غرض نقشی است کز ما بازماند/ که هستی را نمی‌بینم بقایی
این بیت به دستور عضدالدوله دیلمی، روی یکی از ستون‌های تخت جمشید نقر شده است؛ از آن زمان بیش از هزار سال می‌گذرد و هنوز کم نیستند کسانی که مثل این امیر آل‌بویه گمان می‌کنند با نوشتن نام خود روی در و دیوار آثار تاریخی، نام‌شان جاودانه خواهد شد.
این میل به جاودانگی گاه نیز با سماجتی حیرت‌آور همراه می‌شود؛ کسانی از دیوار صاف بالا می‌روند تا در ارتفاع چهار متری با اسپری یا افشانه به جان کتیبه‌های عیلامی ایذه بیفتند، یا ساعت‌ها وقت می‌گذارند تا نام خود را بر ستون‌های تخت جمشید حک کنند.
در کشوری که تعداد آثار تاریخی‌اش افزون بر یک میلیون اثر برآورد می‌شود، نمی‌توان انتظار داشت که یکایک آثار، پاسبان و نگهبان داشته باشند و برای همه، تجهیزات امنیتی از قبیل دوربین مداربسته فراهم شود. اما قصور و تقصیر متولیان آثار تاریخی نیز کم نیست. در اثری مانند معبد آناهیتای کنگاور که محصور است و یگان ویژه حفاظت دارد، فعالان انتخاباتی چگونه توانسته‌اند نام نامزد مورد نظر خود را روی ستون‌های هزاران ساله بنویسند؟ یا چگونه است که عده‌ای می‌توانند در چند قدمی باجه نگهبانی مسجد جامع اصفهان، روی کاشی‌های سردر این اثر جهانی، آگهی ترحیم بچسبانند؟
ناتوانی متولیان میراث فرهنگی از حل این مسایل، گاه به پاک کردن صورت مساله می‌انجامد. برای مثال، چند سال است که درب چهار کاخ تخت جمشید به روی بازدیدکنندگان بسته شده؛ زیرا نگهبانان این مجموعه نمی‌توانند از یادگارنویسی مردم روی ستون‌های هخامنشی جلوگیری کنند.
در جاهای دیگر، با داربست‌های فلزی مانع نزدیک شدن مردم به آثار تاریخی شده‌اند یا دیوارها را تا ارتفاع یک‌ونیم متری زیر شیشه و تلق برده‌اند که به نوبه خود منظر آثار را مخدوش ساخته است.
بعضی اوقات راه حل‌هایی برای کاستن از شدت آسیب‌ها مطرح می‌شود که گمان می‌رود تاثیرشان چشمگیر باشد. برای نمونه، برخی از کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی پیشنهاد تعبیه دیوار یادگاری کنار آثار تاریخی را مطرح کرده‌اند تا آبی باشد بر آتش اشتیاق یادگاری‌نویسان حرفه‌ای؛ اما این راهکار حتا به صورت آزمایشی نیز مورد توجه قرار نگرفته است.
در کنار یادگار نویسی، آسیب‌های دیگری نیز به آثار تاریخی وارد می‌آید که چسباندن اوراق آگهی و ریختن زباله شایع‌ترین آن‌هاست. این‌ها معلوم می‌سازند که موضوع، ریشه‌های عمیق فرهنگی دارد که اگر نتوان شناخت دقیقی از آن بدست آورد، نمی‌توان راه حل موثری برایش پیدا کرد.
حمیدرضا حسینی استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران و پژوهشگر حوزه انحرافات اجتماعی
