استان ایلام در غربی ترین نقطه ایران، سرزمینی محصور در میان دره ها و کوه هایی سر به فلک کشیده با تاریخ و تمدنی غنی که ناگفته های بسیاری از تاریخ هزاران ساله را در خود دارد.
به گزارش خبرگزاری دانا، استان ایلام، فروزان از تمدن دیرپای سرزمین ایلام باستان است، پهنه این
استان بخشی از تمدن عیلام باستان بوده که در هزاره سوم پیش از میلاد بوجود
آمد و تا سال 645 پیش از میلاد به حیات ادامه داد و در دوران طلایی خود از
اقتدار خاصی برخوردار بود.
ایلام که در سومری الام و در اکدی الامتو آمده است، معنی کوهستان یا کشور طلوع خورشید را می دهد.
بیشترین اطلاعات و آثار بجا مانده از استان در پیش از اسلام مربوط به دوره ساسانی است ایلام در دوران ساسانی به دلیل نزدیکی به تیسفون پایتخت ساسانیان و محل گذر به داخل کشور، بیشترین آثار تاریخی خود را از این دوره به میراث دارد.
دره های شگفت انگیز، رودها و آبشارهای زیبا، غارهای بی نظیر، کوه های سر به فلک کشیده، اقلیم های متنوع آب و هوایی، همجواری دیدنی کوه و دشت، سادگی هزار رنگ طبیعت وحشی، صداقت فرهنگ و هنر و چشم اندازهای بدیع، ایلام، سرزمین رنگ ها را به شاهکار خلقت ایران تبدیل کرده است.
مساحت کل استان حدود دو هزار کیلومتر مربع و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال 1390، 558 هزار نفر است.
استان ایلام به دو ناحیه جغرافیایی شامل مناطق مرتفع در شمال و شرق و دشت های پست و گرم در جنوب غربی استان تقسیم شده است.
مناطق کوهستانی استان داری هوای سرد با پوشش گیاهی به نسبت متراکم و بارندگی مناسب، مناطق میانه دارای آب و هوای معتدل و مناطق غربی دارای تابستان های گرم و زمستان های معتدل است.
پوشش گیاهی استان نیمه متراکم و بیشتر شامل گونه های بلوط، بنه یا پسته کوهی، انجیر کوهی، گیلاس وحشی، ارجن، زالزالک و کیکم است.
اگر بخواهیم از مشهورترین چهره های این استان ایلام نام ببریم باید بگوییم تمام مردم این دیار! چرا که آنها در هشت سال دفاع مقدس با مجاهدت و ایثار از آب و خاک این کشور دفاع کردند.
بیش از دو هزار جاذبه گردشگری در استان ایلام شناسایی شده که 745 اثر شامل آثار تاریخی، طبیعی و معنوی ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
**صنایع دستی
مهمترین صنایع دستی استان ایلام که به دست هنـرمندانه زنان و دختران ایـلامی و برای نخستین بار در استان ایلام بافته شده، گلیـــم نقش برجسته است که از نظر اصالت و تولید مهمترین و شاخص ترین صنعت دستی و بومی استان بـوده و نقش و نگاره های آن از طـبیعت و تاریخ و فرهنگ این منطقه الهام گرفته شده است. فرش کرکی، فرش ابریشم، جاجیم، نمد، گیوه بافی، قتره بافی، چیت بافی، صنایع چوبی، احرامی بافی و بافت سیاه چادر است.
**سوغات و غذاهای محلی استان
روغن حیوانی، کره محلی، عسل کوهی، کشک، کنجد، گردو و سقز محلی مهمترین سوغاتی های محلی استان است. از غذاها و شیرینی های محلی ایلام نیز می توان به سوپ ترخینه که با استفاده از گندم، ماست، ادویه و سبزیجات پخته می شود، اشاره کرد.
شیرینی های بژی برساق، کله کنجی و کهک و حلوای بگل (ترکیبی از پودر کشک و خرما) از دیگر غذاهای محلی استان است.
**موسیقی و آوازهای بومی
در موسیقی ایلام از سازهای دوزله، جفتان، سرنا، تنبک، دهل، شمشال، نی و کمانچه استفاده می شود و این سازها در آیین هایی مانند عروسی، جنگ و عزا کاربرد دارند.
