شاه ویسی: بحث هسته ای، تحریم ها و حقوق بشر چالش ما با غرب است

حسن روحانی بعد از استقرار در دفتر ریاست جمهوری با نظرها، نقدها و حتی انتظارهای زیادی روبه رو شد. برخی از منتقدان دولت قبلی، بر این باورند که روحانی ویرانه ای از اقتصاد و دیپلماسی را از احمدی نژاد به ارث برده و برخی معتقدند نباید سیاه نمایی کرد.

فارغ از نقدها و نظرهای مطرح شده، زمان آن رسیده است که به چالش های پیش روی روحانی دقت بیشتری شود و نقاط ضعف و قوت کابینه وی مورد واکاوی و ارزیابی دقیق قرار گیرد. اگر بخواهیم واقع بینانه به وضعیت ایران نگاه کنیم، با چند چالش اساسی در حوزه های مختلف مواجه ایم. در عرصه اقتصادی نوسان های شدید ارزی، بیکاری تورم و مسکن مهر از چالش های اساسی کابینه تدبیر و امید است.

به نظر می رسد مسایل اقتصادی چنان در هم تنیدگی مستحکمی با مسایل سیاست خارجی دارند که این حوزه هم اقتضائات خاص خود را دارد. در حوزه سیاست خارجی، مساله هسته ای ایران، سطح روابط دیپلماتیک با کشورهای غربی و عربی و تحریم ها از مسایل قابل بحث است

دولت روحانی شاید اگر مسایل اقتصادی را با دیپلماسی قوی حل کند، در ابتدای مسیری قرار می گیرد که فشارهای سیاست داخلی از طرف جریان های مختلف به وجود بیاید در سیاست داخلی نحوه کنش و تعامل با جریان های مختلف سیاسی اعم از اصولگرا و اصلاح طلب، مساله اقوام و اقلیت های مذهبی و تعامل با قوا مطرح می شود که باید به طور ریشه ای به آنها پرداخته شود.

این چالش ها در حوزه فرهنگ رنگ دیگری به خود می گیرد و از نحوه تعامل با رسانه ها و قانون مطبوعات تا سینما و مساله آموزش در دانشگاه ها و مسایل مربوط به ممیزی ها را شامل می شود.

چالش های اجتماعی دولت روحانی را اگر چه می توان متاثر از سه حوزه قبلی دانست، اما بحث کاهش ناهنجاری های اجتماعی ناشی از بیکاری، سامان دادن به وضعیت ازدواج جوانان و تقویت بنیان خانواده، مسایل مربوط به اقشار ضعیف جامعه درباره بیمه، تامین دارو برای بیماران و رفاه اجتماعی برجسته تر است.

گروه راهبرد خبرگزاری دانا با مد نظر قرار دادن مسایل مذکور، این سوالات را مطرح می کند که چالش های اساسی دولت اعتدال چیست؟ این دولت چگونه به جنگ چالش های پیش رو خواهد رفت؟ نقاط قوت و پاشنه آشیل کابینه روحانی چیست؟ آیا کابینه یازدهم می تواند سربلند از این کارزار سخت بیرون آید؟

این موضوعات را با کارشناسان و متخصصین در 4 حوزه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در میان گذاشته ایم. آنچه در پی می آید گفت وگویی با دکتر ساسان شاه ویسی، آینده پژوه سیاسی و استاد دانشگاه تهران است. این گفت وگو در دو بخش تنظیم شده است که بخش اول آن از نظر مخاطبان خبرگزاری دانا می گذرد:

دکتر ساسان شاه ویسی در گفت وگو با خبرنگار گروه راهبرد خبرگزاری دانا با اشاره وضعیت سیاست خارجی ایران گفت: به نظر من ابتدا باید چارچوبی به حوزه سیاست خارجی ایران بدهیم. این حوزه به عنوان یکی از حوزه های عملکردی دولت یازدهم است و به عبارت بهتر دولت یازدهم به این نکته اذعان دارد که اگر بتواند عوامل تاثیر گذار خود را در این عرصه مبتنی بر اولویت شناسی منطقی صورت بدهد، به نظر می رسد عمده موفقیت خود را در عمر 4 ساله دولت یازدهم می تواند به منصه ظهور برساند.

وی اظهار داشت: در عین حال ضرورت دارد در کنار این قابلیت که دولت یازدهم این را به صورت اولویت برای خود مفروض کرده است، از نظر کارشناسی هم باید یک ظرفیت سنجی نسبت به تهدیدها و فرصت هایی که می تواند دامنه رژیم هسته ای جمهوری اسلامی ایران را تقویت کند و در عین حال وضعیت خود را در رژیم اقتصادی و ارزی و در چارچوب اولویت ها و ارزش های جمهوری اسلامی ایران قرار بدهد.

