پارک ملی لار

به گزارش خبرگزاری دانا،  منطقه لار با وسعتي حدود ۷۳۵۰۰ هكتار در دامنه جنوبي رشته كوههاي البرز قرار دارد كه در سال ۵۴ به پارك ملي تبديل شد و و از سال ۶۱ طبق مصوبه شوراي عالي حفاظت محيط زيست به عنوان منطقه حفاظت شده اداره مي شود و از سال 70 بعضي از مناطق آن براي شكار و تيراندازي ممنوع اعلام گرديد. دریاچه 20 كيلومتري لار يكي از مراکز تفریحی این منطقه است.

اين دره در70 كيلومتري شمال شرقي تهران واقع شده است و از قسمت شمال به كوه هاي نور، از غرب به خاتون بارگاه و گرمابدر، از قسمت جنوب به لواسانات و از قسمت شرق به كوه دماوند و پلور محدود مي شود.راه هاي اصلي ورود به منطقه از مسير جاده تهران ـ آمل (هراز) پس از ورود به پلور از طريق سه راهي لار به پست ورودي محيط باني دليچاي مي رسد و از طريق جاجرود يا گلندوك مي توان وارد جاده سد لتيان شد. پس از گذشتن از گردنه ايرا به پست محيط باني قوش خانه و سپس كمر دشت رسيد. همچنين جاده رودهن به ايرا نيز به ورودي قوش خانه منتهي مي شود.به دليل كوه ها و ارتفاعات فراوان اطراف اين منطقه و وضعيت جوي نامتغير از ناحيه خزر بارندگي و نزولات جوي را در اين منطقه شاهد هستيم كه عمدتا به صورت برف مشاهده مي شود. منطقه حفاظت شده لار داراي دو اكوسيستم كوهستاني و آبي است. اين منطقه داراي انواع گونه هاي گياهي و جانوري است كه در اين ميان ماهي قزل آلاي خالدار كه از نادرترين گونه هاي آبزي جهان است بر اهميت اين پارك افزوده است. اين پارك داراي چشم اندازهاي بسيار زيبايي است. چشمه ها و رودخانه هاي پرآب زيستگاه هاي امن در دوسوي اين دره زيبا طراوت و جذابيت آنرا دوچندان كرده است.

پوشش گياهي اين منطقه به علت چراي بي رويه تغييراتي در آن صورت گرفته ولي به طور كلي پوشش گياهي آن علفزار است كه شامل گنسيان، بوته زارها ، پوشش هاي آلپي, و شقايق وحشي است اين دره داراي گياهان صنعتي و دارويي و غذايي است كه از ميان آنها مي توان به قارچ، كاسني، گلپر، آويشن, شيرين بيان، باريجه، چاي كوهي، بار هنگ و شنگ … اشاره كرد.

از لحاظ حيات وحش جانوري به دليل موقعيت ويژه كوهستاني و آبي داراي گونه هاي متفاوتي است.

پرندگان اين منطقه كه جمعاً يكصدگونه است شامل: كبك، عقاب، سارگپه، درنا، فلامينگو، دليجه ,‌كبك دري و‌ … را نام برد. عقاب طلايي، گونه ای بي همتا تنها در این حوزه از ایران زیست مي كند و بومی این منطقه است.

پستانداران اين منطقه شامل كل و بز، قوچ ، خرگوش، سمور, ميش البرز مركزي, خرس قهوه اي ,‌پلنگ , گرگ, روباه ‌, گراز و گربه وحشي و … است. در اين دره به علت داشتن زيستگاه امن و مناسب، پستانداراني چون كل و بز رشد خوبي در اين سال ها داشته اند.

دوزيستان و خزندگان اين منطقه شامل: افعي, افعي دماوندي، افعي البرزي, مار، مارمولك، بز مجه, لاك پشت، قورباغه.

آبزيان: ماهي قزل آلاي خال قرمز.

از اين منطقه به علت وجود پوشش گياهي مرتعي و همچنين تنوع زياد گياهان و گل‌ها جهت زنبورداري نيز استفاده مي گرددكه اين كار از اوايل خرداد شروع و تا اواخر شهريور همان سال ادامه دارد.از اين منطقه به علت وجود ارزش ها و جاذبه هاي طبيعي و چشم اندازهاي زيبا به عنوان يك منطقه اكوتوريستي و تحقيقاتي و جهت پژوهش و آموزش نيز استفاده مي گردد كه به علت وجود تنوع بسيار در ميان گونه هاي گياهي و جانوري مورد توجه مردم و دوستداران طبيعت قرارگرفته است. اين منطقه به علت وجود كوه ها و درياچه لار باعث شده مورد توجه بسياري از كوهنوردان و صيادان صيد ورزشي ماهي قرار بگيرد. اين دره با داشتن هواي پاك و دل انگيز خود در روزهاي تعطيل اكثر مردم را به طرف خود جذب مي نمايد.