هوره که از آوازها و نیایش های اساطیری ایران است، از هزاره های پیش تا به امروز رواج دارد.موسیقی آیین های سوگواری نوع دیگری از موسیقی در استان ایلام است که در آیین چمری با سرنا و دهل اجرا می شود و در این مراسم مردم ایل ها و روستاها در محلی به نام چمرجا همراه با نوای ساز و دهل و آواز همسرایان جمع می شوند.
**جاذبه های تاریخی ایلام / از سیستم دفع فاضلاب هزاران ساله تا نخستین جایگاه یکجانشینی انسان
وجود شهرهای تاریخی، قلعه ها، تپه های باستانی، سنگ نوشته ها، کاخ ها، آتشکده ها و تنگه های تاریخی در استان ایلام از تاریخ و تمدن دیرپای این سرزمین حکایت می کند.
از 745 اثر ثبت شده شده استان ایلام در فهرست آثار ملی، 722 اثر آن تاریخی است.
از مهمترین جاذبه های تاریخی ایلام می توان به شهرهای تاریخی سیمره، جوی زر، سیروان و گم گم، تنگه تاریخی طبیعی بهرام چوبینه، قلعه والی، کاخ فلاحتی، آتشکده سیاهکل، طاق شیرین و فرهاد آسیاب آبی و قلعه شیخ ماخو نام برد.
*شهر تاریخی سیمره
این اثر تاریخی که بزرگترین محوطه تاریخی استان به شمار می رود، 200 هکتار وسعت دارد و جزو اولین آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور است. محوطه این شهر تاریخی طبق مطالعات و کاوش های انجام گرفته متعلق به دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی است، در این شهر در حدود یک هزار و 400 سال پیش سیستم دفع فاضلاب زیرزمینی وجود داشته که از پدیده های کم نظیر است.
*تپه باستانی علی کش
تپه علی کش دارای سه دوره فرهنگی به نام علی کش، بزمرده و محمدجعفر است این اثر باستانی از اولین مکان هایی است که انسان در آن به استقرار و یکجانشینی اقدام کرده است.
دانه های گیاهی به خصوص گندم و جو دو ردیفه و حبوبات در این منطقه در دوران پیش از تاریخ و هزاره های هشتم قبل از میلاد کشت شده است همچنین برخی حیوانات از جمله بز در حال اهلی شدن بوده است.
*کاخ والی
این اثر تاریخی بر روی تپه ای باستانی به نام چغا میرک ساخته شده است این بنا در سال 1326 هـجری قمری (1287 خورشیدی) در زمان حکومت محمد علی شاه قاجار و غلام رضا خان والی به اتمام رسید وسعت این قلعه حدود دو هزار و 500 مترمربع و مساحت زیربنای آن حدود یک هزار و 500 مترمربع است.
*آتشکده سیاهگل
آتشکده سیاهگل تنها آتشکده تقریبا سالم استان ایلام است، بنای آتشکده در مسیر راهی باستانی قرار گرفته که آثاری چون قلعه، محوطه و بناهای تاریخی در فواصل دور و نزدیک آن به چشم می خورد.
این اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده و مربوط به دوران ساسانی و قرون اولیه اسلامی است.
*تپه های کز آباد
کز آباد از دو تپه بزرگ و کوچک تشکیل شده است آثاری از کوزه شکسته های نقش دار با قدمت بیش از سه هزار سال و همچنین آثاری از سنگ های بزرگ تراشیده و نتراشیده به دست آمده است.
*پل تاریخی گاومیشان
این پل بزرگ با پنج چشمه عظیم و مرتفع دارای طول 175 متر و عرض گذر 8/20 متر است و با استفاده از قلوه سنگ و آجر و ملات گچ نیمه کوب ساخته شده است.
پل گاومیشان مربوط به دوران ساسانی بوده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
*تنگه بهرام چوبینه
این تنگه در میان تنگه ای عظیم و صخره ای منشعب از دامنه ارتفاعات کبیرکوه قرار گرفته است در داخل این تنگه مجموعه ای از مکان های مسکونی، بنای شاه نشین، حوضچه های سنگی برای ذخیره آب و برج و باروی جنوبی و شمالی تنگه وجود دارد که زیبایی این محیط طبیعی را دو چندان کرده این اثر تاریخی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از زیباترین مکان های گردشگری استان است.
*قبرستان آهنگران
در فاصله 300 متری روستای سراب کارزان گورستانی با چیدمان زیبایی از سنگ های نسبتا بزرگی وجود داردکه بدون ملاط بر روی هم قرار گرفته که به گفته باستان شناسان قدمت آنها بیشتر از پنج هزار سال است.
