بیماری دیابت چیست؟
دیابت به معنای افزایش قندخون است و مثالی که در این خصوص می توان مطرح کرد این است که به بیماران گفته می شود دیابت مانند همسایه ای است که در آپارتمان کناری ما ساکن شده و مالک است و رفتنی نیست. اگر با این همسایه جدید(دیابت) سازش کنیم می تواند همسایه خوبی باشد ولی اگر سازش نداشته باشیم همسایه بدی است و مشکلاتی که برای ما ایجاد می کند. بسیار جدی است. بنابراین یک دیابتی باید این بیماری را به خوبی بشناسد و بتواند آن را کنترل کند.
-به طور کلی چند نوع دیابت وجود دارد؟
دیابت انواعی دارد که به طور کلی ما 4 نوع اصلی را توضیح می دهیم. نوع 4 دیابت به دنبال بیماری و یا مصرف نوع خاصی از دارو ایجاد می شود. برای مثال برخی از بیماری های مادرزادی در کودکان می تواند با دیابت همراه باشد. مانند کودکانی که سندروم دان و یا تالاسمی دارند. افرادی که برای مدت طولانی کورتن استفاده می کنند ویا بیمارانی که به کم کاری و یا پرکاری تیروئید مبتلا هستند ممکن است به دنبال داروهای مصرفی به دیابت مبتلا شوند که این نوع دیابت را دیابت ثانویه می شناسیم.
شایع ترین نوع دیابت چیست؟
دیابت نوع 3 که بسیار هم شایع است، دیابت بارداری است که باید توجه خاصی به آن مبذول شود. این دیابت در سطح جهان شیوع بالایی یافته است که تقریبا 5 درصد بارداری ها ممکن است که منجر به دیابت شود.این در حالیست که آمار کشور ما از این عدد بسیار دور نیست و در برخی مناطق دیابت بارداری بیش از این عدد ثبت و در برخی مناطق دیگر حدود 4.5 درصد گزارش شده است. این نوع دیابت به علت تشکیل جفت و هورمون هایی که از جفت ترشح می شود، عارض می شود و هر چه ماه بارداری افزایش پیدا کند، ترشحات هورمونی جفت نیز افزایش پیدا می کند و در نتیجه دیابت بارداری نیز افزایش می یابد.
-پایش قند خون در دوران بارداری چه هنگامی باید انجام شود و آیا در کشور ما این مهم مورد توجه قرار گرفته است؟
تمام خانم هایی که باردار می شوند، باید طی دوران بارداری از نظر دیابت کنترل شوند. معمولا این بررسی در نیمه دوم بارداری یعنی هفته 24 تا 28 انجام می گیرد. به این طریق که خانم باردار با مراجعه ناشتا به مراکز درمانی، قند خون ناشتای او بررسی می شود. به عبارتی به این فرد 75 گرم گلوکز خورانده می شود و1 الی 2ساعت بعد، قند خون وی کنترل می شود. تمام خانم های باردار باید این تست را انجام دهند.متاسفانه در کشور ما توجه خاصی به این مساله مبذول نمی شود و اکثر خانم های که باردار هستند این تست برای آنها صورت نمی گیرد. اعدادی که برای خانم های باردار وجود دارد بسیار کم تر از افرادی معمولی است یعنی اگر یک فرد سالم را گفته می شود که قند خون آن زیر 100باشد. برای خانم های باردار باید زیر 92 باشد و اگر قند 2 ساعته(2 ساعت بعد از ناشتا)، برای افراد دیگر باید زیر 140 باشد درخانم باردار باید زیر 120 باشد و 1 ساعته(1 ساعت بعد از ناشتا) باید زیر 140 باشد. و اگر هر یک از این اعداد از میزان طبیعی خارج شد تشخیص دیابت بارداری داده می شود و با مراقبت های لازم می توان کودک سالم را به دنیا آورد اما اگر متاسفانه این تست ها انجام نپذیرد و خانم باردار مبتلا به دیابت شود، عواقب ناگواری برای خود، جنین و خانواده در پی خواهد داشت.
-چه افرادی در معرض ابتلا به دیابت بارداری قرار دارند؟
خانم هایی در معرض خطر هستند مانند که سابقه خانوادگی، سابقه سقط داشته باشند و یا افرادی که در گذشته فرزندی را به دنیا آورده اند که مشکلاتی را داشته است. این خانم ها باید هنگامی که برای اولین بار متوجه شدند که باردار هستند، باید تست دیابت در بارداری را انجام دهند. متاسفانه در کشور ما به دیابت بارداری هم افراد جامعه و هم پزشکان کم تر توجه می کنند.