دوستداران ورزش ماهيگيري هر هفته براي صيدماهي به اين دره مي آيند. فصل مجاز صيدماهي معمولاً از اول خردادماه هر سال آغاز و تا شهريور ادامه مي يابد. دوستداران اين ورزش با كسب پروانه ويژه صيدروزانه كه در واحدهاي محيط زيست قوشخانه، پلور و دليچاي صادر مي شود، مي توانند به صيد ماهي بپردازند. اولين مسابقه ماهيگيري بعد از انقلاب در سال ۷۰ در درياچه سد لار برپا شد و از سال ۷۳ همه ساله اين مسابقات برگزار شده است.

به علت ويژگي هاي خاص و تنوع گونه هاي گياهي و جانوري، حفظ و حراست از اين منطقه ضروري است و بايد به گونه اي از آن استفاده شود تا بهره وري از آن نيز امكانپذير باشد.

آبشار لار يكي دیگر از جاذبه های ناحیه لار، آبشار آن است كه در محلی در نزديكي روستای وانا واقع شده است.

سد لار سد لار در استان مازندران و در 75 کیلومتری شمال شرق تهران و 100 کیلومتری شهر آمل بین کوه های البرز زیر قله دماوند در ارتفاع 2531 متری از سطح دریا احداث گردیده. کارهای تحقیقاتی و اکتشافی سد در سال 1330شمسی آغاز گردیده و پس از تایید و تصویب فازهای مطالعاتی اجرای سد در سال 1353آغاز شد. ساختمان این سد بر روی رودخانه لار در موقعیت 52درجه طول شرقی و 53-35 درجه عرض شمالی شروع و در سال 1361 خاتمه و به مرحله بهره برداری رسید.

ویژگی های فنی سد مخزنی لار
نوع سد خاکی با هسته رسی است ارتفاع از پی 105متر، ارتفاع از بستر رودخانه 107متر، طول تاج 1150متر، گنجایش کل مخزن 960میلیون متر مکعب، گنجایش مفید مخزن 860میلیون متر مکعب، مساحت دریاچه در ارتفاع 2531متر برابر 29 کیلومتر مربع، نوع سرریزها: سرریز اضطراری ساحل چپ با ظرفیت 980 متر مکعب در ثانیه، سرریز کلاسیک ساحل راست با ظرفیت120 متر مکعب در ثانیه می باشد.این سد بر اساس اهداف:

1- تامین آب اراضی کشاورزی استان مازندران(آمل و بابل)
2- تولید برق آبی برای کمک به شبکه سراسری با استفاده از پتانسیل نیروی آب با اختلاف ارتفاع 750 متر توسط تونل آب بر لار- کلان
3- تامین قسمتی از نیاز آب شرب تهران احداث گردیده است. که برای نیل به اهداف فوق تونل های آب رساني به طول 1101 متر با قطر 5 متر و حداکثر ظرفیت 140 متر مکعب در ثانیه ساخته شده و تونل آب رساني دیگری با حداکثر ظرفیت 5/18 متر مکعب در ثانیه آب مورد نیاز نیروگاه کلان را انتقال می دهد.

که در سال 1359 آبگیری سد آغاز شد با افزایش ارتفاع آب در مخزن متاسفانه حفره بزرگی در بدنه سد به وجود آمد. در بررسی ها نشان داد که توده سنگ های آهکی موجود در سراب سد باعث فرار آب از مخزن شده و این امر با افزایش دبی چشمه های هراز در پایاب سد باثبات رسیده است. همچنین بررسی ها نشان داد که غارهای عمیق و حجیمی در امتداد گسل های موجود در منطقه و در زیر سد وجود دارند که برای آب بندی آنها تزریق سیمان انجام می گیرد. به همین علت بهره برداری از سد مذکور به عنوان يك سد مخزنی انجام نمی گیرد و در حدود امکانات قسمتی از جریان آب مورد استفاده اراضی کشاورزی مازندران و بخشی دیگر مورد استفاده شرب تهران قرار می گیرد.

