باقرخان «سالار ملی» داد.

۱۹۱۵ - جنگ خیابانی با روسها در همدان

کلنل محمد تقی خان پسیان افسر ژاندارم سی ام آبان ۱۲۹۴ هجری (۲۱ نوامبر ۱۹۱۵ میلادی) شهر همدان را از ارتش روسیه پس گرفت.

شرح این نبرد خونین عمدتا خیابانی در کتب تاریخ جنگ جهانی اول که در غرب به چاپ رسیده تحت عنوان «قهرمانی های ژاندارم های ایرانی در همدان» آمده است، زیرا نیروی ژاندارم فاقد سلاح سنگین و شمار نفرات آن به مراتب کمتر از سربازان روس بود.

کلنل که می دانست سربازان روس آموزش جنگ خیابانی ندیده اند آنان را به کوچه های شهر کشانید و در آنجا درهم کوبید و بیرون راند.

۲۰۰۶ - تغییر نظام حکومتی نپال از پادشاهی به جمهوری

کمیسیون رسیدگی به سرکوب خشونت آمیز مخالفان در اپریل ۲۰۰۶ (بهار ۱۳۸۵) در کشور نپال، جیانندرا پادشاه وقت این کشور را مسئول آن اعلام داشت. درجریان این سرکوبی، دست کم ۱۹ تن کشته شده بودند.

 نخست وزیر نپال بیستم نوامبر ۲۰۰۶ اشاره کرده بود که ممکن است جیانندرا تعقیب قضایی و محاکمه شود. وی گفته بود که اگر چنین محاکمه ای صورت گیرد، این نخستین بار خواهد بود که یک پادشاه شاغل محاکمه می شود. جیانندرا پارلمان نپال را تعطیل کرده بود که هواداران دمکراسی پس از مایوس شدن از بازگشایی آن دست به تظاهرات خیابانی زده بودند که نیروهای مسلح به اشاره پادشاه اقدام به تیراندازی کرده بودند. پارلمان درپی بازگشوده شدن، اقدام به محدود کردن اختیارات پادشاه کرد و یک کمیسیون رسیدگی به اقدام پادشاه تشکیل داد. درگیری پادشاه با مجلس و گروههای سیاسی ادامه یافت که منجر به برگزاری انتخابات و تشکیل مجلس موسسان و تغییر نظام حکومتی نپال در ۲۸ ماه می ۲۰۰۸ شد و این کشور پس از ۲۴۰ سال پادشاهی دارای نظام جمهوری شد و چپگرایان (مائوئیست ها) دولت را به دست گرفتند. به جیانندرا ۱۵ روز مهلت داده شد که کاخ سلطنتی را تخلیه کند تا موزه شود. حکومت مائوئیست ها دیری نپایید و در انتخابات ماه می ۲۰۰۹ ترکیب پارلمان تغییر کرد و رهبر حزب کمونیست (مارکسیست - لنینیست) نپال نخست وزیر این کشور ۳۰ میلیونی ۱۴۷ هزار کیلومتری شد. مجلسی که در می سال ۲۰۰۸ نظام حکومتی را تغییر داد نام کشور نپال را «جمهوری دمکراتیک فدرال نپال» گذارد. در انتخابات این مجلس، حزب سلطنت طلبان تنها چهار کرسی به دست آورده بود. دولت نپال رنگ ائتلافی دارد.