برخی کارشناسان نیز افزایش پرخاشگری در میان پایتخت‌نشینان را از عوارض آلودگی صوتی در تهران می‌دانند. موضوعی که یوسف رشیدی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز آن را تایید می‌کند و می‌گوید: وضعیت آلودگی صوتی پایتخت از مرز هشدار به اضطرار رسیده و دیگر وقت آن رسیده برنامه جامعی برای کاهش آلودگی صوتی تدوین و اجرایی شود.
خودروها و موتورسیکلت‌ها عامل اصلی آلودگی صوتی
آلودگی صوتی را می‌توان به هر نوع صدای ناخواسته‌ای که باعث بر هم زدن آرامش و تمرکز افراد در حین انجام کار می‌شود عنوان کرد. عمده‌ترین منابع سر و صدا در محیط‌های شهری ناشی از وسایل حمل‌ونقل است که عمدتا به سه گروه اصلی ترافیک جاده‌ای، ترافیک هوایی، ترافیک ریلی تقسیم می‌شوند. در این بین سر و صدای ناشی از وسایل حمل‌ونقل جاده‌ای شامل موتورسیکلت، ماشین‌های سواری، ماشین‌های سنگین و نیمه سنگین سهم عمده‌ای در تولید آلودگی صوتی شهرها به خصوص شهر تهران دارند.
سهم متهمان اصلی آلودگی صوتی در ایجاد هیاهوی پایتخت
60 درصد وسایل حمل‌ونقل جاده‌ای را خودروهای سواری تشکیل داده که در بین آن‌ها خودروی پیکان طبق اندازه‌گیری‌های به عمل آمده صدای 81.6 دسی‌بل را در فاصلة 7.5 متری، تولید می‌کند. با توجه به اطلاعات حاصله در شرکت کنترل کیفیت هوا در خیابان‌ها و اتوبان‌های شهر تهران نزدیک به 47.8 درصد خودروهای سواری صدایی بالاتر از 81 دسی‌بل ایجاد می‌کنند در حالیکه استاندارد آلودگی صوتی برای خودروهای سواری 74 دسی‌بل است.
دومین منبع صدا بعد از خودروهای سواری در حال حاضر موتورسیکلت‌ها هستند که اگزوز آن‌ها بدون استفاده از سایلنسر (خاموشگر) صدایی بیش از 90 دسی‌بل ایجاد می‌کند. در شهر تهران 25 درصد وسایل حمل‌ونقل جاده‌ای را موتورسیکلت‌ها تشکیل می‌دهند که صدایی نزدیک به 83 دسی‌بل در فاصله 10 متری خود تولید می‌کنند. در مناطق مرکزی شهر تهران تعداد موتورسیکلت‌ها به مراتب بیشتر است و با توجه به تردد بیش از 3 میلیون خودرو در شهر تهران، می‌توان گفت این شهر از لحاظ آلودگی صوتی در صدر کشورهای جهان قرار می‌گیرد. میزان آلودگی صدای موتورسیکلت‌های در حال تردد طی سنجش‌های به دست آمده توسط شرکت کنترل کیفیت هوا برابر با 83 دسی‌بل آ است، درحالی‌که میزان حد مجاز باید 77 دسی‌بل آ باشد. میزان تراز صدای اگزوز موتورسیکلت‌های موجود به طور متوسط 92 دسی‌بل آ است که طبق استاندارد باید به 86 دسی‌بل آ برسد.
وضعیت بزرگراه‌ها چگونه است؟
با اندازه‌گیری‌ها و مدل سازی‌های انجام‌شده توسط واحد مدیریت و پایش آلودگی صدا، مقادیر تراز صدا در بدنه بزرگراه‌های تهران در دوره روز حدود 70 الی 80 دسی‌بل آ است که 15 دسی‌بل از حد مجاز مناطق مسکونی یعنی 55 دسی‌بل آ بالاتر است. بزرگراه‌ها به علت تردد تعداد خودرو بیشتر و سرعت بالاتر، دارای آلودگی صوتی بالاتری هستند. بر پایه همین اطلاعات میزان تراز صدا در ده سال گذشته 8 الی 9 دسی‌بل آ افزایش پیدا کرده است.
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اضافه می‌کند: در شهر تهران بالغ بر 40 بزرگراه وجود دارد که عبور و مرور خودروها در این بزرگراه‌ها و صدایی که تولید می‌کنند، مهم‌ترین عامل آلودگی صوتی است که در بسیاری مواقع آلودگی صوتی در این محل‌ها به 75 تا 85 دسی بل می‌رسد، بنابراین می‌توان گفت شهروندانی که منازل مسکونی آن‌ها در اطراف بزرگراه‌هاست از لحاظ آلودگی صوتی در شرایط بحرانی قرار دارند.