سر شاخه اصلی تغذیه کننده دریاچه سد لار عبارتند از:
1- قزل دره: با چهار شاخه فرعی کمردشت، آلارم، خشک رود، سیاه پلاس با توجه به دوره یخ بندان حدودا" 6 ماهه (از آبان تا فروردین) و برودت زیاد منطقه تا منهای 37 درجه سانتی گراد دستگاه ها قادر به ثبت تغییرات سطح آب در طول دوره نیستند (ارتفاع ایستگاه 2495 متر و حداکثر ارتفاع آب دریا 2531 متر است به همین علت گاهی زیر آب می رود)

2- سفید آب یا آب سفید: از ضلع جنوبی کوه های نور سرچشمه می گیرد و دبی آن در اوایل پاییز به 300 لیتر در ثانیه می رسد که لایه ای از آهک بستر و کنار رودخانه را می پوشاند حداکثر دبی در زمان سیلاب 15 متر بر ثانیه است و رتبه آخر را نسبت به دو شاخه دیگر دارد.(ایستگاه سفید آب سال 63 تاسیس شد ارتفاع آن 2560متر )

3- دلیچای که از قله دماوند و والا رود سرچشمه می گیرد بستر آن سنگی و سیلاب های آن با تاخیر 15 تا 30 روزه نسبت به حوزه های دیگر شروع می شود(ذوب برف های قله علت آن است)دسترسی به این ایستگاه از سایر ایستگاه ها آسانتر و نزديكتر است(ارتفاع 2530)

با وجود آن که امامنک و چهل چشمه مساحتی بالغ بر 43 کیلومتر مربع دارند اما به علت واقع شدن در ساحل راست دریاچه و عدم دسترسی به آن جز از طریق قایق اندازه گیری دیگری از آن به عمل نمی آید و دبی آن 3٪ تا 4٪ متر مکعب در ثانیه است .

متوسط ورودی 25 ساله در محل سد به داخل دریاچه از طریق سه شاخه 420 میلیون متر مکعب است. حوزه آبریز سد لار 72کیلومتر مربع گزارش شده که سهم هريك از حوزه ها عبارت است از :
الف) قزل دره 416 کیلومتر مربع
ب) دلیچای 5/206 کیلومتر مربع
ه) سفید آب 1/54 کیلومتر مربع
ی) دشت امامنک 4/43 کیلومتر مربع

سهم هر يك از رودخانه ها با محاسبه دبی اندازه گیری شده :
1-قزل دره 60٪ با جریان سالیانه 252 میلیون متر مکعب
2-دلیچای 27٪ با جریان سالیانه 113 میلیون متر مکعب
3-سفید آب 8٪ با جریان سالیانه 34 میلیون متر مکعب
4- امامنک 5٪ با جریان سالیانه 20 میلیون متر مکعب
 

در مجموع ورودی آب در چهار ماهه اول سال به ویزه اردیبهشت ماه از همه بیشتر است.
خروجی های سد با احتساب چشمه های نشتی به ترتیب زیر است :
1-خروجی از دریچه مازندران و شیرهای تخلیه
2-خروجی از دریچه کلان
3-خروجی از چشمه های نشتی الف) چشمه های گلوگاه ب) چشمه های هراز

 

درجه حرارت و بارش
درجه حرارت مهمترین عامل در تبخیر آب سد که روزانه اندازه گیری می شود متوسط درجه حرارت سالانه 5/2 درجه سانتیگراد است که در فصل زمستان تا منهای 37 درجه و در تابستان تا مثبت 31 درجه تغییر می کند. سرد ترین ماه های سال دی و بهمن و گرمترین ماه ها تیر و مرداد با اختلاف دمای 67 درجه سانتی گراد می باشد. در پاییز و زمستان و اوایل بهار اندازه گیری ارتفاع برف و آب انجام می شود. متوسط بارش 13 ساله سد لار معادل 553 میلی لیتر است. اگرچه متوسط 46 ساله آن 595 میلیمتر و کمی بیشتر از آمار فوق می باشد. بیشترین ریزش های جوی مربوط به ماه اسفند با متوسط ماهانه 13 ساله 95 میلی متر و کمترین آن مربوط به شهریور ماه با متوسط ماهانه 13 ساله 5/14 میلیمتر است .

 

موقیت جغرافیایی و را‌ه‌ها
راه‌های اصلی ورود به پارک ملی لار از مسیر جاده تهران - آمل پس از ورود به پلور از طریق سه راهی لار که به پست ورودی واحد محیط زیست دلیچای می‌رسد بوده ، و از طریق جاجرود یا گلندرک می توان وارد جاده سد لتیان شد و پس از گذشتن از گردنه ایرا به ورودی محیط ‌بانی قوش خانه و سپس کمر دشت رسید. همچنین جاده رودهن به ایرا نیز به قوش‌خانه منتهی می‌شود.