*قلعه کنجانچم
این بنای تاریخی در حاشیه رودخانه کنجانچم واقع شده و شامل قلعه ای با پلان مربع دارای چهار برج دیده بانی است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
**جاذبه های طبیعی/ آرامش و سلامتی در دامان طبیعت دل انگیز ایلام
سرزمین رویایی ایلام، عروس دردانه زاگرس است و دست توانای خالق، زیباترین تابلوی طبیعت را در آن ترسیم کرده است.
چشمه های آبگرم و معدنی، رودخانه ها با شکوفه های ارغوان، دره های پرآب و درخت، صخره های بلند و تنگه های چشم نواز و دل انگیز و درهم آمیختگی شهر و جنگل در استان ایلام، آرامش و سلامت جسم و جان را به مسافران بهار هدیه می کند.
*چشمه های آب گرم معدنی دهلران
در فاصله پنج کیلومتری شهرستان دهلران چشمه های آبگرم با خواص گوگردی برای رفع امراض پوستی و دردهای مفاصل و عضلات با داشتن تاسیساتی برای استفاده مردان و زنان وجود دارد.
*دره ییلاقی هفتاو (هفت آب) میش خاص
دره پرآب و درخت و مصفای میش خاص با درختان گردو، انواع میوه ها، چندین روستا در مسیر ییلاقی دره با مردمانی فعال و مهربان، چشمه ساران متعدد، نزدیک بودن این دره ییلاقی به تفریح گاه جنگلی و مزارع متنوع آن باعث نشاط و شادابی گردشگران می شود.
*تنگ ارغوان
تنگ ارغوان در مسیری رودخانه ای با شکوفه های زیبای ارغوان، خصوصا در فصل بهار زیبایی وصف ناپذیری را به طبیعت و جنگل های سبز آن دیار بخشیده است و تنوع رنگ آنها چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
*دریاچه دوقلوی سیاه گاو
بهدو دریاچه زیبا به وسیله کانالی طبیعی به عرض 5/1 متر و عمق یک متر و به طول 8 متر به هم مرتبط هستند این دو دریاچه دارای آبی زلال هستند به طوری که می توان تا عمق 3 متری آنرا که شبیه آکواریومی پر از ماهی است، مشاهده کرد.
*دره ییلاقی کلم
این دره زیبا و سرسبز ییلاقی در روستای نمونه گردشگری کلم واقع شده فاصله این دره زیبا از شهر ایلام 60 کیلومتر است و دارای انواع باغ میوه و رودخانه های فصلی و دایمی است به گونه ای که جنگل و باغ و خانه های روستایی آن به هم آمیخته اند.
*تنگه رازیانه
در درون تنگه زیبای رازیانه در دامنه کبیرکوه، رودی فصلی جریان دارد که در زیباترین بخش از مسیر عبور خود، دره ای پر پیچ وخم و نسبتا عمیق در دل سنگ های رسوبی ایجاد کرده است.
جلوتر از دره گداری وجود دارد که با گذشتن از آن به جنگل های بلوط و سایه سار صخره ها می توان راه یافت. تنگه رازیانه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
*غار خفاش
این غار به علت زندگی هزاران خفاش در داخل آن، به غار خفاش معروف شده این غار دهلیزهای وسیعی دارد که عمق بعضی از قسمت های آن به 400 متر می رسد.
موضوع مورد توجه این غار وجود توده عظیم و ضخیم فضله خفاش در کف غار است که طی هزاران سال پدید آمده و کشاورزان از آن برای تقویت زمین های زراعی استفاده می کنند.
غار خفاش در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
*چشمه قیر روان
این چشمه در فاصله هفت کیلومتری شهر دهلران قرار دارد و یکی از پدیده های نادر طبیعی در استان ایلام است.
*سد چم گردلان
سد چم گردلان یا سد ایلام یکی از چشم اندازهای بسیار به لحاظ وجود جنگل های بلوط در حاشیه دریاچه جزو دریاچه های پشت سد نادر کشور است که جنگل آن را محصور کرده است.
سد چم گردلان در تمامی فصول سال به خصوص بهار و تابستان مملو از جمعیتی است که به قصد گذراندن اوقات فراغت خود این محل زیبا را انتخاب می کنند.
*ویژدرون
در قسمت پایین دست خروجی سد چم گردلان قرار دارد این دره بسیار عمیق دارای راه های سخت گذر و نفوذناپذیر، جنگل های انبوه با انواع درختان و درختچه ها و نیز گل ها و گیاهان خودرو است.
