کانون توسعه فرهنگی سازمانی غیردولتی است که با هدف بالا بردن سطح دانش و گسترش فرهنگ و هنر در روستاها و مناطق محروم تشکیل شده است. برنامه اصلی این سازمان آن‌چنان که همایونی می‌گوید تاسیس و تجهیز کتابخانه در مناطق محروم و روستاها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی در این کتابخانه‌هاست.
منیر همایونی اظهار کرد: چون در روستاها به جز مدارس دولتی هیچ امکان دیگری برای یادگیری کودکان وجود ندارد، با تعدادی از افراد داوطلب تصمیم گرفتیم با ایجاد مراکز فرهنگی در روستاها به کودکان و نوجوانان کمک کنیم. با وجود یک کتابخانه در روستا نه تنها کتاب به دست بچه‌ها و بزرگسالان می‌رسد، بلکه به لحاظ فرهنگی و نوع نگرش به زندگی در روستا تحولی ایجاد می‌شود. در واقع کتابخانه مرکزی فرهنگی است برای کتاب‌خوانی، گردهمایی، تبادل نظر، کار گروهی و بالاخره فعالیت‌های هنری خلاقه. ما به روستاهایی می‌رویم که درخواست تأسیس کتابخانه از طرف شورای روستا، دهیاری یا اهالی برای‌مان آمده باشد. روستاهای مورد نظر باید شرایطی داشته باشند، از جمله روستای مرکزی باشند، حتماً دبستان، راهنمایی و دبیرستان داشته باشند و جمعیت روستا قابل توجه باشد.
او افزود: بعد از این‌که روستایی برای راه‌اندازی کتابخانه انتخاب شد، یکی دو نفر از همکاران برای بازدید محل می‌روند. سپس تجهیزات کتابخانه از قبیل قفسه، موکت، میز و صندلی، تلویزیون و ویدئو خریداری می‌شود. همان زمان کارشناسان ما در تهران کتاب‌های مناسب برای گروه‌های سنی مختلف را انتخاب و خریداری می‌کنند. همکاران ما کارشناسان ادبیات کودک، هنرهای گوناگون، آموزش، روانشناسی و از این قبیل هستند. معمولاً کتابخانه‌ها با 1500 جلد کتاب راه‌اندازی می‌شوند. سپس به‌تدریج بر اساس نیاز اعضا و کتابدار و انتشار کتاب‌های جدید، کتاب‌های دیگری خریداری و به کتابخانه‌ها ارسال می‌شود. برخی از کتابخانه‌های ما اکنون حدود چهار تا پنج‌هزار جلد کتاب دارند.
انتخاب و آموزش کتابدار از وظایف اصلی ماست
این فعال حیطه فرهنگی تصریح کرد: انتخاب و آموزش کتابدار یکی از وظایف اصلی ما در هنگام راه‌اندازی است. همزمان با تجهیز کتابخانه، گروهی به روستا می‌روند و با کمک مسئولان محلی چند نفر از افراد علاقه‌مند به کار کتابداری را انتخاب می‌کنند. معمولاً داوطلبان این کار دختران جوان دیپلمه یا دانشجوی علاقه‌مند به کار با کودکان هستند. از میان آن‌ها یک نفر به عنوان کتابدار انتخاب می‌شود، اما بقیه هم آموزش‌های لازم را می‌بینند.
او در ادامه گفت: اولین آموزش کتابداران، آموزش خدمات فنی کتابداری است که یکی از همکاران کانون که تخصص کتابداری دارد، این آموزش را به داوطلبان کتابداری ارائه می‌دهد. پس از آن کتابدار و یکی دیگر از اعضا که به عنوان کمک کتابدار انتخاب می‌شود، برای گذراندن دوره‌های بیش‌تر به مراکز کانون پرورش فکری می‌روند و فعالیت‌های کتابخانه‌ای آن‌ها را نیز می‌آموزند. گاهی این آموزش تکمیلی را یکی از کتابداران قدیمی‌تر کتابخانه‌های روستایی انجام می‌دهد. علاوه بر این، کتابدار موظف است در تمام کارگاه‌هایی که کارشناسان کانون توسعه برای کودکان، نوجوانان و مادران برگزار می‌کنند، شرک کند تا خودش بتواند بعدها آن کارگاه‌ها را در کتابخانه برگزار کند. آموزش‌های تکمیلی کتابدارها در دوره‌های بعدی انجام می‌شود که هر دو سال یک‌بار به مدت یک هفته و معمولاً در تهران است. تا کنون شش دوره آموزشی برای کتابداران برگزار شده است.