تاریخچه
قدمت تاریخی دره لار به قرون اولیه اسلام می‌رسد و در چند سده اخیر به سبب داشتن آب و سبزه خوب مورد توجه خاص بوده است که از ۲۷ سال پیش این منطقه با وسعت ۷۳۵۰۰ هکتار به پارک ملی تبدیل شد، در سال ۱۳۵۷ پاره‌ای تغییرات در حد و حدود منطقه داده شده و از سال ۱۳۶۱ برابر مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به منطقه حفاظت شده تبدیل و در سال گذشته نیز منطقه مذکور مجدداً طبق مصوبه شماره ۱۹۷ مورخ ۲۵/۷/۱۳۸۰ شورای عالی حفاظت محیط زیست به پارک ملی ارتقا یافت و قسمت‌های گسترده‌ای از حوزه آبخیز لار نیز با مصوبه قانونی به عنوان منطقه شکار و تیراندازی ممنوع اعلام شده است.

در سال ۱۳۵۹ با اتمام ساخت سد لار در پارک ملی لار قسمت اعظم اراضی و مراتع دره لار در محدوده آبی دریاچه سد قرار گرفت که از مرتفع ترین دریاچه‌های انسان ساز می باشد. چرای بی‌رویه و مفرط دام طی سال‌های گذشته ایجاد راه های ارتباطی بدون بررسی و ارزیابی و فعالیت‌های دیگر بدون در نظر گرفتن ظرفیت موجود موجب آلودگی محیط، تخریب مراتع و فرسایش خاک و گاه خسارات جبران ناپذیری شده است.

 

تاريخ تاسيس منطقه از ابتدا تا كنون
در سال 1336 رودخانه هاي لار و هراز از طرف سازمان شكارباني و نظارت بر صيد تحت حفاظت قرار گرفت. سپس در سال 1354 با وسعتي حدود 73500 هكتار به پارك ملي تبديل شده و در سال 57 پس از پيروزي انقلاب اسلامي تغييراتي در حد  و حدود  منطقه داده  شده و طبق مصوبه شورايعالی حفاظت محیط زیست بعنوان منطقه حفاظت شده با وسعتي حدود28000 هكتار تحت مديريت اداره كل حفاظت محيط زيست استان قرار گرفت و قسمت هاي گسترده اي از حوزه آبخيز لار با مصوبه شورايعالي حفاظت محيط زيست در سال 1370 بعنوان منطقه شكار ممنوع معرفي گرديد  در سال 1380 منطقه حفاظت شده با مصوبه شورايعالي حفاظت محيط زيست به پارك ملي ارتقاء پيدا كرد. منطقه شکار ممنوع لار در سال 1384 به مدت 5 سال به عنوان منطقه شكار ممنوع اعلام گرديد .

 

پوشش گياهي
مجموعا در منطقه حدود 400 گونه گياهي شناسايي شده است كه متعلق به 48 تيره ميباشند. از اين تعداد قريب به 338 گونه گياهان دائمي وچند ساله هستند. از گونه هاي گياهي موجود قريب به 35 گونه آن انحصاري ايران است.
برخی از گونه هاي گياهي منطقه شامل خيارك ، زرشك ، بابونه بومادران ،كاسني  ، شكرتيغال ، شنگ ، خاكشير، ارس،گون ، مريم گلي ، آويشن مي باشد.


وضعيت عمومي اقتصادي و اجتماعي
محدوده پارك ملي لار فاقد نقاط مسكوني دائمي (شهر و روستا) بوده و در حاشيه و حريم آن نيز نقاط شهري و روستايي وجود ندارد، اما اين يكي از زيست بومهاي مهم عشايري است، كه عشاير دوره ييلاقي خود را در آن سپري مي‌كنند.
بهره‌برداران شامل دوگروه عمده هستند. گروه اول ارگانهای دولتی و گروه دوم نيز بخش خصوصي يعني عشاير يا دامداران كوچنده و زنبورداران هستند.


تعارضات مهم منطقه
ورود 2 تا 3 برابر دام مازاد به مراتع پارک ملی و منطقه شکار ممنوع لار فشار بسیار زیادی را به توان احیا و تجدید پذیری گونه های مرتعی و همچنین سلب امنیت روانی حیات وحش وارد ساخته است.
در مواردی  ساخت و ساز های غیر مجاز و فنس کشی های صورت گرفته توسط عشایر پیرامون اراضی مستثنیات از دیگر تعارضات موجود در منطقه می باشد.