وجود پرتگاه های بسیار بلند صخره ای، مناطق بکر طبیعی، حیات وحش و پوشش گیاهی منطقه، به این دره زیبایی فراوانی بخشیده است.
*غار زینه گان
غار شگفت انگیز و روباز زینه گان بیش از یک کیلومتر طول دارد، دارای آب فراوان، دهلیزهای آبگیر، قندیل های متعدد و آبچک های طبیعی و بسیار زیبا است. هوای داخل غار سرد و مطبوع است در حالی که دمای هوای صالح آباد در تابستان بیش از 40 درجه است، اختلاف هوای بیرون غار با درون آن قابل ملاحظه است در نتیجه احساس مطبوعی برای گردشگر به همراه دارد. این غار یکی از جاذبه های مهم توریستی شهرستان مهران است.
**جاذبه های مذهبی/ ایلام دروازه ورود به عتبات عالیات
استان ایلام با پیشینه غنی فرهنگی و مذهبی و به علت نزدیکی به شهرهای مذهبی عراق به عنوان دروازه ورود به عتبات عالیات شناخته شده است.
مرز بین المللی مهران در 90 کیلومتری جنوب غربی ایلام بدلیل فاصله کم با شهرهای مذهبی عراق و امنیت مناسب و مطلوب آن سوی مرزهای همجوار، در ایام مختلف سال بویژه محرم و صفر (دهه اول محرم و اربعین) میزبان شمار زیادی از زوار ایرانی عتبات عالیات است.
همچنین در استان ایلام بقعه های امام زادگان و نوادگان آنها و اماکن مذهبی زیادی وجود دارد که هر ساله پذیرای خیل عظیم مشتاقان و دوستداران اهل بیت است.
*امامزاده سیدصلاح الدین محمد
بنای امامزاده مربوط به قرون هفت و هشت هجری قمری با پلانی مربعی و به صورت چهارطاقی بنا شده این بنا از مهم ترین بناهای مذهبی استان ایلام و شهرستان آبدانان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
*زیارتگاه امامزاده سید عبدالله(ع)
در فاصله پنج کیلومتری شهر ایوان و در دامنه شرازول قرار دارد و بازسازی آن در سال های گذشته انجام گرفته این زیارتگاه با توجه به قرار گرفتن در دل طبیعت مامن امنی برای صاحبان اندیشه و دل است.
*بقعه پیر حسین
در میان دره زیبای زنجیره بنایی تاریخی مذهبی متعلق به پیرحسین قرار دارد که از گذشته تا کنون مکان زیارت هزارن زوار و گردشگر از تمام استان ها است مردم محلی پیرحسین را پیر ژان به معنای پیر شفادهنده درد، می خوانند.
*زیارتگاه امامزاده علی صالح(ع)
در بخش صالح آباد شهرستان مهران و در فاصله 34 کیلومتری شهر ایلام واقع شده است بازسازی بنای زیارتگاه در چند سال گذشته انجام گرفته و اکنون دارای بزرگترین گنبد در استان است.
**ایلام از مهمترین آوردگاه های دفاع مقدس میزبان کاروان های راهیان نور
استان ایلام با طولانی ترین مرز مشترک با کشور عراق یکی از مهمترین آوردگاه های هشت سال دفاع مقدس در کشور است.
نام ایلام با یاد و خاطره حماسه های خونین دوران دفاع مقدس گره خورده است و جای جای این استان نام و نشانی از رشادت و شهامت دلیرمردان و شیرزنان ایلامی دارد.
استان ایلام هرساله پذیرای کاروانهای راهیان نور برای بازدید از مناطق عملیاتی و یادمانهای دفاع مقدس است.
67 کیلومتری شهر دهلران مملو از موانع متعدد از قبیل مین و سیم خاردار است، شرهانی سرزمینی است که در آن درهای آسمان هنوز باز است اگر روزی می خواستید از پل شهید ایوبی بگذرید و به شرهانی و زیارت شهدا گمنام مشرف شوید یادتان باشد این پل آغشته به خون صدها شهید است و 260 کبوتر عشق از این سرزمین در شب عملیات محرم برای عبور از رودخانه دویرج در حین بارش باران و جاری شدن سیل به دیدار معبود پیوستند.
قرارگاه بانروشان مهران، سه راه جندالله صالح آباد، بیمارستان صحرایی امیرالمومنین(ع)، تپه شنی، منطقه قلاویزان و سه راهی چنگوله - مهران - دهلران از دیگر مکان های مورد بازدید کاروان های راهیان نور است.
