سایت مهرخانه در گزارشی به موضوع اهدای تخمک و رحم و بازار داغ آن پرداخته است.
به گزارش گروه سبک زندگی خبرگزاری دانا (داناخبر)، آمارها می‌گویند 15 درصد از زوجین دچار مشکلات ناباروری هستند و این یعنی از میان هر 100 زوج 15 زوج خواهان فرزند بوده و به شکل طبیعی قادر به داشتن آن نیستند. اما امروزه روش‌های نوین درمان ناباروری که با تلاش متخصصین و پزشکان این حوزه شکل گرفته‌اند، پنجره‌ای از امید و اطمینان را بسوی بچه‌دار شدن، برای زوج‌های نابارور باز کرده‌اند. روش‌هایی که به کمک آنها می‌توان از خداحافظی با ناباروری سخن گفت و به گفته متخصصین امر، بیش از 50 درصد امکان داشتن فرزند را برای این زوجین فراهم می‌کنند. خوشبختانه کشور ایران در این زمینه در منطقه پیشگام بوده و مجهز به جدیدترین روش‌های درمان ناباروری از لحاظ تکنولوژی و علوم روز در دنیاست. اما این تکنولوژی و علم نوین که برای زندگی بهتر به مدد انسان آمده و گره از زندگی و آرزوهای بسیاری از زنان و مردان گشوده است، همچون بسیاری دیگر از علوم، حواشی و مسائلی را نیز به وجود آورده که بسیاری از آنها ناشی از رفتارها و سوءاستفاده‌های افراد جامعه است و برخی دیگر نیز ناشی از جدید و تا حدی ناشناخته بودن این روش‌ها؛ مسائلی همچون خشونت جسمی‌و روانی بر زنان، موضوعات حقوقی و فقهی پیرامون استفاده از این روش‌ها، سوءاستفاده دلالان و واسطه‌ها از افراد خواهان فرزند و قوانینی که هنوز جامع و مانع در این زمینه‌ها مصوب نشده‌اند.
در این گزارش سعی شده تنها به یکی از این روش‌ها که بیشتر بحث‌برانگیز شده، یعنی اهدای تخمک از چندین منظر نگاه شود.
روش اهدای تخمک و مراحل انجام آن
در برخی موارد، علل ناباروري به گونه‌اي نيست كه با تجويز دارو يا روش‌هاي اولیه درمان ناباروري بتوان آنها را رفع كرد. براي مثال بعضي زنان به خاطر سن بالا، يائسگي زودرس و اختلالات ديگر، علي‌رغم سالم بودن ارگان‌هاي باروری به علت نداشتن تخمک از امکان باروری محروم‌اند. در اين افراد تنها راه باروري دريافت تخمك اهدايي از يك زن داوطلب است. در محيط آزمايشگاه تخمك اهدايي توسط اسپرم‌هاي مردی كه همسر گيرنده تخمك است، لقاح می‌يابد و جنين حاصله از اين لقاح به رحم زن نابارور منتقل می‌شود. اولين كودك حاصله از اهدای تخمك در جهان در سال 1984 متولد شده است.
دکتر محمدابراهیم پارسانژاد در خصوص اینکه چه زمانی از این روش برای درمان ناباروری استفاده می‌شود، معتقد است: اهدای تخمک زمانی موضوعیت دارد که یک خانم به هر دلیلی تخمک‌سازی نداشته باشد یا تخمک‌هایش معیوب باشد. معیوب باشد به این معناست که شرایطی در این تخمک وجود دارد که ممکن است منجر به سقط مکرر شده یا بچه دچار نقص عضو باشد. مسئله تخمک نداشتن هم می‌تواند ناشی از یائسگی زودرس شود.
این متخصص زنان، مامایی و فلوشیب نازایی و اندوسکوپی زنان در مورد اینکه چه کسانی امکان اهدای تخمک را دارند، تصریح کرد: خانمی می‌تواند اهدای تخمک کند که ضمن تجربه تأهل، بیوه باشد. یعنی در درجه اول مجرد (دوشیزه) نباشد و در درجه دوم در آن زمان به دلیل فوت یا طلاق، شوهر نداشته باشد. چون در فقه ما یک زن باید یک ازدواج داشته باشد و امکان‌پذیر نیست که در آن واحد هم تخمک به زوج دیگری اهدا کند و هم همسر داشته باشد. همچنین باید جوان باشد.