وضع بحرانی مراکز آموزشی و درمانی
استاندارد مجاز برای مراکز درمانی و آموزشی بسیار کم‌تر است. در نقشه‌های مدل‌سازی نزدیک به 1700 مرکز آموزشی و درمانی در 20 منطقه شهرداری تهران در معرض آلودگی صوتی بالاتر از حد مجاز قرار دارند. بر پایه آمار تحلیل‌شده توسط این واحد، 76 درصد مراکز درمانی و 32 درصد مراکز آموزشی دارای آلودگی صوتی بالاتر از حد مجاز، در شرایط بحرانی آلودگی صوتی قرار دارند. یعنی میزان آلودگی صوتی آن‌ها بیش از 15 دسی‌بل آ از حد مجاز فراتر است. کاهش این میزان تراز صدا بسیار مشکل و در بعضی موارد غیرممکن است.
رشیدی نیز در این رابطه بیان اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد مراکز آموزشی در کلان‌شهرها از گزینه‌های اصلی هستند که در معرض آلودگی صوتی قرار دارند، ادامه می‌دهد: در تهران 95 درصد مراکز درمانی در معرض آلودگی صوتی بیش از حد مجاز قرار دارند.
10 منطقه پر سر و صدای تهران
بر اساس آخرین بررسی‌ها از وضعیت آلودگی صوتی پایتخت آلوده‌ترین قسمت شهرها از لحاظ آلودگی صوتی، مناطق مرکزی و پرترافیک، مناطق جنوبی و پرجمعیت به ویژه مناطقی که ریل راه‌آهن از آن‌ها می‌گذرد یا در مسیر پرواز هواپیماها قرار دارند، است.
آخرین گزارش از وضعیت آلودگی صوتی در پایتخت نشان می‌دهد: به ترتیب ده منطقه پر سر و صدای شهر تهران 6، 10، 11، 12، 7، 13، 3، 19، 18 و 2 هستند که با توجه به تعداد و سرعت خودروها در این مناطق، مقدار کیلومتر پیمایش خودروها و توزیع نوع آن‌ها، در هر منطقه و میزان اتوبان‌های موجود این تقسیم‌بندی انجام‌شده است.
رشیدی با تاکید بر اینکه تهران در کشور رتبه اول آلودگی صوتی را از آن خود کرده است، تاکید کرد: آلودگی صوتی در شهر تهران 15 تا 25 دسی‌بل فراتر از حد مجاز بوده و این به معنای شرایط اضطرار آلودگی صوتی است.
آلودگی صوتی شهروندان را پیر می‌کند
ساده‌ترین و ملموس‌ترین عارضه‌ای که صدای آزاردهنده برای انسان به ارمغان می‌آورد، کاهش قدرت شنوایی است، از دیگر اثرات نامطلوب سر و صدا می‌توان ناراحتی عصبی، خارش، انعقاد رگ‌های خونی، سکته قلبی، فشارخون بالا، سردرد، کج خلقی، سوءهاضمه، زخم معده، بی‌نظمی بیوشیمیایی و سایر عوارض را نام برد.
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با بیان این که یک گوش سالم ارتعاشاتی را می‌شنود که فرکانس آن بین 20 تا 20 هزار هرتز باشد می‌گوید: مهم‌ترین تاثیر آلودگی صوتی، سرعت گرفتن روند پیری در انسان است، آلودگی صوتی عمر مفید شهرنشین‌ها را به طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد. چنانچه فردی به طور مداوم طی هشت ساعت در معرض سر و صدای بالای 70 دسی بل قرار گیرد، فشارخون وی 5 تا 10 میلی متر جیوه افزایش پیدا می‌کند.
راهکارهای مقابله با آلودگی صوتی
نگرانی‌ها در خصوص افزایش آلودگی صوتی در پایتخت کار را به جایی رساند که پروژه دیوارهای صوتی در تعدادی از بزرگراه‌های شهرمان به اجرا گذاشته شد، راهکاری که امتحان خود را در بسیاری از شهرهای دنیا که با معضل آلودگی صوتی دست به گریبان بوده‌اند پس داده است. اما درحالی‌که = بزرگراه‌های دیگری از شهر تهران چون بزرگراه شهید همت نیازمند نصب دیوار صوتی است گفته می‌شود اجرای این طرح بسیار هزینه بر است. نصب هر دیوار صوتی بسته به طول آن گاه تا 1.5 میلیارد تومان هزینه می‌برد.
رشیدی در این رابطه توضیح می‌دهد: دیوارهای صوتی نصب‌شده کاهشی در حد 10-15 دسی‌بل را ایجاد کرده‌اند. بزرگراه‌های کردستان، حکیم و چمران سه بزرگراه پایتخت هستند که در گام اول دیوار صوتی در آن‌ها نصب شده است و با توجه به نقش 20 درصدی در کاهش آلودگی صوتی منطقه نصب دیوار صوتی در بزرگراه‌های در حال ساخت شکل گرفته است به طوری که اکنون بزرگراه طبقاتی صدر مجهز به دیوار صوتی شده‌اند.