استان ایلام با این همه جاذبه تاریخی، طبیعی، مذهبی و یادمان های دفاع مقدس برای استقبال و پذیرایی از مسافران و گردشگران نوروزی آماده شده تا میزبان شایسته ای برای هموطنان خود باشد.
ایلام که در سومری الام و در اکدی الامتو آمده است، معنی کوهستان یا کشور طلوع خورشید را می دهد.
بیشترین اطلاعات و آثار بجا مانده از استان در پیش از اسلام مربوط به دوره ساسانی است ایلام در دوران ساسانی به دلیل نزدیکی به تیسفون پایتخت ساسانیان و محل گذر به داخل کشور، بیشترین آثار تاریخی خود را از این دوره به میراث دارد.
دره های شگفت انگیز، رودها و آبشارهای زیبا، غارهای بی نظیر، کوه های سر به فلک کشیده، اقلیم های متنوع آب و هوایی، همجواری دیدنی کوه و دشت، سادگی هزار رنگ طبیعت وحشی، صداقت فرهنگ و هنر و چشم اندازهای بدیع، ایلام، سرزمین رنگ ها را به شاهکار خلقت ایران تبدیل کرده است.
مساحت کل استان حدود دو هزار کیلومتر مربع و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال 1390، 558 هزار نفر است.
استان ایلام به دو ناحیه جغرافیایی شامل مناطق مرتفع در شمال و شرق و دشت های پست و گرم در جنوب غربی استان تقسیم شده است.
مناطق کوهستانی استان داری هوای سرد با پوشش گیاهی به نسبت متراکم و بارندگی مناسب، مناطق میانه دارای آب و هوای معتدل و مناطق غربی دارای تابستان های گرم و زمستان های معتدل است.
پوشش گیاهی استان نیمه متراکم و بیشتر شامل گونه های بلوط، بنه یا پسته کوهی، انجیر کوهی، گیلاس وحشی، ارجن، زالزالک و کیکم است.
اگر بخواهیم از مشهورترین چهره های این استان ایلام نام ببریم باید بگوییم تمام مردم این دیار! چرا که آنها در هشت سال دفاع مقدس با مجاهدت و ایثار از آب و خاک این کشور دفاع کردند.
بیش از دو هزار جاذبه گردشگری در استان ایلام شناسایی شده که 745 اثر شامل آثار تاریخی، طبیعی و معنوی ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
**صنایع دستی
مهمترین صنایع دستی استان ایلام که به دست هنـرمندانه زنان و دختران ایـلامی و برای نخستین بار در استان ایلام بافته شده، گلیـــم نقش برجسته است که از نظر اصالت و تولید مهمترین و شاخص ترین صنعت دستی و بومی استان بـوده و نقش و نگاره های آن از طـبیعت و تاریخ و فرهنگ این منطقه الهام گرفته شده است. فرش کرکی، فرش ابریشم، جاجیم، نمد، گیوه بافی، قتره بافی، چیت بافی، صنایع چوبی، احرامی بافی و بافت سیاه چادر است.
**سوغات و غذاهای محلی استان
روغن حیوانی، کره محلی، عسل کوهی، کشک، کنجد، گردو و سقز محلی مهمترین سوغاتی های محلی استان است. از غذاها و شیرینی های محلی ایلام نیز می توان به سوپ ترخینه که با استفاده از گندم، ماست، ادویه و سبزیجات پخته می شود، اشاره کرد.
شیرینی های بژی برساق، کله کنجی و کهک و حلوای بگل (ترکیبی از پودر کشک و خرما) از دیگر غذاهای محلی استان است.
**موسیقی و آوازهای بومی
در موسیقی ایلام از سازهای دوزله، جفتان، سرنا، تنبک، دهل، شمشال، نی و کمانچه استفاده می شود و این سازها در آیین هایی مانند عروسی، جنگ و عزا کاربرد دارند.
هوره که از آوازها و نیایش های اساطیری ایران است، از هزاره های پیش تا به امروز رواج دارد.موسیقی آیین های سوگواری نوع دیگری از موسیقی در استان ایلام است که در آیین چمری با سرنا و دهل اجرا می شود و در این مراسم مردم ایل ها و روستاها در محلی به نام چمرجا همراه با نوای ساز و دهل و آواز همسرایان جمع می شوند.
