هشت سال چشم پوشی از مساله ای به نام «پارس جنوبی»

نام کشور	گاز درجا به تریلیون مترمکعب	گاز قابل برداشت به تریلیون مترمکعب	میعانات گازی بشکه به میلیون	نسبت به ذخیره گازی در کشور	نسبت به ذخیر گازی در جهان
ایران	14	10	17	50درصد	8 درصد
قطر	37	26	30	99 درصد	21 درصد

شرایط خاص ایران در دهه 70 و تحریم های اعمال شده علیه کشورمان امکان هرگونه جذب سرمایه گذاری در صنعت نفت به ویژه میادین مشترک را گرفته بود، اما قراردادهای بیع متقابل که بسیاری از مدیران صنعت نفت آن را انقلابی در زمان مهندس زنگنه می دانند، صنعت نفت و میدان گازی پارس جنوبی را آن چنان برای شرکت های بین المللی جذاب کرد که تحریم های آمریکا هم نتوانست آن ها را از ورود به بازار انرژی منصرف کند.

در چارچوب این قراردادها بود که شرکت های بزرگ بین المللی همچون توتال و انی، پتروناس، گازپروم و شرکت های کره ای در پارس جنوبی حضور یافتند و شرکت های پیمانکاری ایرانی هم ارتقاء یافتند.

محمدجواد شمس، مدیرعامل گروه پتروپارس در همین زمینه گفت: زنگنه اهمیت و ضرورت تمرکز بر صنایع بالادستی را به درستی درک کرد که تربیت متخصصین در صنایع بالادستی از بین نخبگان کشور از اقدامات تاثیرگذار اوست.

هم اکنون از مجموع 24 فاز تعریف شده برای پارس جنوبی در طرف ایرانی این میدان مشترک، 10 فاز در مدار بهره برداری قرار دارد که 5 فاز آن در زمان مهندس زنگنه به بهره برداری رسید و قرارداد اجرای 5 فاز دیگر در زمان او امضا شد. 

ظرفیت اسمی تولید گاز طبیعی از فاز اول 25 میلیون مترمکعب در روز، فازهای دوم و سوم 50 میلیون مترمکعب در روز، فازهای چهارم و پنجم 50 میلیون مترمکعب در روز، فازهای ششم، هفتم و هشتم 104 میلیون مترمکعب در روز و فازهای نهم و دهم 50 میلیون مترمکعب در روز است. 

براساس آمارهای ارایه شده ظرفیت اسمی فازهای ایرانی در مدار تولید پارس جنوبی به ۲۷۹ میلیون مترمکعب در روز می رسد، این در حالی است که متوسط تولید روزانه گاز ایران از پارس جنوبی در سال گذشته ۲۴۱ میلیون مترمکعب بوده و متوسط برداشت قطر به ۷۵۰ میلیون مترمکعب در روز می رسد، این یعنی برداشت 3 برابری قطری ها از ایران.

براساس برنامه جامع وزارت نفت قرار است توسعه این میدان مشترک در قالب 24 فاز انجام شود که در این صورت ظرفیت تولید گاز از حدود 290 تا 300 میلیون مترمکعبی فعلی به بیش از 700 میلیون مترمکعب افزایش می یابد.

از سوی دیگر با تحقق هدف تولید روزانه 700 تا 800 میلیون مترمکعب گاز طبیعی درآمدهای توسعه این میدان مشترک گازی هم سه برابر خواهد شد، به طوری‌که سالانه بیش از 120 میلیارد دلار درآمد از محل تولید گاز و محصولات گازی فازهای پارس جنوبی نصیب اقتصاد ملی خواهد شد.

با این که دولت نهم و دهم تلاش فراوانی کرد تا توسعه پارس جنوبی را همانند دوران زنگنه ادامه داده و حتی گوی سبقت را نیز از او برباید، اما نگاهی به قراردادهای منعقد شده در آن دوران و حتی انعقاد قرارداد توسعه 6 فاز پارس جنوبی و اعلام اتمام 35 ماهه این فازها که با گذشت دو سال از اجرای قرارداد پیشرفت فیزیکی فازها به گفته کارشناسان در مجموع به50 درصد هم نرسیده، همگی حاکی از عدم تحقق برنامه های پیش بینی شده مبنی بر یکسان شدن برداشت گاز ایران و قطر از این میدان است.

در حالی که بسیاری از مدافعان دولت نهم ودهم در پاسخ به توقف اجرای پروژه ها در پارس جنوبی، تحریم ها را مهم ترین عامل این امر می دانند که پیمانکارانی که هم اکنون در پارس جنوبی فعال هستند معتقدند اگر تحریم ها این همه موثر بود نمی توانستیم کالا و تجهیزات وارد کنیم، در واقع مهم ترین مشکلی که دامن پارس جنوبی را گرفته، عدم مدیریت و مدیریت ریسک بود.

