«شهر سوخته» در آستانه ثبت جهانی

به گزارش گروه ایرانشناسی خبرگزاری دانا (داناخبر) و به نقل از جام جم، محوطه باستانی شهر‌سوخته که ازآن به عنوان بزرگ‌ترین محوطه باستانی کشور یاد می‌شود با بازدید میدانی بازرسان یونسکو که اخیرا از زیرساخت‌های ایجاد شده در این محوطه انجام شد یک گام دیگر به ثبت جهانی که قرار است پرونده آن در سال 2014 مورد بررسی قرار گیرد، نزدیک شد.

شهر سوخته یکی از شهر های قدیمی و متمدن فرهنگی در عصر خود بوده و محوطه ای منحصر به فرد در استان سیستان و بلوچستان است که قدمتش به بیش از 5000 سال قبل بازمی گردد و بالغ بر 300 تپه اقماری تاریخی در اطراف آن قرار دارد.

شهرسوخته که کاوش های باستان شناسی در آن از پیش از انقلاب آغاز شده است سال ها توسط هیات های ایرانی و خارجی به خصوص ایران و ایتالیا مورد فعالیت های پژوهشی قرارگرفته است. حاصل این کاوش ها کشف آثار بی شماری است که هرکدام شهرت جهانی دارد.

از این دست آثار می توان به اولین سیستم فاضلاب شهری، چشم مصنوعی، اولین جراحی مغز جهان و اولین تصویر انیمیشن دنیا اشاره کرد.

 به گفته کارشناسان، ساکنان شهر سوخته 1500 سال در این شهر سکونت داشتند و جمعیت آن حدود 5000 نفر در آن زمان تخمین زده می شود.

 

در مدت زمانی که سکونت در این شهر رواج داشته تغییراتی نیز در شیوه های زندگی آنها به وجود آمده است. آثار به دست آمده نشان می دهد مردم این شهر به ماهیگیری، کشاورزی و فعالیت های صنعتی و تجاری اشتغال داشته اند.

در شهرسوخته منطقه صنعتی کشف شده است که مردم درآن زمان با آوردن سنگ لاجورد از منطقه بد اخشان افغانستان آن را صیقل داده و انواع ظروف را ایجاد می کردند.

به گفته پژوهشگران، براساس مستندات کشف شده باستان شناسی و جامعه شناسی، تجارت و بازرگانی، تاریخ شهرنشینی و شهرسازی، سیر تحول معماری، سیر تحول هنرها و فنون سنتی، تاریخ آغاز کتابت، تاریخ پزشکی و علوم وابسته به آن، تاریخ تحول ادیان، علم تغذیه، کشاورزی، دامداری، جانورشناسی و علوم وابسته، گیاه شناسی، زمین شناسی، فلزگری، سفالگری، جواهرسازی، بافندگی، خراطی و منبت کاری از جمله فنون و هنرهای قابل مطالعه در بقایای این شهر بزرگ باستانی است.

 برخی دلیل آن را آثار به دست آماده از آتش سوزی در این شهر می دانند، اما برخی دیگر دلیل آن را بروز خشکسالی و در نتیجه مهاجرت ساکنان از این منطقه دانسته اند، چراکه زمانی در اطراف شهر سوخته آب فراوانی وجود داشت و دریاچه هامون پرآب بود و زندگی مردم با دریاچه هامون گره خورده و ماهیگیری وکشاورزی از فعالیت های مردم این شهر بوده است، اما رفته رفته با بروز خشکسالی و عقب نشینی آب، ساکنان این شهر ناچار به مهاجرت از آنجا شده اند.

ساکنان شهر سوخته پس از مهاجرت از این منطقه، شهری پر از آثار تاریخی را به یادگار گذاشته اند که هم اینک پرونده ثبت جهانی آن به عنوان محوطه ای منحصربه فرد در استان سیستان و بلوچستان برای شرکت در اجلاس ۲۰۱۴ مرکز میراث جهانی ارسال شده است.

ملک سنجرانی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان وبلوچستان درباره آخرین وضع این محوطه باستانی برای ثبت جهانی به «جام جم» گفت: مارکو بایونی، نماینده سازمان یونسکو بتازگی از شهر سوخته بازدید میدانی داشت که نتیجه این بازدید را در ماه های فروردین و اردیبهشت سال آینده اعلام خواهد کرد.