وی افزود: چنین خانمی در طی قرارداری که امضا می‌کند، وارد سیکل اهدا می‌شود. در طی این قرارداد زن باید ضمن موافقت برای اهدای تخمک، بپذیرد که در آینده نسبت به بچه‌ای به دنیا می‌آید، هیچ‌گونه ادعای مالکیت نداشته باشد.
در روش اهدای تخمک، 2 زن در طی روش، مورد درمان و عمل قرار می‌گیرند. قبل از شروع درمان، ضمن بررسی پرونده‌های شخصی آنها توسط پزشک و مددکار و تطبیق امور ظاهری، فرهنگی و مذهبی هر دو زن و اطمینان از سلامت جسم و روح اهداکننده، افراد مناسب یکدیگر تشخیص داده می‌شوند. سپس سیکل عادت ماهیانه آنها با یکدیگر تنظیم می‌شود تا همان زمانی که تخمک در بدن زن اهداکننده آماده استفاده است، رحم زن گیرنده نیز دارای وضعیت مناسب برای دریافت جنین داشته باشد.
به گفته رئیس انجمن ناباروی ایران، در این مرحله اهداکننده تخمک باید حداقل دو هفته تحت دارودرمانی با مقادیری آمپول و قرص قرار گیرد تا تخمک در بدن وی برای باروری آماده و مناسب شود. در واقع با توجه به اینکه انسان اساساً تک‌قلوزاست و بدن هر زن یک تخمک در طی باروری آماده می‌کند، باید توجه داشت برای اینکه در این روش ما احتیاج به چند تخمک داریم، این داروها تحریک هورمونی ایجاد کرده و باعث می‌شود چندین تخمک در بدن وی آماده شود. سپس تخمک‌های آماده، طی عملی از بدن زن خارج شده و نقش اهداکننده در این مرحله به پایان می‌رسد.
وی ادامه داد: در همین روز مرد و زن گیرنده نیز به بیمارستان مراجعه کرده و اسپرم مرد گرفته می‌شود تا در محیط آزمایشگاه با تخمک زن اهداکننده ترکیب شده و جنین شکل بگیرد. 72 ساعت بعد، زمانی که چند جنین مناسب برای باروری در محیط آزمایشگاه شکل گرفتند، عمل دومی روی زن گیرنده انجام شده و طی آن جنین یا جنین‌های حاصل از لقاح در آزمایشگاه به بدن وی منتقل می‌شوند.
علاوه بر این اسکندری، لیسانس مامایی و مسئول بخش اهدا در کلینیک درمان ناباروی ابن‌سینا، نیز در مورد آشنایی میان اهداکننده و گیرنده می‌گوید: در روش اهدا (چه اهدای تخمک و چه اهدای جنین) باید دهنده و گیرنده ناآشنا و غریبه باشند و هرگز آشنایی و ارتباطی صورت نگیرد که این مسئله به نفع هر دو نفر و آینده کودک است.
زنان اهداکننده، دردهایی که دیده نمی‌شود
رئیس انجمن ناباروری ایران همچنین در مورد اهدای تخمک به عوارض آن برای اهداکننده اشاره کرده و می‌گوید: به لحاظ جسمی همان عوارضی که برای هر زن در هر بار انجام عمل IVF وجود دارد، برای زنان اهداکننده نیز در هر بار اهدای تخمک موجود است. ممکن است در حین برداشتن تخمک خونریزی اتفاق بیافتد، سوزن در رگ یا مثانه فرو رود و مسائلی از این دست. جدای از صدمات جسمی و بدنی برای زنی که اهدای مکرر می‌کند، باید تأکید کنم که این قضیه می‌تواند مسائل اجتماعی نیز در پی داشته باشد. اهدای مکرر تخمک از طرف یک زن، خصوصاً در یک محدوده جغرافیایی، این خطر را دارد که در آینده ندانسته یک خواهر و برادر با هم ازدواج کنند.