همایونی بیان کرد: ساختمان کتابخانه‌های ما عمدتا فضاهای متفاوتی برای فعالیت‌های مختلف است. پس از چیده شدن کتابخانه، گروه کارشناسان به روستا رفته و برای گروه‌های مختلف سنی کودکان و والدین آن‌ها کارگاه‌های مختلفی برگزار می‌کنند؛ از جمله قصه‌گویی، کتاب‌خوانی، نمایش خلاق، نقاشی، کاردستی، آموزش حقوق کودک، آموزش محیط زیست، داستان‌نویسی، گزارش‌نویسی، مشاوره خانواده، جمع‌آوری فرهنگ عامه و بازی‌های محلی و غیره. پل ارتباطی مسئولان کانون با کتابدارها برگه‌های گزارش ماهانه‌ای است که کتابدارها برای دفتر مرکزی می‌فرستند.
او با اشاره به پشت سر گذاشتن سیزدهمین سال فعالیت کانون توسعه فرهنگی که به شکل‌گیری 20 کتابخانه در مناطق مختلف روستایی و محروم کشور منتهی شده است گفت: معمولا تمام هزینه‌های تاسیس و تجهیز کتابخانه‌ها از طریق کمک‌های مردمی برگزاری بازارچه‌ها، کنسرت، نمایشگاه نقاشی، عکس‌های هنری و غیره تامین می‌شود. «آموزشیاری»، «ایجاد و احیای مدارس فنی - حرفه‌ای«، «برگزاری کارگاه‌های آموزش کتابداران» و «ارائه خدمات کتابخانه‌ای و برگزاری کارگاه‌ها» بخش دیگری از فعالیت‌های ماست.
کمک‌هزینه برای فرزندان خانواده‌های کم‌توان مالی
وی گفت: در «طرح آموزشیاری» فرزندان خانواده‌های کم‌توان مالی در روستاهایی که کتابخانه در آن‌ها تاسیس شده، شناسایی می‌شوند و به آن‌ها کمک‌هزینه‌های ماهانه پرداخت می‌شود. این کمک‌هزینه‌ها که مبلغ آن در سال‌های اولیه تاسیس کانون 50هزار تومان بود، در حال حاضر مبلغی معادل 120هزار تومان است. هر کس بنا به میل و توان مالی‌اش هر تعداد دانش‌آموز را که بخواهد می‌تواند تحت پوشش قرار دهد و وسایل مورد نیاز آنان را که عمدتا شامل لباس، لوازم تحریر و کتاب درسی است، فراهم کند. همچنین کانون توسعه برای کودکانی که بنا به دلایلی نمی‌توانند در محل سکونت خود به ادامه تحصیل بپردازند، هزینه خوابگاه را تامین کرده و هزینه حمل و نقل عمومی برای تردد این بچه‌ها را مهیا می‌سازد.
پروژه‌ای که خوب کلید خورد اما ...
این فعال فرهنگی تاکید کرد: از دیگر طرح‌هایی که کانون توسعه برای توانمند ساختن دانشآموزان روستایی اجرا می‌کند، پروژه تاسیس و تجهیز مدارس فنی حرفه‌ای و کار و دانش به کمک آموزش و پرورش است. این طرح در سال 1380 و در پی درخواست کمک از سوی آموزش و پرورش شهرستان بیرجند آغاز شد؛ برای ایجاد اشتغال در روستاها و رفع معضل بیکاری، جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و جلوگیری از افت تحصیلی دانشآموزان دبیرستانی.
وی افزود: اگرچه این طرح به خوبی کلید خورد و ما توانستیم در برخی مناطق روستایی کارگاه‌های آموزش فنی حرفه‌ای ایجاد و آن‌ها را تجهیز کنیم، اما بسیاری از این کارگاه‌ها در حال حاضر بلاتکلیفند و تجهیزات‌شان خاک می‌خورد؛ در حالی که معمولا در روستاها به دلیل نبودن امکانات تنها رشته تحصیلی که آموزش و پرورش امکان راه‌اندازی آن را دارد رشته علوم انسانی است و دانش‌آموختگان این رشته عمدتا بدون این‌که بتوانند در اشتغال‌زایی خود نقشی داشته باشند، بیکارند. ما می‌خواستیم با ایجاد رشته‌های فنی و کاربردی همچون جوشکاری، لوله‌کشی، آب‌رسانی، گازرسانی، خیاطی، تعمیرات تلویزیون و دستگاه‌های الکترونیک، تراشکاری، برق ساختمان و بنایی تا حدودی این معضل را برطرف کنیم اما... .