وی با اشاره به این که زیر ساخت های مورد نظر یونسکو برای ثبت جهانی فراهم شده است، گفت: با اظهارنظرهای مثبتی که بازرس یونسکو پس از بازدید از محوطه شهر سوخته داشت امیدواریم پرونده آن به ثبت جهانی برسد؛ البته امیدواریم ایرادی وارد نباشد، زیرا هر سوالی که در بحث حفاظت و بحث حقوقی مطرح شد کارشناسان و متخصصان ما پاسخ دادند و دفاع علمی نیز از سال گذشته انجام شده است. در بازرسی میدانی نیز نماینده یونسکو به دنبال این موضوع بود که آیا حفاظت بدرستی انجام می شود یا خیر.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان درباره اقدامات انجام شده در این محوطه گفت: یکی از شرایط ثبت، داشتن کارگاه و موزه است که علاوه برایجاد آن، بیش از 80 درصد بناهایی که در شهر سوخته کاوش شده بود را دوباره مرمت کردیم. همچنین حریم درجه یک و دو شهر سوخته علایم گذاری شد.

وی افزود: همچنین مسیرهای گردشگری را به طول بیش از 8000 متر آماده و این مسیر را با شن ریزی، طناب کشی، نشانه گذاری و نصب تابلو برای راحتی بیشتر گردشگران داخلی و خارجی ساماندهی کردیم.

سنجرانی گفت: مرکز مدیریت بحران با استقرار امکانات و نیروهای انسانی از سازمان های جمعیت هلال احمر، اورژانس و آتش نشانی در شهر سوخته راه اندازی شد و در مجموع تمام زیرساخت های مورد نیاز برای حضور گردشگران خارجی در شهر سوخته سیستان آماده شده است.

وی افزود: هم اکنون 270 هکتارحریم درجه دو و 200 هکتار نیز حریم درجه یک شهر سوخته است و با توجه به چنین وسعتی می توان گفت شهر سوخته یکی از محوطه های بزرگ ایران است که شاید در جهان بی نظیر باشد، چرا که فقط در 120 هکتارآن آثار تاریخی وجود دارد.

سنجرانی با اشاره به این که 150 قطعه اثر کشف شده از محوطه شهرسوخته از موزه منطقه ای جنوب شرق در زاهدان به موزه شهرسوخته زابل منتقل شده است، گفت: بیشتر این آثار شامل انواع پارچه، مهرها، مجسمه های انسان و حیوان، سفال و زیورآلات ساخته شده از سنگ های قیمتی است.

وی اظهار کرد: برخی کمبودها ازجمله تجهیز و بازسازی کامل موزه، روشنایی و شیشه گذاری بر قبور نمونه های بازسازی شده از اجساد یافت شده در کاوش های شهرسوخته و همچنین کمبود نیروی انسانی رفع شده و اکنون 300 قطعه اثر در آن نگهداری می شود.

وی گفت: با توجه به نامزدی شهر سوخته برای ثبت جهانی بیش از 80 درصد مرمت این مکان باستانی که در 10 تا 15 سال اخیر بی سابقه بود در شش ماه گذشته انجام شد.

سنجرانی در پاسخ به این پرسش که تاکنون چند درصد این محوطه کاوش شده است، گفت: تاکنون در شهر سوخته چهار درصد کاوش صورت گرفته است که در این چهار درصد آثاری که به دست آمده جزو آثار نخبه جهان است و امید می رود با ثبت جهانی و کاوش های بیشتری که صورت می گیرد بتوان به آثار بیشتری دست یافت.

وی با اشاره به این که کاوش ها در محوطه باستانی شهر سوخته مدتی است به دلیل مشکلات اعتباری متوقف شده است، افزود: تاکنون حدود 15 فصل کاوش انجام شده است که این کاوش ها قبل از انقلاب توسط ایتالیایی ها و بعد از انقلاب به صورت مشترک با ایتالیا انجام شده، اما بیشتر کاوش ها توسط دکتر سجادی صورت گرفته است.

از سوی دیگر، محمدحسن طالبیان ، مدیر دفتر ثبت جهانی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز بر حفاظت از آثار تاکید دارد و در این باره اظهار کرد: ورود به پرونده های میراث جهانی، بهانه ای برای حفاظت از آثار است و ارزیابانی که از سوی یونسکو برای بازدید از اثر می آیند توجه زیادی به عرصه و حریم و روش های علمی حفاظت دارند. قرار است درسال 2014 پرونده شهرسوخته از سوی کمیته میراث جهانی یونسکو ارزیابی شود که در صورت ثبت آن، این نخستین اثری است که از سیستان و بلوچستان به ثبت جهانی می رسد.

ثبت جهانی شهرسوخته آغازی خواهد بود برای ثبت جهانی دیگر آثار مهم در استان سیستان و بلوچستان که از شهرت جهانی برخوردارند مثل کوه خواجه و دهانه غلامان.