هر کدام از زنانی که به نوعی در نقش اهداکننده با گیرنده، این عمل‌ها را تجربه کرده‌اند، معتقدند حد زیادی از فشار و صدمات جسمی و روحی را متحمل می‌شوند. شیرین زن اهداکننده‌ای که یک‌بار اقدام به اهدای تخمک کرده است، در این رابطه می‌گوید: اهدای تخمک معمولاً در قبال مزد انجام می‌شود و اهداکننده در مدت کمتر از 2 ماه تحت شدیدترین درمان‌های هورمونی قرار گرفته و با تزریق 25 تا 80 آمپول طی این مدت به لحاظ جسمی دچار صدمه و آسیب می‌شود. این داروهای هورمونی سیستم تعادلی بدنم را بهم ریخته و روی خواب و خوراک و اعصابم تأثیر منفی گذاشته است.
هدی زن دیگری که بخاطر مشکلات تخمدان، قادر به تولید تخمک نبوده و برای فرزنددار شدن مجبور به استفاده از تخمک زن دیگری است، در مورد شرایط خود چنین می‌گوید: زمانی که زن دیگری برای اهدای تخمک آماده می‌شود، گیرنده نیز باید به لحاظ جسمی هورمون‌درمانی شود تا رحمش برای گرفتن جنین حاصل از لقاح آزمایشگاهی آماده گردد. ضمن آنکه طی عملی جنین باید به رحمش منتقل شود.
وی که یک‌بار این عمل را انجام داده و همچنان ناکام مانده و نتیجه‌بخش نبوده است، ادامه می‌دهد: گیرنده به لحاظ روحی نیز متحمل شدیدترین استرس‌ها و فشارهای روانی برای طی این مراحل و نتیجه‌بخش بودن آن است؛ چر که در طی تمامی این مراحل استرس و اضطراب ناشی از نتیجه‌بخش نبودن اهدا و پس‌زدن جنین پس از کاشت با من همراه بود و در نهایت نیز همین شد.
به گفته پزشکان در پایان هر عمل، تنها 30 تا 40 درصد احتمال باروری وجود دارد. همچنین در سال 4 بار به لحاظ پزشکی این امکان برای زنان وجود دارد که با استفاده از جنین‌های فریزشده اولیه که در کلینیک‌های ناباروری باقی می‌ماند، اقدام به دریافت جنین کرده و تحت عمل قرار بگیرند و این به معنی انجام مکرر این عمل بر روی زنان است که بیش از صدمات جسمی در طی هورمون‌درمانی‌ها، فشار روانی و استرس ناشی از نتیجه برای آنها باقی می‌ماند.
نازنین زن اهداکننده دیگری که 2 بار تا به حال اقدام به اهدای تخمک کرده است، در مورد مراحل آماده‌سازی تخمک در بدن اهداکننده، چنین می‌گوید: در طی این مرحله که از 2 هفته تا 1 ماه و نیم طول می‌کشد، اهداکننده باید ضمن استفاده از دارو و تعداد زیادی آمپول (چندین عدد در روز)، در فواصل زمانی کوتاه تحت سونوگرافی قرار بگیرد تا به محض آزاد شدن تخمک و آمادگی برای باروری در بیمارستان تحت عمل جراحی قرار گیرد. خود من که تنها به خاطر نیاز مالی اقدام به اهدا کرده‌ام، غیر از بهم خوردن نظم بدنی و اختلالاتی که استفاده از این همه هورمون در بدنم ایجاد کرده، به لحاظ روانی نیز احساس بدی نسبت به این وضعیت دارم؛ نسبت به تخمکی که قرار است فرزند دیگری باشد و تمام فشارهایی که طی این مدت من متحمل شده‌ام. انگار بچه‌ام را می‌خواهم بفروشم! ضمن آنکه در این دوره زمانی تمام زندگی من تحت‌الشعاع این قضیه و بارورشدن تخمک و اهدای آن قرار دارد و زندگی شخصی‌ام مختل می‌شود.
بازار سیاه اهدای تخمک
تنها چند ساعت حضور در اطراف برخی از بیمارستان‌ها کافی است تا با واسطه‌های بازار سیاه در عرصه مسائل ناباروری رو به رو شوید. بازار سیاهی که برای اهداء تخمک، اهداء جنین و رحم جایگزین شکل گرفته است و در آن واسطه‌ها، ضمن سوءاستفاده از زنان برای معرفی‌شان به افراد خواهان فرزند، به گرفتن پول‌های کلان از زوجین اقدام می‌کنند.
