قمی‌ها چگونه عزاداری می‌کنند؟
رویه عزاداری در این روز به این صورت بود که هیات‌ها در صف
منظمی پشت هم قرار گرفتند. هر هیات متعلق به محله‌ای محلات شهر قم چون زندآباد،
چهارمردان، شادقلی خان و ... بود. سپس این هیات‌ها با ورود به صحن عزاداری خود را
شور می‌دادند و آنگاه از صحن خارج می‌شدند.
حضور
طبل و دهل مشهود است. مخصوصا در دست کودکان و نوجوانان
هیات‌ها عموما کوچک (حداکثر 100 نفره) بودند اما برخی هیات‌ها
از جمعیت بیشتری برخوردار بودند. هیات‌های این روز عموما زنجیر زنی بودند. حضور
طبل و دهل مشهود و صدای آن تقریبا مداحی را تحت‌الشعاع خود قرار داده بود. مداحان
روی یک چارپایه چرخ داد که گاهی با موتور و گاهی با هل دادن افراد حرکت می‌کرد
ایستاده بودند و مداحی می‌کردند.
در یک نما می‌توان حتی تا 5 تبلیغ هیات را هم دید. قم شهر هیات‌هاست
توصیه مسوولان حرم و گوش ناشنوای علم به دوشان
اکثر هیات‌ها با خود علم حمل می‌کردند و علم را هم به داخل
صحن می‌آوردند. آنگاه با ادای احترام به صورت خم کردن علم (به اصطلاح سلام دادن)
یا چرخاندن علم کار پایان می‌گرفت و علم را از صحن خارج می‌کردند. تولیت حرم دو
جایگاه ایجاد کرده و فردی را پشت بلندگو گذاشته بود تا راهنمایی‌های لازم را به
هیات‌ها بکند. عموما این افراد از هیات‌ها می‌خواستند به سرعت فضا را برای دیگر
عزاداران خالی کنند و ضمنا از مسوولان علم می‌خواستند از چرخاندن آن خودداری کنند.
برخی از هیات‌ها به هیچ یک از توصیه‌های خادمان حرم توجهی نداشتند.
علم عنصر مهمی در هیات‌های قم است. در تصویر بالا تلاقی دو علم در درب ورودی صحن مسجد اعظم دیده می‌شود، در عکس وسط محکم کردن کمربند یک علم کش توسط دوست او و در عکس پایین فشار شدید علم بر یک علم کش
علم هیات‌ها معمولا بیش از 11 شاخه داشت. پرهای رنگین روی علم‌ها نصب شده بود و با احتساب حمل‌کنندگان و افرادی که به صورت احتیاطی دور آن را گرفته بودند تقریبا 30 نفر در هر هیات مشغول علم بودند. در مواقعی افراد زیر علم تعادل خود را هم از دست دادند و در یک مورد علم تا مرز افتادن روی زمین پیش رفت. در عین حال عدم توجه به افرادی که در دو منتهی‌الیه کنار علم راه می‌رفتند در چند مورد می‌رفت که فاجعه بیافریند.
ابتکارهای جالب هیات‌ها
در میان هیات‌ها برخی ابتکارهای قابل توجهی داشتند. هیاتی
پارچه‌های سفیدی را به صورت خونین (با رنگ) در آورده بود و آن را به اعضای خود
داده بود و نوعی هماهنگی به وجود آورد. هیات دیگری هم شال‌های سبزی به طبل و دهن
زن های خود داده بود. در هیم حال در اکثر هیات‌ها سازوکارهایی برای قبول نذر و کمک
مردم وجود دارد. الصاق پول به علم یا انداختن آن به کیسه‌های متصل به علم در کنار
انداختن پول در گهواره یا تابوت‌ها نمادینی که همراه هیات‌ها حمل می‌شوند یک کنش
دیگر است. در نزدیکی حرم گهواره‌ای با کودکی که در آن خواب بود هم قرار گرفته بود
و مردم با اهدای نذری خود می‌توانستند اندکی از پارچه سبک قرار گرفته روی گهواره
را بردارند. ابتکار دیگر مردم حضور برخی از افراد با پوشش عربی، با مشک آب یا کوزه
برای آب دادن به دیگران بود. انکار شدنی نیست که برخی از مواقع این افراد هیبت و
شکل نسبتا ترسناکی داشتند.
سقاهایی که به شکل اعراب بودند. کودکان و نوجوانانی که به شکل اعراب لباس پوشیدند.
در عکس سوم هم دیده می‌شود که از گهواره‌ای که در آن یک نوزاد بود برای تبرک و نیز جذب نذورات استفاده می‌شد
وقتی برای پلیس خودروی مرجع تقلید هم فرقی نمی‌کند
حضور پلیس در مراسم مشهود بود. نیروهای انتظامی حتی تا داخل صحن‌ها هم آمده بودند. کار آن‌ها عموما نظم دادن به حرکت هیات‌ها و نیز ناظران بود اما به هر حال این مراسم در شهر قم دغدغه‌های امنیتی خاص خود را هم داشت. حضور تک و توک نیروهای لباس شخصی بی سیم به دست وجود این دغدغه‌ها را تایید می‌کرد. نکته جالب اینکه در نماز صبح امروز، دغدغه‌های ترافیکی و نیز امنیتی پلیس باعث شد آنان بدون اطلاع از مالکیت یک دستگاه پژوی پارک شده در کنار حرم، آن را به پارکینگ منتقل کنند که کمی بعد مشخص شد این خودرو متعلق به آیت‌الله شبیری زنجانی، امام جماعت صبح حرم و از مراجع عظام تقلید بوده است. در کنار پلیس حضور هلال احمر و نیز خدمت‌رسانی خادمان هم مشهود بود. تیم‌های مخصوصی از خادمان هم مسوول پاشیدن گلاب روی عزاداران بودند.