از جمله اتفاق هایی که در دولت نهم و دهم شاهد آن بودیم افتتاح نمایشی فازهایی بود که هنوز در مدار تولید قرار نگرفته بودند، این مساله از چنان اهمیتی برخوردار بود که موسی سوری مدیرعامل سابق شرکت نفت وگاز پارس هم نسبت به افتتاح نمایشی فازهای15 و 16 پارس جنوبی در دولت دهم هشدار جدی داد و گفت: راه ‌اندازی پالایشگاه‌های گاز ترش به ویژه در پارس‌جنوبی به مراتب پیچیده‌تر از پالایشگاه‌های نفت خام است و وقوع یک حادثه در این پالایشگاه‌ها به هیچ‌وجه قابل جبران و توجیه نیست.

میزان گوگرد گاز ترش ورودی به هر یک از پالایشگاه‌های پارس‌جنوبی بین پنج تا شش‌هزار PPM است که جزو اسیدی‌ترین گازهای جهان به شمار می‌رود. این فاز در حالی از سوی محمود احمدی نژاد افتتاح شد که هیچ یک از 24 حلقه چاه دریایی، دو سکوی اصلی فراساحلی، خط لوله انتقال گاز از دریا به پالایشگاه ساحلی آماده راه‌اندازی نبود، تنها واحد شیرین‌سازی گاز این پروژه راه‌اندازی و تحت عنوان کل فاز 15 و 16 پارس‌جنوبی افتتاح شد. فازی نصفه و نیمه که لوله، سکو، چاه و پالایشگاه نداشت.

اعمال سلیقه های مختلف در صنعت نفت طی دولت های نهم ودهم منجر به کاهش اشتغال و توسعه صنایع وابسته به صنعت نفت شد. این در حالی است که ناکامی ها در میدان پارس جنوبی تنها به بخش گازی آن منتهی نمی شود. لایه نفتی پارس جنوبی با ذخیره‌ای بالغ بر 6/1 میلیارد بشکه نفت درجا، بین دو کشور ایران و قطر، مشترک است. این میدان در سال 1367 کشف شد اما اولین چاه اکتشافی آن در سال 1377 حفاری شد. به دلیل عدم توفیق در جذب پیمانکار خارجی در مناقصه اول، اجرای فاز اول طرح توسعه لایه نفتی آزادگان به صورت ترک تشریفات مناقصه در اسفندماه 1383 طی قراردادی به مدت 19 ماه به صورت بیع متقابل به شرکت توسعه پتروایران واگذار شد. براساس برنامه در نظر گرفته شده بهره برداری از میدان باید از آذرماه 1385 آغاز می شد اما با گذشت 9 سال از انعقاد قرارداد تولید نفت ایران از این میدان صفر است. این در حالی است که چندی پیش قطری ها جشن استخراج یک میلیارد بشکه نفت از میدان الشاهین (مشترک با لایه نفتی پارس جنوبی) را برگزار کردند، ضمن این که قرار است ظرفیت تولید نفت خود را به بیش از ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش دهند. تعلل در برداشت نفت از این میدان حتی با واکنش سازمان بازرسی کل کشور مواجه شد به نحوی که این سازمان در تیرماه 1391 یکی از مهم ترین دلایل تاخیر در توسعه این لایه نفتی را ضعف پیمانکار و وجود اختلاف بین شرکت نفت و گاز پارس و شرکت‌های پترو ایران و نیکو، مدیریت شرکت ملی نفت ایران عنوان کرد. 

به گفته کارشناسان، پارس جنوبی در دوران مهندس زنگنه به اوج شکوفایی خود رسید و از همان زمان بود که صنعت نفت موتور محرکه توسعه کشور نام گرفت. چراکه به واسطه رونق فعالیت های صنعتی در این میدان بود که پیمانکاران داخلی با تدابیر اندیشیده شده از سوی زنگنه به عنوان شریک در کنار شرکت های بین المللی در اجرای پروژه ها حضور پیدا کردند که نمونه موفق این مشارکت، شرکت پتروپارس است که توانست در شرایط تحریم و خروج شرکت های بین المللی از ایران هم چنان به توسعه فازهای پارس جنوبی بپردازد و آن ها را در مدار تولید قرار دهد. ضمن این که اشتغال ایجاد شده در کشور به واسطه رونق پارس جنوبی طی سال های 1376 تا 1384 بر کسی پوشیده نیست. با توجه به این که توسعه میادین مشترک و میدان گازی پارس جنوبی در اولویت برنامه های مهندس زنگنه قرار دارد و با توجه به عملکرد او در جذب سرمایه برای توسعه این میدان بدون این که هزینه ای را برای کشور در بر داشته باشد، می توان انتظار داشت مشعل های پارس جنوبی دوباره فروزان شود و ایران بتواند سهم خود را از این میدان با توجه به مزیت هایی که به لحاظ برخورداری از نیروی انسانی ماهر و پیمانکاران توانمند دارد بگیرد.