بحث هسته ای ایران و حقوق بشر

شاه ویسی در ادامه با اشاره تحولات دیپلماتیک ایران خاطر نشان کرد: شاید یکی از بزرگترین تهدیدها بحث هسته ای است که این مساله با تحریم ها گره خورده است و همچنین در کنار اینها بحث حقوق بشر هم وجود دارد. چون وقتی ما به کشورهای غربی و یا کشورهای 1+5 نزدیک می شویم، بحث های دیگری با شناسه های دیگری وارد منازعات دیپلماتیک می شود و سعی می کند پیشرفت یا ظرفیت سازی هر حوزه را نسبت به حوزه های دیگر دچار چالش بکند.

این استاد آینده پژوه در ادامه بیان کرد: اگر ما در حوزه هسته ای پیشرفت پیدا می کنیم، اگر در حوزه تحریم ها می توانیم موفق عمل کنیم، می بینیم که مساله حقوق بشر به عنوان یک فاکتور جدید وارد مباحث می شود و عموما کانادا سعی می کند متمایز از گروه 1+5 به بحث حقوق بشر دامن بزند. بنابراین حتما باید تحلیل های ما در رابطه با تهدیدهای ملی بحث تحریم ها و حقوق بشر را در کنار هم داشته باشد. در عین حال باید وضعیت را نه در سطح جمهوری اسلامی مثلا با ایالات متحده آمریکا و یا چند کشور از اروپا مورد ارزیابی قرار بدهیم.

شاه ویسی در ادامه گفت: حتما که باید مبتنی بر سطوح مختلف مثل همسایگان در نقاط پیرامونی، با توجه به عوامل اثرگذاری که در مناطق اسلامی و در منطقه خاورمیانه به شکل منطقه ای و بعد از آن در نظام بین الملل و روابط جهانی در اختیار جمهوری اسلامی است و ایران می تواند این سطوح را تبدیل به ماتریس موفقیت و فرصت بکند.

تاریخچه مذاکرات

شاه ویسی اظهار داشت: با در نظر گرفتن این مسایل معتقدم اگر ما بخواهیم به صورت مستقیم به جلو برویم باید ارزیابی ما این باشد که رویکردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران آیا صرفا می خواهد به این منوط باشد که در اولین دور از مذاکرات – مثل ادوار گذشته- اگر توانست به توافقی برسد، مساله پایان یافته تلقی خواهد شد؟ به نظر می رسد در چند سال گذشته در ابتدای مذاکرات هسته ای در سال 81-82 ما سعی کردیم با گفتمانی که معتدل بود، مساله هسته ای را به تدریج و به عنوان یک موضوع اثرگذار و بدون در نظر گرفتن حاشیه های خودش حل و فصل کند و با اهمیت برخورد بکند و در عین حال تلاش کند با رویکردی مواجه شود که عموما رویکرد مثبتی بوده که غربی ها انتظار آن را داشتند.

این آینده پژوه سیاسی در ادامه یادآور شد: در سال های اول جمهوری اسلامی ایران همواره تعاملی با غربی ها برقرار کرد. اما متاسفانه یا خوشبختانه یا غربی ها نخواستند، یا انعطاف نداشتند یا واقع گرا نبودند که کشوری وارد باشگاه هسته ای شود یا اینکه ما سعی کردیم با تغییر روش سیاسی از یک دوره، دوره انتقادی را غرب شروع کردیم و در دوره های دیگر روش های بازنگری در روابط خارجی را مبتنی بر گفت وگوهای سازنده برقرار کردیم، اما در هر دو دیپلماسی که در سال های اولیه ما برقرار کردیم متاسفانه غرب نتوانست رویکردهای مثبتی به روش و عملکرد حاکم بر روابط راهبردی جمهوری اسلامی ایران در حوزه هسته ای را برقرار کند.

رویکرد دولت نهم و دهم

شاه ویسی در ادامه با تبیین گفتمان دولت نهم و دهم در رابطه با غرب بیان کرد: با تغییر گفتمان دولت نهم و دهم یک رویکرد جدیدی هم برقرار شد؛ اینکه نظام تصمیم گرفت ضمن اینکه روی حقوق قانونی خود پافشاری می کند، تلاش کرد که تبعیض مقررات جهانی را هم شناسایی و معرفی کند که شاید از این منظر بتواند مساله هسته ای را حل کند.