راهکارهای مدیریتی و کنترل در منبع صدا، تبدیل به احسن کردن خودروهای فرسوده، جلوگیری از تردد شبانه خودروهای سنگین در خیابان‌های فرعی، 3 الزام گذراندن استانداردهای محیطی آلودگی صوتی توسط سازندگان خودرو، مدیریت ترافیک، ساماندهی مشاغل مزاحم و انتقال سریع کارخانه‌های صنعتی به خارج از شهر، تعیین محدوده‌های لازم در خارج از محدوده شهر جهت انتقال مراکز تولیدکننده آلودگی صوتی، استفاده از طراحان و مهندسان ترافیک در خصوص طراحی فضای مناسب برای پارکینگ (توقفگاه)، احداث پارکینگ (توقفگاه) بیشتر برای جلوگیری از ترافیک، عدم صدور مجوز احداث اماکنی که حتی درصد کمی ایجاد آلودگی صوتی دارند در داخل محدوده شهری، نهادینه کردن فرهنگ عدم تولید آلودگی صوتی، جا نمایی و پراکنش مناسب کاربری‌های شهری و رعایت نحوه دسترسی آن‌ها، طراحی سطوح کاربری‌ها بر اساس میزان تولید آلودگی صوتی، سازمان‌دهی مناسب پلان ساختمان، ساماندهی حاشیه شهر و تقویت آن جهت جذب مراکز تولید آلودگی صوتی به لحاظ جمعیتی، مکانی، دسترسی و... از دیگر پیشنهاد‌های رشیدی برای کاهش آلودگی صوتی در پایتخت است.
تهران، نیازمند تغییر استاندارد و تدوین برنامه آلودگی صوتی
رشیدی تاکید می‌کند: استاندارد آلودگی صوتی پایتخت نیازمند بازنگری است چرا که منابع انتشار آلاینده صوت و نحوه انتشار و میزان آن‌ها به مراتب نسبت به گذشته تغییر کرده لذا باید استاندارد آلودگی صوتی بازنگری شده و برای کاهش آلودگی صوتی برنامه عملی تدوین شود تا دستگاه‌ها بر اساس ضوابط تعیین‌شده در برنامه در جهت کاهش آلودگی صوتی اقدام کنند.
او ادامه می‌دهد: برنامه جامعی که برای کاهش آلودگی هوا تدوین‌شده و راهکارهای کاهش آلودگی هوا در آن تاکید شده برای کاهش آلودگی صوتی پایتخت نیز باید برنامه جامع تدوین شود راهکارها و منابع کاهش آلودگی صوتی در آن لحاظ شود و به مرحله اجرا در آید.
تهیه نقشه‌های صوتی در پایتخت
بر اساس قوانینی که در سال 2002 توسط 15 عضو اتحادیه اروپا به تصویب رسید تا سال 2007 باید تمامی شهرهای دارای جمعیتی بالغ بر 250 هزار نفر، جاده‌هایی با میزان تردد بیش از 6 میلیون خودرو در سال، ریل‌های قطار با تردد بیش از 60 هزار قطار در سال و فرودگاه‌هایی با بیش از 50 هزار پرواز در سال نقشه‌های صوتی داشته باشند و تا سال 2008 باید در طرح‌های تفصیلی خود این نقشه‌ها را در جهت کاهش آلودگی صوتی استفاده کنند. نقشه‌های صوتی می‌بایست هر 5 سال تکرار شود.
در تهران نیز نقشه‌های صوتی برای مناطق 1،2،3،4،6،7،8،9،10،11،12 و 13 در سال‌های گذشته و برای مناطق 5،17 و 18 در سال جاری تهیه شده است که از نتایج آن می‌توان به مشخص شدن وجود 761 مرکز آموزشی و 191 مرکز درمانی با آلودگی صوتی خارج از حد استاندارد در 12 منطقه اشاره کرد.
تهران چه زمانی آرام می‌گیرد؟
در طول روز ساعات 7-8 صبح و 5 تا 8 بعدازظهر به دلیل رفت‌وآمد بیشتر و اوج ترافیک تراز صدا بالاتر است و در ساعات نیمه شب یعنی 11 شب تا 6 صبح تراز صدای پایین تری نسبت به سایر ساعات وجود دارد. روزهای جمعه نیز تراز صدا پایین تر است.
طی 10 سال گذشته میزان متوسط آلودگی صوتی در تهران 8 تا 9 دسی‌بل افزایش پیدا کرده است و به گفته مسوولان به مرز بحران رسیده است که اگر چاره‌ای برای آن اندیشیده شود شاید روزی بیاید که کمیته اضطرار برای آلودگی صوتی در پایتخت تشکیل شود و شهر را برای کمی آرامش تعطیل کنند.
عکس نمایه از بهنام صفرزاده
