در قانون بودجه هیچ ردیفی برای ترویج علم تعریف نشده است / بین نهادها و سازمان های متولی ترویج علم، موازی کاری وجود دارد

به گزارش گروه دانش خبرگزاری دانا (دانا خبر)، انجمن ترویج علم ایران انجمنی غیرانتفاعی است که تحت پوشش کمیسیون انجمن‌های علمی کشور فعالیت می کند. این انجمن با هدف همگانی کردن علم و اشاعه تفکر علمی در جامعه و نیز ایجاد هماهنگی بین نهادهای مروج علم شکل گرفته است. برگزاری سیزده دوره «جایزه ترویج علم» از مهمترین فعالیت های انجمن است و هم اکنون برای برگزاری چهاردهمین دوره این جایزه فراخوان منتشر کرده است. برای آشنایی بیشتر با فعالیت های انجمن ترویج علم و بررسی جایگاه ترویج علم در ایران با دکتر اکرم قدیمی رییس انجمن ترویج علم ایران به گفت و گو نشستیم که متن آن در ادامه می آید.

همانطور که اشاره کردید، تحصیلا ت من از لیسانس تا دکترا همه در رشته علوم سیاسی است. اما از زمانی که در وزارت علوم شروع به کار کردم، آنجا با مسایل آموزش عالی و علم و... سر و کار داشتم. در دوره دکترا که در دانشگاه جواهر لعل نهرو مشغول به تحصیل شدم، آنجا در کلاس های سیاست علم و فناوری شرکت می کردم. علاوه بر این چون مدتی دبیر کمیسیون انجمن های علمی بودم با همه انجمن ها ارتباط داشتم. در اثر این فعالیت ها بود که وارد این عرصه شدم.

این انجمن رسما سال 1380تاسیس شد اما می توان همایش هم اندیشی بررسی راهکارهای گسترش علوم در ایران در سال 78 و همینطور برگزاری جایزه ترویج علم در کیش را به عنوان زمینه تاسیس این انجمن دانست.

اشاعه تفکر علمی، ایجاد ارتباط بین علم و جامعه، ایجاد هماهنگی بین نهادهای مروج علم و نهادینه کردن ترویج علم، از جمله اهداف تاسیس این انجمن است. مهمترین فعالیت انجمن هم تا مدت ها برگزاری جایزه ترویج علم بود، البته همانطور که گفتم عمر جایزه بیش از عمر انجمن است اما انجمن آمد و این جایزه را ساماندهی کرد، منظم کرد و بخش های تازه ای به این جایزه افزود. در کنار این، برگزاری سمینار و کارگاه برای ترویج تفکر علمی در جامعه، ترجمه کتاب که تعدادی از آنها منتشر شده و تعدادی هم به دلیل گرانی کاغذ و مشکلات نشر در انتظار انتشار است، را می توان از دیگر فعالیت های انجمن دانست.

بحث ترویج علم در کشور ما در حاشیه تولید علم قرار دارد. یعنی هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده است. البته بحث ترویج علم در دنیا یک بحث جدید است  و به دهه هفتاد و هشتاد میلادی برمی گردد. نه اینکه پیش از این ترویج علم وجود نداشته بلکه منظور ورود دولت ها و سازمان های دولتی به این بحث است. و از آن پس پیشرفت های علمی زیادی هم به وجود آمد که این نشان دهنده اهمیت ترویج علم است. در کشور ما شروع ترویج علم به حدود 50 سال پیش بر می گردد و تاسیس رادیو. اما توجه سیستماتیک به بحث ترویج علم بسیار کمرنگ بوده است. یعنی فعالیت ترویجی در کشور به صورت محدود وجود داشته اما قائم به فرد بوده است و حمایت دولتی پشتش نبوده. در حالی که در بعضی از کشورها، ترویج علم به صورت یک رشته دانشگاهی تدریس می شود اما در کشور ما بیشترین توجه به تولید علم معطوف است. در سند چشم انداز رگه هایی به ترویج علم مربوط است اما در اسناد توسعه ای، موضوع ترویج علم مطرح نیست و در قانون بودجه هیچ ردیفی برای ترویج علم تعریف نشده است. البته مشکل تنها بودجه نیست، فرهنگ سازی هم هست که نیاز به زمان دارد و دیگر، توجه سیاستگذاران به بحث ترویج علم است.