کودکان عرب، کودکان طبل زن
یکی از مسایل قابل توجه در مراسم عاشورای قم حضور کودکان و
نوجوانان بود. برخی والدین خوش ذوق کودکان خود را به شکل و شمایل کودکان عربی
درآورده بودند و صحنه‌های زیبایی را خلق کرده بودند. نوجوانان هم با شور بسیاری در
مراسم حاضر بودند و به خصوص در امر طبل‌زنی شرکت می‌کردند. طبل‌های کوچک زیادی هم
در دستان کودکان بود و بازار فروش آن در اکثر مغازه‌های باز اطراف حرم داغ بود. یک
طبل متوسط به قیمت پانزده هزار تومان فروش می‌رود و البته طبل‌های کوچک را می‌شود
تا 5 هزار تومان هم خرید.
عکس بالایی تعدادی از نوجوانان قمی (ظاهرا برای محله نیروگاه هستند) و در عکس پایینی جوانی خسته از طبل زدن در هیات خود
خانم‌ها، وحدت در عین کثرت
خانم‌ها در قم اکثرا ناظر هیات‌ها هستند. در صحن‌ها و نیز مسیر برای آنان جایگاه‌های ویژه‌ای اختصاص یافته است. اکثریت قابل توجه خانم‌ها از پوشش چادر استفاده می‌کنند اما تنوعی هم در پوشش آنان وجود دارد. از کفش و شلوار گرفته تا نوع چادری که انتخاب شده است.
سوغات‌فروشی‌هایی که از صبح علی الطلوع باز بودند
صحبت از مغازه شد پس بد نیست گفته شود که سوغات فروشی‌های اطراف حرم به خصوص مغازه‌های فروش سوهان از صبح فعالیت تجاری خود را آغاز کردند. هم چنین برخی کسبه که کسب‌وکار متناسب با محرم دارند و مثلا پرچم می‌فروشند هم مغازه خود را باز کردند. با این حال اغلب مغازه‌ها چون مغازه‌های کتابفروشی بسته هستند. در ابتدای صبح امروز حتی سوپرمارکت‌های معدودی در اطراف حرم باز بودند!
بازار وسایل خاص محرم داغ داغ است
تعداد زیاد دوربین به دست‌ها
یک نکته قابل توجه دیگر میزان دوربین‌به دست‌ها در مراسم امروز بود. علاوه بر عکاسان حرفه‌ای، برخی از مردم عادی حتی نوجوانان دوربین‌هایی در دست داشتند و به شکار صحنه‌های مختلف می‌پرداختند. در این میان بازار فیلمبردای و عکاسی با موبایل هم که داغ داغ بود. دوربین‌ها صدا و سیما هم در دو صحن حضور داشتند.
بازار نذری هم به نوبه خود داغ بود. تعدادی از مردم در
نزدیکی ظهر ظرف‌های غذایی در دست داشتند و در مقابل پاساژ قدس که یکی از مراکز
فروش کتاب در خیابان ارم قم است؛ بازار شیر کاکائو داغ بود.
تنوع مثال زدنی، هدف مشترک
شهر قم این روزها میزبان زایران زیادی از اقصا نقاط کشور برای حضور در مراسم عزای سید شالار شهیدان است. دیشب اتوبان تهران قم یکی از شلوغ‌ترین شب‌های خود را سپری کرد به نوعی که تا ساعت 11 شب هم هنوز ترافیک این محور نیمه سنگین بود. هوای فعلی قم ابری است و هر از گاهی قطرات باران بر صورت عزاداران حاضر در صحن‌های حرم حضرت معصومه (س) می‌نشیند.
در روز تاسوعای حسینی قم یکسره عزا و ناله بود اما در کنار
این عزاداری شور زندگی عمومی مردم و نیز تنوع قابل توجه در میان مردم نکته قابل
توجهی بود. در این روز همه از اقصا نقاط ایران و حتی برخی زایران پاکستانی و عراقی
و افغانی که برخی حتی مقیم قم هم هستند آمده بودند که بگویند حسین (ع) و یاران او
را دوست دارند. از کودکی که ماسک کارتونی زده بود سینه می‌زد تا پیرغلامان جلوی
هیات، از مردانی که گریه می‌کردند که نوجوانانی که هیات رفتن برای آنان نوعی تفریح
بود، از زنانی که پوشیه زده بودند تا دخترانی که چادر بر سر داشتند اما آرایشی هم
بر صورت کرده بودند همه یک قصد داشتند. که بر حسین و مظلومیت او بگریند و یاد
عاشورا را نگاه دارند. چه تنوعی و چه وحدت مقصودی!
گزارش و عکس‌ها از مصطفی مسجدی آرانی - عکس‌ها با استفاده از Instageram ادیت شده است.
من قمی هستم یکی از مراسم ها اینه که روی شتر میشینیم و طبل میزنیم و عکسشو دارم اگه خواستید بیشتر دسته های عزاداری با شتره که جمعیت زیادی رو به خود میکشه