زنی که بخاطر مشکلات ناباروری خود با یکی از این واسطه‌ها رو به رو شده بود، درباره قیمت‌های این دلالان و سوءاستفاده‌هایی که از زنان می‌کنند، چنین می‌گوید: با توجه به اینکه اکثر زنانی که تخمک را اهدا می‌کنند، از طبقه محروم جامعه هستند، برای این کار رقم قابل توجهی دریافت می‌کنند، اما مشکل اینجاست که در این بازار سیاه، دلالان و واسطه‌ها برای معرفی این زنان به امثال ما، حق واسطه‌گری می‌خواهند.
برخی از همین زنان بعضاً توسط شوهرانشان مجبور به انجام هر ساله رحم جایگزین یا چندین بار در سال برای اهدای تخمک می‌شوند که این قضیه ضمن آنکه بدنشان را به شدت آسیب‌پذیر و رنجور کرده است، میزان موفقیت عمل‌های اهدای تخمک یا رحم جایگزین را نیز کاهش می‌دهد. چون وقتی زنی مرتباً تخمک اهدا می‌کند، میزان سلامت و قدرت تخمک‌هایش برای باروری کاهش یافته و در نهایت عمل موفقیت آمیز نمی‌شود.
علاوه بر این برخی از زنان نیز خودشان با چند بار انجام این اعمال و دریافت پول، برای گرفتن پول بیشتری طمع کرده و به صورت بی‌رویه و نادرست اقدام به اهدای تخمک می‌کنند؛ روشی که ممکن است منجر به کم‌خونی، پوکی استخوان، مشکلات هورمونی، فشار خون و... شود.
گفتنی است در حالیکه انجام این اعمال توسط واسطه‌ها و دلالان در بازار سیاه کاملاً غیر قانونی است و پیگرد قانونی دارد، در اکثر مراکز درمانی نیز تا حد امکان برای جلوگیری از حضور آنها تدابیری اندیشیده شده و خود مراکز افراد را به یکدیگر معرفی می‌کنند.
وزارت بهداشت اقدام به ایجاد بانک اطلاعاتی کند
دکتر پارسانژاد، متخصص زنان، مامایی و فلوشیب نازایی در مورد راه‌های محدودسازی اهدای مکرر توسط یک زن و پیشگیری از ایجاد بازار سیاه در آن به پیشنهادات صورت گرفته از طرف پزشکان و متخصصان این حوزه اشاره می‌کند: ما به وزارت‌خانه پیشنهاد کردیم که یک بانک اطلاعاتی از زنان اهداکننده درست کنند و با ذکر مشخصات کامل و اثر انگشت اقدام به محدودسازی اهدا توسط یک زن کنند. بدین ترتیب که هر زن بیش از 2 بار در یک محدوده جغرافیایی قادر نباشد، اقدام به اهدای تخمک کند. البته این طرح اخیراً پیشنهاد شده و با توجه به جابه‌جایی دولت و آمدن وزیر جدید، باید دوباره پیگیری شود و منتظر باشیم که وزارت بهداشت اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهد.
در نهایت آنکه باید توجه داشت روش‌های درمان ناباروری، روش‌هایی هستند که عمر کوتاهی در علم پزشکی داشته و هر روز هم در حال پیشرفت و توسعه‌اند. در این شرایط بعید نیست که به میزان پیشرفتشان، مسائل و حواشی جدیدی ایجاد کرده و برای بسیاری سؤال‌برانگیز شوند. بنابراین لازم است مسئولین در مناصب مختلف دست به کار شده و برای حل برخی پیامدهای آسیب‌زای آنها قوانین و آیین‌نامه‌هایی تدوین کرده و حواشی منفی هرچند محدود آن را کاهش دهند. تا ضمن آنکه این روش‌ها گره از کار بسیاری از زوجین باز می‌کند و طعم فرزندارشدن را به آنها می‌چشاند، از سوءاستفاده‌های احتمالی نیز جلوگیری شود.