**جاذبه های تاریخی ایلام / از سیستم دفع فاضلاب هزاران ساله تا نخستین جایگاه یکجانشینی انسان
وجود شهرهای تاریخی، قلعه ها، تپه های باستانی، سنگ نوشته ها، کاخ ها، آتشکده ها و تنگه های تاریخی در استان ایلام از تاریخ و تمدن دیرپای این سرزمین حکایت می کند.
از 745 اثر ثبت شده شده استان ایلام در فهرست آثار ملی، 722 اثر آن تاریخی است.
از مهمترین جاذبه های تاریخی ایلام می توان به شهرهای تاریخی سیمره، جوی زر، سیروان و گم گم، تنگه تاریخی طبیعی بهرام چوبینه، قلعه والی، کاخ فلاحتی، آتشکده سیاهکل، طاق شیرین و فرهاد آسیاب آبی و قلعه شیخ ماخو نام برد.
*شهر تاریخی سیمره
این اثر تاریخی که بزرگترین محوطه تاریخی استان به شمار می رود، 200 هکتار وسعت دارد و جزو اولین آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور است. محوطه این شهر تاریخی طبق مطالعات و کاوش های انجام گرفته متعلق به دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی است، در این شهر در حدود یک هزار و 400 سال پیش سیستم دفع فاضلاب زیرزمینی وجود داشته که از پدیده های کم نظیر است.
*تپه باستانی علی کش
تپه علی کش دارای سه دوره فرهنگی به نام علی کش، بزمرده و محمدجعفر است این اثر باستانی از اولین مکان هایی است که انسان در آن به استقرار و یکجانشینی اقدام کرده است.
دانه های گیاهی به خصوص گندم و جو دو ردیفه و حبوبات در این منطقه در دوران پیش از تاریخ و هزاره های هشتم قبل از میلاد کشت شده است همچنین برخی حیوانات از جمله بز در حال اهلی شدن بوده است.
*کاخ والی
این اثر تاریخی بر روی تپه ای باستانی به نام چغا میرک ساخته شده است این بنا در سال 1326 هـجری قمری (1287 خورشیدی) در زمان حکومت محمد علی شاه قاجار و غلام رضا خان والی به اتمام رسید وسعت این قلعه حدود دو هزار و 500 مترمربع و مساحت زیربنای آن حدود یک هزار و 500 مترمربع است.
*آتشکده سیاهگل
آتشکده سیاهگل تنها آتشکده تقریبا سالم استان ایلام است، بنای آتشکده در مسیر راهی باستانی قرار گرفته که آثاری چون قلعه، محوطه و بناهای تاریخی در فواصل دور و نزدیک آن به چشم می خورد.
این اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده و مربوط به دوران ساسانی و قرون اولیه اسلامی است.
*تپه های کز آباد
کز آباد از دو تپه بزرگ و کوچک تشکیل شده است آثاری از کوزه شکسته های نقش دار با قدمت بیش از سه هزار سال و همچنین آثاری از سنگ های بزرگ تراشیده و نتراشیده به دست آمده است.
*پل تاریخی گاومیشان
این پل بزرگ با پنج چشمه عظیم و مرتفع دارای طول 175 متر و عرض گذر 8/20 متر است و با استفاده از قلوه سنگ و آجر و ملات گچ نیمه کوب ساخته شده است.
پل گاومیشان مربوط به دوران ساسانی بوده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
*تنگه بهرام چوبینه
این تنگه در میان تنگه ای عظیم و صخره ای منشعب از دامنه ارتفاعات کبیرکوه قرار گرفته است در داخل این تنگه مجموعه ای از مکان های مسکونی، بنای شاه نشین، حوضچه های سنگی برای ذخیره آب و برج و باروی جنوبی و شمالی تنگه وجود دارد که زیبایی این محیط طبیعی را دو چندان کرده این اثر تاریخی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از زیباترین مکان های گردشگری استان است.
*قبرستان آهنگران
در فاصله 300 متری روستای سراب کارزان گورستانی با چیدمان زیبایی از سنگ های نسبتا بزرگی وجود داردکه بدون ملاط بر روی هم قرار گرفته که به گفته باستان شناسان قدمت آنها بیشتر از پنج هزار سال است.
*قلعه کنجانچم
این بنای تاریخی در حاشیه رودخانه کنجانچم واقع شده و شامل قلعه ای با پلان مربع دارای چهار برج دیده بانی است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
**جاذبه های طبیعی/ آرامش و سلامتی در دامان طبیعت دل انگیز ایلام
سرزمین رویایی ایلام، عروس دردانه زاگرس است و دست توانای خالق، زیباترین تابلوی طبیعت را در آن ترسیم کرده است.