-دیابت نوع یک در چه افرادی بروز پیدا می کند و چه علایمی دارد؟
دو نوع اصلی دیابت نوع 1 و 2 هستند که دیابت نوع یک، دیابتی است که عمدتا در کودکی و نوجوانی عارض می شود. ضمن اینکه همیشه هم این شرایط پایدار نیست و ممکن است در بزرگسالی هم بروز پیدا کند. دلیل این نوع دیابت، بیماری خود ایمنی ذکر می شود به این صورت که سلول های دفاعی بدن (گلبول های سفید) بر علیه سلول های انسولین ساز لوزالمعده فعال می شوند و آن ها را از بین می برند. این دیابت معمولا شروع پر سر و صدایی دارد و با علایمی مانند پر نوشی(تکرر در مصرف نوشیدنی ه و مایعات)، پر اداری، کاهش وزن، افت تحصیلی کودک و احساس کاهش توجه، خود را نشان می دهد.
-دیابت نوع 2 بر اثر چه عواملی بروز پیدا می کند و چه افرادی را در معرض خطر قرار می دهد؟
دیابت نوع 2 که به عنوان دیابت بزرگسالی از آن یاد می شد، متاسفانه امروزه جوانان، نوجوانان و کودکان ما را گرفتار می کند که دلیل اصلی آن ضعف لوزالمعده است و یا عدم پاسخ صحیح بدن به انسولین است که مهم ترین عامل ایجاد آن، شیوه غلط زندگی، تغذیه نادرست، عدم تحرک، مصرف دخانیات است. حتی کسانی که فشار خون، چربی بالایی دارند و حتی اسید اوریک بالایی دارند اینها بیشتر مستعد دیابت نوع 2 هستند ضمن اینکه افرادی که استرس های مزمن دارند، خانم های که تجربه دیابت بارداری را داشته اند و یا سابقه فرزند آوری درشت بالای 4 کیلوگرم را داشته اند به این دیابت بیشتر دچار می شوند.
-دیابت نوع 2 با چه علایمی همراه است؟
مشکل دیابت 2 این است که چون لوزالمعده آرام آرام خراب می شود، متاسفانه قند آرام بالا می رود و علایم زیادی ندارد بر این اساس شایع ترین علامت دیابت نوع 2 بی علامتی است. یعنی افرادی که در معرض خطر هستند باید به صورت مرتب به چکاب قند خون خود بپردازند و طبق آماری که سازمان بهداشت جهانی و فدراسیون دیابت اعلام کرده است، متاسفانه بیش از نصف بیماران دیابتی در دنیا اصلا از بیماری خود اطلاع ندارند. در دیابت نوع 2 این فشارها باعث می شود که لوزالمعده تضعیف شود و ترشح انسولین نیز کاهش پیدا کند. اما یک مساله مهم تری که در این دیابت وجود دارد مساله مقاومت به انسولین است. یعنی همان انسولینی که بدن می سازد کارآیی ندارد. ما دیابت نوع 2 را این گونه نشبیه می کنیم که انسولین مانند کلیدی است که در سلول را برای ورود قند باز می کند. اما مشکلی که در دیابت نوع 2 وجود دارد این است که علاوه بر کمبود کلید، قفل ها هم زنگ زده است در نتیجه به وسیله کلید قفل باز نمی شود، این زنگار روی قفل که ما از آن به عنوان مقاومت به انسولین از آن ها یاد می کنیم اکثرا به علت شیوه نادرست زندگی و نداشتن فعالیت بدنی ایجاد می شود.
-درمان دیابت نوع 1 و 2 به چه صورتی انجام می پذیرد؟ آیا در هر دو نوع دیابت بیمار به تزریق انسولین نیازمند است؟
در دیابت نوع 1 تقریبا تمامی بیماران برای کنترل قند خون نیاز به انسولین نیاز دارند اما در دیابت نوع 2 بسته به این که فرد در چه مرحله ای متوجه بیماری خود شود، درمان متفاوت است. هرچه دیابت زودتر تشخیص داده شود درمان ساده تر است و با تغییر شیوه زندگی و داشتن فعالیت می توان از پیشرفت دیابت جلوگیری کرد. اگر دیابت پیشرفته باشد برای کنترل آن نیاز به دارو وجود دارد و باید دانست دیابت نوع 2 فقط با دارو کنترل نمی شود. در بسیاری از کشورها آماری که ارایه شده است. نشان می دهد که بسیاری از بیماران دیابت نوع 2 با گذشت زمان وابستگی به انسولین پیدا می کنند و آن ها برای کنترل قند خون باید از انسولین استفاده کنند و این باور غلطی است که بسیاری از دیابتی های نوع 2 دارند و می گویند نیاز به انسولین نداریم و این باور اشتباه است.