مدیر کانون توسعه فرهنگی کتاب گفت: ما تاکنون توانسته‌ایم در مناطقی مثل روستای خُنگ در خراسان جنوبی، دارالشفاء فاطمه زهرا در شهرستان بیرجند، روستای اورامان تخت در کردستان، روستای خور در خراسان جنوبی، روستای گلین در کردستان، روستای دهک در خراسان جنوبی، روستای بفروئیه یزد، روستای فهرج کرمان، روستای گنجه گیلان، روستای حاجی‌آباد خراسان جنوبی، روستای کلنگانه لرستان، روستای آفریز خراسان جنوبی، روستای آبادان سیستان و بلوچستان، روستای باباریز کردستان و روستای اجبارکلا در مازندران فعالیت‌های فرهنگی خاصی ارائه دهیم. اگرچه در این مسیر پیوسته با مشکل‌های عدیده‌ای مواجه بوده‌ایم.
سطح کیفیت آموزش در مدارس به شدت پایین است
این فعال فرهنگی تاکید کرد: از تجربه‌های تلخ ما که در تمامی این سال‌ها همواره تکرار شده پایین بودن سطح کیفیت آموزش در مدارس است که منجر به عدم فهم درست مطالب و عدم خلاقیت کودکان شده است. اکثر دانشآموزان در کلاس‌های چهارم، پنجم و ششم ابتدایی قادر به نوشتن چند جمله صحیح، مفهوم و خوانا نیستند. آنان چه از نظر درست‌نویسی و چه درست‌خوانی مشکل دارند. یکی از دلایل افت تحصیلی در دانشآموزان همین نداشتن تمرین خواندن و نوشتن است. بنابراین یکی از فعالیت‌های کانون توسعه، تلاش برای بالا بردن این جنبه از کمبودهای کودکان است. تشویق به خواندن دسته‌جمعی و تمرین نوشتن به شکل‌های مختلف یکی از فعالیت‌های کتابداران با کودکان در کتابخانه است.
او افزود: در بسیاری از مناطق روستایی که زبان مادری آن‌ها فارسی نیست، عموماً کودکان مشکل خواندن و حرف زدن به زبان فارسی دارند. این زبان که زبان مشترک ارتباطی تمام اقوام ایرانی است به نظر می‌رسد باید در مدارس بیش‌تر تقویت شود. ما نیازمند آموزش کیفی هستیم. این‌که فضای آموزشی را متناسب با استانداردهای آموزشی بسازیم کافی نیست. من دانش‌آموخته دورانی هستم که شاید کلاس‌های درس، از نظر مکانی، به کیفیت کلاس‌های درسی فعلی نبوده است، اما به لحاظ محتوایی فکر می‌کنم بسیاری از آن‌چه را که من آموخته‌ام، نزدیک‌تر به مفهوم آموزش و پرورش واقعی بوده است. آموزش و پرورش یعنی تربیت نیروهای انسانی و انسان شدن و این مفهومی بود که باعث شد بسیاری از هم‌دوره‌های من وارد راهی شوند که امروز در آن با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند، اما همچنان عاشقانه کار می‌کنند.
مدیر کانون توسعه فرهنگی گفت: وقتی بسیاری از دانشآموزان پایه چهارم و پنجم ما حتی توانایی خواندن یک متن ساده را ندارند و به لحاظ ذهنی آن‌چنان افکارشان مشوش و به‌هم ریخته است که نمی‌توانند یک متن ساده بنویسند و در موقع نگارش متن دوخطی آنان سراسر غلط املایی است چه می‌توان گفت؟ آموزش و پرورش ما بچه‌ها را منفعل تربیت می‌کند. کم‌تر بچه‌ای در مناطق روستایی و شهری ماست که از اعتماد به نفس مناسب برخوردار باشد. ترسی در وجود آن‌ها نهادینه شده است که اغلب می‌ترسند سوال کنند و همین باعث منفعل شدن و مشارکت نکردن کودکان در یادگیری، فکر کردن و پرسیدن است.
منیر همایونی تاکید کرد: با گسترش کتابخانه‌های روستایی می‌توان برای رفع این کمبود چاره‌ای اندیشید. هر چه بیش‌تر بتوانیم کودکان را به کتابخانه و کتاب‌خوانی جذب کنیم، برای بالا بردن سطح کیفی آموزش بیش‌تر می‌توانیم امیدوار باشیم. با انجام این فعالیت‌ها در کتابخانه‌ها یاری‌گر همراهان‌مان در آموزش و پرورش رسمی و علاقه‌مندان به داشتن آینده روشن برای کودکان هستیم.