چشمه های آبگرم و معدنی، رودخانه ها با شکوفه های ارغوان، دره های پرآب و درخت، صخره های بلند و تنگه های چشم نواز و دل انگیز و درهم آمیختگی شهر و جنگل در استان ایلام، آرامش و سلامت جسم و جان را به مسافران بهار هدیه می کند.
*چشمه های آب گرم معدنی دهلران
در فاصله پنج کیلومتری شهرستان دهلران چشمه های آبگرم با خواص گوگردی برای رفع امراض پوستی و دردهای مفاصل و عضلات با داشتن تاسیساتی برای استفاده مردان و زنان وجود دارد.
*دره ییلاقی هفتاو (هفت آب) میش خاص
دره پرآب و درخت و مصفای میش خاص با درختان گردو، انواع میوه ها، چندین روستا در مسیر ییلاقی دره با مردمانی فعال و مهربان، چشمه ساران متعدد، نزدیک بودن این دره ییلاقی به تفریح گاه جنگلی و مزارع متنوع آن باعث نشاط و شادابی گردشگران می شود.
*تنگ ارغوان
تنگ ارغوان در مسیری رودخانه ای با شکوفه های زیبای ارغوان، خصوصا در فصل بهار زیبایی وصف ناپذیری را به طبیعت و جنگل های سبز آن دیار بخشیده است و تنوع رنگ آنها چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
*دریاچه دوقلوی سیاه گاو
بهدو دریاچه زیبا به وسیله کانالی طبیعی به عرض 5/1 متر و عمق یک متر و به طول 8 متر به هم مرتبط هستند این دو دریاچه دارای آبی زلال هستند به طوری که می توان تا عمق 3 متری آنرا که شبیه آکواریومی پر از ماهی است، مشاهده کرد.
*دره ییلاقی کلم
این دره زیبا و سرسبز ییلاقی در روستای نمونه گردشگری کلم واقع شده فاصله این دره زیبا از شهر ایلام 60 کیلومتر است و دارای انواع باغ میوه و رودخانه های فصلی و دایمی است به گونه ای که جنگل و باغ و خانه های روستایی آن به هم آمیخته اند.
*تنگه رازیانه
در درون تنگه زیبای رازیانه در دامنه کبیرکوه، رودی فصلی جریان دارد که در زیباترین بخش از مسیر عبور خود، دره ای پر پیچ وخم و نسبتا عمیق در دل سنگ های رسوبی ایجاد کرده است.
جلوتر از دره گداری وجود دارد که با گذشتن از آن به جنگل های بلوط و سایه سار صخره ها می توان راه یافت. تنگه رازیانه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
*غار خفاش
این غار به علت زندگی هزاران خفاش در داخل آن، به غار خفاش معروف شده این غار دهلیزهای وسیعی دارد که عمق بعضی از قسمت های آن به 400 متر می رسد.
موضوع مورد توجه این غار وجود توده عظیم و ضخیم فضله خفاش در کف غار است که طی هزاران سال پدید آمده و کشاورزان از آن برای تقویت زمین های زراعی استفاده می کنند.
غار خفاش در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
*چشمه قیر روان
این چشمه در فاصله هفت کیلومتری شهر دهلران قرار دارد و یکی از پدیده های نادر طبیعی در استان ایلام است.
*سد چم گردلان
سد چم گردلان یا سد ایلام یکی از چشم اندازهای بسیار به لحاظ وجود جنگل های بلوط در حاشیه دریاچه جزو دریاچه های پشت سد نادر کشور است که جنگل آن را محصور کرده است.
سد چم گردلان در تمامی فصول سال به خصوص بهار و تابستان مملو از جمعیتی است که به قصد گذراندن اوقات فراغت خود این محل زیبا را انتخاب می کنند.
*ویژدرون
در قسمت پایین دست خروجی سد چم گردلان قرار دارد این دره بسیار عمیق دارای راه های سخت گذر و نفوذناپذیر، جنگل های انبوه با انواع درختان و درختچه ها و نیز گل ها و گیاهان خودرو است.
وجود پرتگاه های بسیار بلند صخره ای، مناطق بکر طبیعی، حیات وحش و پوشش گیاهی منطقه، به این دره زیبایی فراوانی بخشیده است.