همانطور که شما هم گفتید یکی از تعاریف ترویج علم، ایجاد زمینه فهم عامه از علم است. برای ترویج علم ابزارها و نهادهای مختلفی وجود دارد. یکی از مهمترین این ابزارها رسانه است که می تواند بسیار تاثیرگذار باشد. هرچند که نهادهای بسیاری در این زمینه مسوولند و فعالیت می کنند اما می بینیم که بین این نهادها و سازمان ها شکاف وجود دارد و موازی کاری می کنند. حال اگر یکی از وظایف انجمن ترویج علم که ایجاد هماهنگی بین نهادها و سازمان های متولی است محقق شود علاوه بر اینکه در بودجه صرفه جویی می شود دیگر شاهد موازی کاری نخواهیم بود.

در ست است که انجمن ما 12 سال فعالیت داشته اما مشکلاتی که از اول با آن مواجه بودیم مثل مشکل مکان، مشکل بودجه و... بخشی از انرژی و فرصت ما را گرفته است. اینجایی که ما الان در آن مستقر هستیم دو سه سال است که به ما داده شده و پیش از آن در یک انتشاراتی در حد یک میز فعالیت می کردیم. خب با این شرایط و کمبودها نمی توان انتظار داشت که ما کل کشور را پوشش بدهیم. از ماموریت های ما در انجمن ایجاد فضایی برای تبادل آرا و افکار اندیشمندان و صاحب نظران بوده است اما اعتراف می کنم که تاکنون نتوانستیم این امکان را فراهم کنیم. البته در قالب همایش ها و برنامه ها اقداماتی صورت گرفته اما در حقیقت بین آنچه که هست و آنچه باید باشد اختلاف زیاد است. البته بحث کمبود بودجه و امکانات تنها مشکل ما نیست اغلب انجمن های علمی مشابه ما با این مشکلات دست به گریبانند. بر این نکته هم باید تاکید کنم که افرادی که در این انجمن ها مشغول به کار هستند معمولا انسان های با گذشتی هستند که پذیرفته اند با حداقل ها فعالیت کنند وگرنه با این شرایط موجود باید در این انجمن ها را تخته کرد.

مشکلی که درکشور ما وجود دارد برداشت نادرستی که صورت می گیرد. اگر ما سازمان غیردولتی غیرانتفاعی هستیم اصلا دولت نباید برای ما بودجه در نظر بگیرد. حالا آن نگاهی که گفتیم در مورد بودجه ترویج علم، معطوف به کل این بحث در سراسر کشور است. اما این نهادهای غیردولتی غیرانتفاعی باید خودشان هزینه شان را دربیاورند. البته برای درآوردن هزینه، همکاری دولت نیاز هست. یعنی همه مشکلات به دلیل عدم تخصیص بودجه دولتی نیست بعضی از مشکلات به دلیل نبود زیرساخت ها و معضلات فرهنگی است. مثلا ملت حاضر است که برای خیلی مسایل هزینه کند اما علم در این میان اولویت آخر است. اما باید مثل هیات های مذهبی که خودجوش است در بحث علم و ترویج علم هم این خودجوشی ایجاد شود. البته من در اینجا باید از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تشکر کنم که اگر کمک آنها نبود ما باید این انجمن را تعطیل می کردیم.

این کمک ها در قالب اعطای پروژه بوده است. تاکنون دو پروژه که از سوی معاونت به ما داده شده به پایان رساندیم و در حال انجام یک پروژه دیگر هستیم. یکی از نهادهایی هم که از سال گذشته همکاری خوبی با ما داشته و مکان برگزاری برنامه های انجمن را بدون دریافت هزینه تامین کرده، برج میلاد است. و البته باید از کتابخانه حسینیه ارشاد هم نام ببرم که همکاری خوبی با انجمن داشته است.

وزارت علوم در گذشته کمک خوبی به ما می کرد اما با وجود محدودیت ها، سال گذشته هم یک کمک حداقلی به انجمن ارایه کردند. اما جدا از بحث کمک های مالی، در زمینه های دیگر هم با انجمن همکاری خوبی داشته اند.