-درمان دیابت به چند روش صورت می پذیرد؟
درمان دیابت به روش سنتی و هم نوین انجام می شود. در درمان سنتی گفته می شود که اولین خط درمان دارو است. بعد تغذیه و در نهایت ورزش حایز اهمیت است. متاسفانه در خصوص این سه اصل نیز فرد اطلاع کافی ندارد اما در مقابل، درمان نوین دیابت را داریم که طی آن دارو در آخرین خط درمان قرار دارد. آنچه امروزه به عنوان درمان نوین دیابت مطرح است و به عنوان پایه درمان شناخته شده است «آموزش به بیمار» است. هر دیابتی بر اساس استانداردهایی که وجود دارد حداقل باید 15 ساعت آموزش اولیه را طی کنند که در انجمن دیابت ایران و تمام شعبه های خود در سراسر کشور بر این مساله اشتغال داریم که به تمام افراد دیابتی آموزش داده می شود که چگونه از بیماری خود مراقبت کنند و پایه دوم درمان، کنترل روزانه است.
حمایت های رواشناختی و اجتماعی تا چه میزان در درمان بیماران دیابتی نقش دارد؟
مساله سوم درمان حمایت های روانشناختی و اجتماعی است. یک فرد مبتلا به دیابت برای کنترل دیابت خود باید از این مساله برخوردار باشد و باید در یک محیط آرام و بدون استرس باشد زیرا استرس به شدت بر روی قند خون تاثیر می گذارد، بنابراین باید آموزش کنترل استرس به بیمار داده شود. در تیم درمان همیشه یک روانپزشک حضور دارد تا مدیریت استرس را آموزش دهد.
-آیا بیماران دیابتی برای بهبود وضعیت بیماری باید نوع خاصی از رژیم غذایی را رعایت کنند؟
پایه چهارم درمان، تغذیه است . تغذیه در بیماران دیابتی یک رژیم غذایی نیست بلکه الگوی غذایی آزاد است که تنها مختص بیماران دیابتی نیست بلکه همه افراد جامعه اگر می خواهند سالم باشند باید از آن استفاده کنند. در این نوع الگوی غذایی صحبت از نخوردن ها نیست و بیشتر از خوردن ها گفته شده است اما به «اندازه خوردن». در این رژیم غذایی دیابتی ها با واحدهای نشاسته آشنا می شوند ومتوجه می شوند در هر غذایی چه میزان قند درآن وجود دارد و دارای چند واحد نشاسته است و در طول روز چند واحد نشاسته می توانند مصرف کنند برای همین باورهای غلط اینکه برخی مواد غذایی را می توان مصرف کرد و برخی دیگر را نه، چنین چیزی وجود ندارد.
-آخرین راه درمان در بیماران دیابتی چیست؟
پایه پنجم درمان را ورزش به خود اختصاص داده است و آخرین پایه درمان دارو است که در برخی از بیماران را داروهای خوراکی استفاده می شود و در برخی دیگر از انسولین برای کاهش قند خون مورد استفاده قرار می گیرد.
-با توجه به ایام نوروز و افزایش خطر برای بیماران دیابتی این افراد باید چه مراقبت هایی را انجام دهند؟
زندگی افراد در شرایط خاصی می تواند تغییر پیدا کند و یکی از این شرایط خاص تعطیلات نوروز است. در این روزها نوع تغذیه و تعداد مهمانی ها دچار تغییر می شود. بنابراین توصیه های خاصی برای بیماران در این ایام وجود دارد. در ابتدا تاکید می شود این بیماران از کنترل روزانه قند خون خود غافل نشوند و در مواردی کنترل قند ادار داشته باشند که از نوسانات قند خون خود مطلع شوند. در خصوص تغییرات تغذیه ای به این افراد توصیه می در حد امکان از مصرف قندهای زود جذب پرهیز کند و به جای آن می توانند از میوه و آجیل استفاده کنند که البته این نیز باید با شمارش واحد نشاسته انجام می شود.
