به گزارش گروه ایرانشناسی و گردشگری خبرگزاری دانا، بازار تهران در میان خیابان‌های مولوی در جنوب، سیروس (مصطفی خمینی) در شرق، بوذرجمهری (پانزده خرداد) در شمال و خیام در غرب قرار گرفته‌است. در تقاطع این خیابان‌ها میدان محمدیه، چهارراه مولوی و چهارراه سیروس قرار گرفته‌اند.
میدان پانزده خرداد در بیرون از محدوده بازار و سبزه‌میدان در محدوده بازار قرار گرفته‌است. از گذرهای اصلی درون بازار می‌توان از گذر لوطی‌صالح نام برد.
بازار بزرگ، بازار امیر، بازار عباس‌آباد، بازار زرگرها، بازار کفاش‌ها، حمام چال، مزینی، بازار زید، پاچنار، فراش‌باشی (نظام)، کبابی‌ها، باقرپور، بازار نجارها، حضرتی، نوروزخان، بازار مسجد جامع، بازار بین‌الحرمین، چهارسوق، خیاط‌ها، احمدی (حاجی ابوالفضل)، غریبان، منوچهرخانی، گذرگاه‌های اصلی مسقف بازار تهران هستند.
با توجه به مدارک و شواهد موجود، بناى اولیه بازار به دوره شاه طهماسب صفوى و همزمان با ساخت برج و بارو و دروازه‌هاى شهر تهران در حدود سال‌هاى ۹۴۸-۹۳۰ هـ.ق تعلق دارد. ظاهرا چهار بازار لباف‌ها، کرجى‌دوزها، سراج‌ها و نعل‌چى‌ها، قدیمى‌ترین بخش بازار تهران است.
بخش‌های قدیم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف‌شده
و روشنایی آن‌ها از روزنه‌های تعبیه شده در گنبدهای آجری آن تامین می‌شود.
در دوره ناصرالدین شاه بر تعداد راسته‌های بازار افزوده شد و تعدادی سرا و تیمچه معتبر ساخته شد. مانند دیگر مجموعه بازارهای تاریخی، هر كدام از راسته‌ها، رسته‌ها، سراها و تیمچه‌های بازار تهران به صنف و فعالیت خاصی اختصاص داشت.
اما رشد و گسترش و پیشرفت سریع تهران، معماری سنتی
بازار را دچار آشفتگی بسیار کرد. به طوریکه بخش های زیادی از بازار نوسازی یا بازسازی
شد و تناسب موجود میان بخش های مختلف آن از میان رفت. هم اکنون بخش های قدیمی و جالب
توجه بازار عبارت اند از: سردر بازار در سمت سبزه میدان، بازار امیر، چهار سوق بزرگ،
تیمچه های حاجب الدوله، علاء الدوله، قیصریه و مهدیه و همچنین بخش هایی از بازار که
در ارتباط با مسجد امام، مسجد جامع و بناهای تاریخی دیگر قرار دارد.
چهار سوق بزرگ که در بازاری به همین نام قرار گرفته، فضایی هشت ضلعی است که با گنبد مدور نسبتا کوتاهی پوشش شده و سطح داخل آن دارای گچکاری است. این بنا در سال 1222 هـ. ق ساخته شده است.
بازار و سرای امیر از دیگر بخش های جالب توجه مجموعه است که در حدود سال های 68- 1267 هـ. ق ازاموال میرزا تقی خان امیرکبیر، توسط شیخ عبدالحسین ( شیخ العراقین ) به همراه مسجد و مدرسه ای – معروف به شیخ عبدالحسین – ساخته شده و عواید آن وقف مسجد و مدرسه شده است. تیمچه حاجب الدوله در کنار مسجد امام قرار دارد و از با ارزش ترین بناهای بازار است که در دوره ناصرالدین شاه توسط «حاج علی خان حاجب الدوله» ساخته شده است.
در دوره اخیر در فضای داخلی این بنا، مجموعه تجاری جدیدی ساخته اند که اصالت و صورت قدیمی بنا را دگرگون کرده است. از بناهای دیگر بازار، تیمچه مهدیه در ابتدای بازار امیر (کفاشان) است که دارای پوشش عظیم ضربی و یزدی بندی عالی است.
بازارهای اصلی ایرانی از بخش‌های تیمچه، جلوخان، چهار سو، حجره، دالان، راسته، قیصریه، کاروانسرا و میدان تشکیل شده که بازار بزرگ تهران تمام این خصوصیات را دارد. راسته اصلی بازار، با ساده ترین شکل با دکان‌های واقع در دو سوی آن به شکل خطی در امتداد مهمترین معبر شهر شکل می‌گرفت. در شهرهای بزرگ علاوه بر راسته اصلی، تعداد راسته فرعی به صورت عمود بر راسته اصلی ساخته می‌شد.
بنای اولیه سبزه‌میدان مربوط به اوایل دوره صفوی است و در دوران قاجار توسط حاجب‌الدوله تغییرات عمده‌ای در آن رخ داد به گونه‌ای که به یکی از مراکز مهم اجرای مراسم مذهبی در تهران تبدیل شد. در ضلع جنوبی سبزه میدان می‌توانید سردر زیبایی را ببینید که به راسته‌های بازار راه دارد.
مسجد جامع در مرکز بازار و نزدیک به مسجد امام خمینی (ره) قرار دارد و فاصله بین این دو مسجد بین‌الحرمین نامیده می‌شود. بنای مسجد جامع احتمالا به عهد شاه عباس دوم و بنای مسجد امام نیز با قدمتی حدود 180 سال به فتحعلیشاه قاجار باز می‌گردد که از زیباترین مساجد تاریخی تهران است./پایان پیام