وی افزود: به نظر می رسد اگر ما بخواهیم خیلی دقیق تر به این مساله بپردازیم حتما دولت یازدهم باید یک بررسی دقیق از نقاط ضعف و قوتی که در رویکردهای گذشته بود درس بگیرد. چه در دوره هایی که خود آقای روحانی به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی تصدی پرونده هسته ای ایران را بر عهده داشتند و چه در دوره ای که شورای عالی امنیت ملی در بعد از ایشان در دوره دکتر جلیلی مسوولیت پرونده را به عهده داشت، در هر دوی اینها باید نقاط ضعف و قوت مورد ارزیابی قرار بگیرد.

شاه ویسی در ادامه خاطر نشان کرد: حتما و قطعا نمی توانیم بگوییم که تمام اتفاقاتی که در سال های اول اتفاق افتاده منقص بوده و یا بدون عیب و نقص بوده است. ما تا جایی پیش رفتیم تقریبا تمامی فاکتورها را به آزمون گذاشتیم و حتی اینکه توافق هایی مانند توافق سعدآباد را به روی میز گذاشتیم، اما متاسفانه پالس های مورد نیاز و توافق های رسمی از طرف کشورهای غربی حاصل نشد. به نظر می رسد این یک نقطه ضعفی در نظام تصمیم گیری و تصمیم سازی کشورهای غربی هم وجود دارد.

تحریم ها؛ چالشی اساسی برای دولت روحانی

وی با اشاره به وضعیت تحریم ها علیه ایران گفت: اما یک نگاه دیگر هم وجود دارد، در کنار مساله هسته ای، باید به مساله تحریم ها بپردازیم. مشخصا چیزی که در این رابطه باید به آن دقت کنیم این است که رویارویی امروز ما با غرب تحت عنوان تحریم ها داریم، درست است که در داخل به عنوان یک دغدغه داخلی تلقی می شود و به نظر می رسد که وجود تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران توانسته مشکلات اثرگذاری در متن اقتصاد ملی به وجود بیاورد.

وی اظهار داشت: البته بهانه وضع تحریم ها همانگونه که همه به آن توجه دارند، مساله هسته ای بوده است. اما در آخرین مصوباتی که به شکل یکجانبه در دولت آقای اوباما صورت گرفت و آخرین آن که حتی تا روز تنفیذ و تحلیف دکتر روحانی بود، آرام آرام دارد چهره خودش را از محیط هسته ای دور می کند. گزارشی که آقای آمانو ارایه کرد، گزارش مثبت تری بود، هرچند در آن سند سعی کردند به بسیاری از جزییات روابط فنی نظام هسته ای جمهوری اسلامی ایران بپردازند که این با عرف تهیه گزارش در پادمان در تهیه گزارش دبیرخانه ای، همخوانی ندارد و تقریبا یک آشکار سازی از روابط و راهبردهای هسته ای جمهوری اسلامی ایران بود، اما نهایتا به این نکته رسیدند که ما نتوانستیم هیچ مساله مشکوکی را در این زمینه پیدا کنیم و هرچند تا آنجایی که خواستیم همکاری های لازم صورت نگرفته بود و این را به عنوان یک گله مطرح کرده بود، اما نهایتا اعلام کردند که ما مورد خاصی در زمینه هسته ای ایران ندیدیم.

گزارش آمانو

این استاد آینده پژوه در ادامه تصریح کرد: حتی در گفت و گوهای شفاهی هم آقای آمانو و بعد هم دبیر کل اعلام کردند که هیچ نشانه ای از اینکه روابط راهبردی یا زیر ساخت های راهبردی هسته ای جمهوری اسلامی ایران به طرف نظامی شدن کشیده شود، وجود ندارد. در نهایت جامعه اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا هم به این گفته آقای آمانو اذعان کردند و خروجی این مباحث این است که چیزی که قرار است حاکمیت جمهوری اسلامی ایران را به عنوان تحریم ها از منظر راهبردهای هسته ای فشار بیاورد، وجود ندارد.

وی افزود: پس وارد مساله بعدی شدند و آن مساله بعدی حرکت به سوی حقوق بشر در ایران بود و آمریکایی ها گفتند که حقوق بشر در ایران رعایت نمی شود و بسیاری از افراد در زندان هستند و مثلا تعداد زندانیان سیاسی زیاد است یا مثلا نبودن آزادی بیان برای خبرنگاران را مطرح کردند و یا اصلا حقوق زنان را پیش کشیدند و مساله حقوق اقوام و اقلیت های دینی را مطرح کردند حتی کار به جایی رسید که با در نظر گرفتن شئون دینی ما حقوقی را هم برای همجنس بازان و بهاییان در نظر می گیرند. همه اینها در کنار همدیگر قابل بررسی است. اتفاقی که صورت گرفت، این بود که نهایتا وقتی کنگره بحث تحریم ها را مطرح می کند، دیگر بحث از حقوق هسته ای نیست و حتی در مرحله بعدی بحث حقوق بشر هم مطرح نیست.