-به علت تعدد مسافرت ها چه توصیه ای برای نگه داری و تزریق انسولین به این بیماران می شود؟
این دسته از بیماران باید اولین چیزی که برای همراه داشتن با خود در نظر می گیرند، تجهیزات دیابت باشد. این افراد باید همیشه یک مقدار انسولین ذخیره داشته باشند زیرا ممکن است مسافرت به درازا بینجامد. در این ایام برای حمل انسولین بسیاری از بیماران دچار نگرانی هستند باید توجه داشته باشیم انسولینی که می خواهیم ذخیره کنیم در دمای 4 تا 8 درجه سانتی گراد نگهداری شود که این دما را قسمت بالای در یخچال به ما می دهد. هم چنین باید بیماران دیابتی بدانند انسولینی که در حال استفاده از آن هستند نباید در یخچال نگه داری شود زیرا تزریق انسولین سرد دردناک بوده و هم چنین جذب آن درست صورت نمی گیرد.
-انسولینی که جنبه ذخیره ندارد و برای مصرف روزانه در نظر گرفته شده چگونه باید نگه داری کرد؟
انسولینی که ما در حال استفاده از آن هستیم تا دمای زیر 25 درجه و تا مدت یکماه الی چهل روز می توانیم نگهداریم کنیم که این دما را دمای اتاق به ما می دهد. اما اگر در ایام نوروز قصد داریم که انسولین را در بیرون از یخچال نگهداری کنیم باید بدانیم در این فصل اکثر مناطق کشور دمای بالای 25 درجه دارد، بنابراین به راحتی می توان انسولین را در داخل کیف های دستی نیز نگه داری کرد.
-اگر بیماران قصد سفر به کشوری را داشته باشند که دمای هوای آن بالای 25 درجه باشد چگونه می تواند انسولین خود را نگه داری کنند؟
در این صورت بیماران باید از کیف حمل انسولین استفاده کنند. متاسفانه برخی از بیماران انسولین را در مجاورت مستقیم یخ قرار می دهند و این در حالی است که دمای انسولین نباید به زیر 4 درجه برسد سرما بیش از گرما بر انسولین اثر می گذارد و باعث فساد آن می شود.
-ورزش به عنوان پایه پنجم درمان مطرح شد اما در این ایام فعالیت افراد چار نوسان شدیدی می شود در این خصوص چه توصیه ای به افراد دیابتیک می شود؟
ورزش و تحرک از موارد دیگری است که باید مورد توجه بیماران در این ایام قرار گیرد.بسیاری از دیابتی ها با شروع تعطیلات نوروز دچار کاهش فعالیت بدن می شوند و همین مساله ممکن است که به افزایش قند خون آنها منجر شود و اگر افراد طی پایش قندخون خود متوجه شدند که در حال افزایش است یک ساعتی از روز را باید به فعالیت های و تحرک بپردازند. برخی افراد بالعکس تحرکشان بیشتر می شوند. این افراد باید دقت داشته باشند فعالیت را کاهش می دهد. باید دوز انسولین خود را کم کنند.
-چه میزان از افراد کشور ما به دیابت مبتلا هستند؟
آماری که از سوی وزارت بهداشت اعلام شده نشان داده است، بالای 10 درصد از جمعیت بالغ(25 تا 70 سال) کشور دچار دیابت هستند و متاسفانه از این تعداد نیمی از بیماران، از بیماری خود بی خبر هستند و در این میان افرادی هستند که دیابت پنهان دارند یعنی مرحله ای که دیابت بروز نکرده اما فرد از سلامت خود خارج شده است. البته کشور ما در منطقه دیابت خیز قرار داریم تقریبا 4 الی 5 کشور که بیشترین شیوع دیابت را دارند مانند کویت، قطر، بحرین، عربستان صعودی در همسایگی کشور ما قرار دارند و ما شاید خوش بین هستیم که شیوع دیابت در کشور ما به آمار های اعلام شده نرسیده است. اما باید توجه داشته باشیم هرم جمعیتی کشور ما جوان است. یعنی افراد زیر 25 سال بالایی داریم. در حقیقت در نسل بعد که این گروه 25 ساله کشور را تشکیل دادند اگر تدابیر خاصی در خصوص کنترل دیابت آنها اندیشیده نشود ما به یکدفعه، موج انفجاری شیوع دیابت در کشور را خواهیم داشت.
گفت و گوی از سارا امیری