*غار زینه گان
غار شگفت انگیز و روباز زینه گان بیش از یک کیلومتر طول دارد، دارای آب فراوان، دهلیزهای آبگیر، قندیل های متعدد و آبچک های طبیعی و بسیار زیبا است. هوای داخل غار سرد و مطبوع است در حالی که دمای هوای صالح آباد در تابستان بیش از 40 درجه است، اختلاف هوای بیرون غار با درون آن قابل ملاحظه است در نتیجه احساس مطبوعی برای گردشگر به همراه دارد. این غار یکی از جاذبه های مهم توریستی شهرستان مهران است.
**جاذبه های مذهبی/ ایلام دروازه ورود به عتبات عالیات
استان ایلام با پیشینه غنی فرهنگی و مذهبی و به علت نزدیکی به شهرهای مذهبی عراق به عنوان دروازه ورود به عتبات عالیات شناخته شده است.
مرز بین المللی مهران در 90 کیلومتری جنوب غربی ایلام بدلیل فاصله کم با شهرهای مذهبی عراق و امنیت مناسب و مطلوب آن سوی مرزهای همجوار، در ایام مختلف سال بویژه محرم و صفر (دهه اول محرم و اربعین) میزبان شمار زیادی از زوار ایرانی عتبات عالیات است.
همچنین در استان ایلام بقعه های امام زادگان و نوادگان آنها و اماکن مذهبی زیادی وجود دارد که هر ساله پذیرای خیل عظیم مشتاقان و دوستداران اهل بیت است.
*امامزاده سیدصلاح الدین محمد
بنای امامزاده مربوط به قرون هفت و هشت هجری قمری با پلانی مربعی و به صورت چهارطاقی بنا شده این بنا از مهم ترین بناهای مذهبی استان ایلام و شهرستان آبدانان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
*زیارتگاه امامزاده سید عبدالله(ع)
در فاصله پنج کیلومتری شهر ایوان و در دامنه شرازول قرار دارد و بازسازی آن در سال های گذشته انجام گرفته این زیارتگاه با توجه به قرار گرفتن در دل طبیعت مامن امنی برای صاحبان اندیشه و دل است.
*بقعه پیر حسین
در میان دره زیبای زنجیره بنایی تاریخی مذهبی متعلق به پیرحسین قرار دارد که از گذشته تا کنون مکان زیارت هزارن زوار و گردشگر از تمام استان ها است مردم محلی پیرحسین را پیر ژان به معنای پیر شفادهنده درد، می خوانند.
*زیارتگاه امامزاده علی صالح(ع)
در بخش صالح آباد شهرستان مهران و در فاصله 34 کیلومتری شهر ایلام واقع شده است بازسازی بنای زیارتگاه در چند سال گذشته انجام گرفته و اکنون دارای بزرگترین گنبد در استان است.
**ایلام از مهمترین آوردگاه های دفاع مقدس میزبان کاروان های راهیان نور
استان ایلام با طولانی ترین مرز مشترک با کشور عراق یکی از مهمترین آوردگاه های هشت سال دفاع مقدس در کشور است.
نام ایلام با یاد و خاطره حماسه های خونین دوران دفاع مقدس گره خورده است و جای جای این استان نام و نشانی از رشادت و شهامت دلیرمردان و شیرزنان ایلامی دارد.
استان ایلام هرساله پذیرای کاروانهای راهیان نور برای بازدید از مناطق عملیاتی و یادمانهای دفاع مقدس است.
67 کیلومتری شهر دهلران مملو از موانع متعدد از قبیل مین و سیم خاردار است، شرهانی سرزمینی است که در آن درهای آسمان هنوز باز است اگر روزی می خواستید از پل شهید ایوبی بگذرید و به شرهانی و زیارت شهدا گمنام مشرف شوید یادتان باشد این پل آغشته به خون صدها شهید است و 260 کبوتر عشق از این سرزمین در شب عملیات محرم برای عبور از رودخانه دویرج در حین بارش باران و جاری شدن سیل به دیدار معبود پیوستند.
قرارگاه بانروشان مهران، سه راه جندالله صالح آباد، بیمارستان صحرایی امیرالمومنین(ع)، تپه شنی، منطقه قلاویزان و سه راهی چنگوله - مهران - دهلران از دیگر مکان های مورد بازدید کاروان های راهیان نور است.
استان ایلام با این همه جاذبه تاریخی، طبیعی، مذهبی و یادمان های دفاع مقدس برای استقبال و پذیرایی از مسافران و گردشگران نوروزی آماده شده تا میزبان شایسته ای برای هموطنان خود باشد.
