در اولین نشست بازخوانی خدمت کتابخانه عمومی در پیوند با سیاست های ملی فرهنگی، کارشناسان به بررسی جایگاه کتاب و کتابخانه در ایران و فرانسه پرداختند.
به گزارش خبرگزاری دانا، محمدرضا مجیدی؛ رئیس کتابخانه مجلس در اولین نشست بازخوانی خدمت کتابخانه عمومی در پیوند با سیاست های ملی فرهنگی ویژه کشور فرانسه که پیش از ظهر امروز (۲۸ تیرماه) برگزار شد، اظهار کرد: اگر حوزه فرهنگی کشور فرانسه را حداقل در حوزه کتاب مورد بررسی قرار دهیم باید ادوار تاریخی را بررسی کنیم. سنت فرانسوی در زمینه کتاب، سنت خاصی است و تقاربی هم بین این حوزه و حوزه کتاب در کشور ما به اعتبار ارتباط دو کشور در دو سده گذشته وجود دارد. وی افزود: کتابخوانی در فرانسه به دو رژیم قدیم و رژیم جدید تقسیم می شود. رژیم قدیم مربوط به دوران قبل از انقلاب فرانسه است و سنت کتابداری از پیش از انقلاب فرانسه تا امروز تحولات چشم گیری را به خود دیده که هرچند محافظه کارانه بوده، ولی قطعاً ریشه در گذشته دارد و اگر ادوار قبل از انقلاب فرانسه به ویژه دوره رنسانس به این سو را مورد توجه قرار ندهیم، درک عمیقی از آن نخواهیم داشت.
مجیدی تصریح کرد: سنت کتابخوانی در فرانسه دو رویکرد متمایز دارد. یکی مجموعه داری است و دیگری خدمت رسانی کتاب و کتابداری. عمده رویکرد قالب در رژیم قدیم فرانسه که حتی تا قرن بیستم هم کشیده شد، سنت مجموعه داری بوده است و در آن کتاب در دسترس همگان نبوده است بلکه کالای شیکی بوده که افراد خاصی به آن دسترسی داشته اند. در این سنت حتی کتابخانه های عمومی هم برای خواص بوده اند.
رئیس کتابخانه مجلس در ادامه گفت: سنت اولیه کتابخوانی و کتابداری در فرانسه از این منظر تفاوت بزرگی با سنت مذکور در ایران دارد؛ حداقل در ایران بعد از اسلام که مطالعه و تولید علم اهمیت زیادی داشته است، با جایی که عمده تحولاتش در دو سده اخیر خلاصه می شود، تفاوت چشمگیری وجود دارد. اما اگر دوران پیش از انقلاب فرانسه را فاکتور بگیریم و به سراغ بعد از انقلاب فرانسه برویم، تحولات بزرگی را در مورد کتابداری فرانسه شاهدیم.
مجیدی خاطرنشان کرد: از سال ۱۹۰۶ تحول مهمی در فرانسه رخ می دهد و آن شکل گیری مجموعه ای به نام انجمن کتابخانه های فرانسه است. سنت اولیه فرانسوی، سنت مجموعه داری بوده و تحول و گذر از این سنت به سنت آمریکائی و انگلیسی که کارکرد عمومی داشته، با کاری که مورل انجام داد و خودش هم یکی از کارمندان کتابخانه بود، موجب شکل گیری اقدامات کلیدی در حوزه فرهنگ فرانسه شد. این تحول نگرش بعد از جنگ جهانی اول و همزمان با تاسیس اولین کتابخانه تخصصی کودک در فرانسه رخ داد.
وی گفت: به تعبیری این تحول نگرش یک انقلاب بود که موجب دسترسی آزاد کاربران به کتاب می شد. این روند در سالهای جنگ جهانی دوم کند شد و عمده تحولات آن مربوط به زمان شکل گیری جمهوری پنجم در فرانسه بود. یعنی از سال ۱۹۵۸ به بعد.
مجیدی نیز در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: طبق گزارشی که یکی از محققان فرانسوی ارایه داده، در سالهای اخیر شاهد میزان افت مطالعه در این کشور بوده ایم. با بسط اینترنت و پررنگ تر شدن فضای مجازی در روابط اجتماعی، سهم کتابخانه ها کمتر شده است اما کاهش سطح مطالعه در این کشور مربوط به دوران پیش از شکوفایی اینترنت است.
وی گفت: طبق این گزارش، ۵۳ درصد فرانسوی ها گفته اند که کم مطالعه می کنند یا اصلا مطالعه نمی کنند. این یعنی مطالعه یک تا چهار کتاب در طول سال. افراد اهل مطالعه آنها در این گزارش در سال بالای ۱۰ جلد کتاب را مطالعه می کنند. نکته اینجاست که نظرسنجی هایی که در فرانسه انجام می شود، بالای ۹۵ درصد واقعیت دارد. اشاره کنم که در این گزارش کتابخانه ها بعد از سینماها قرار دارد و موزه ها و دیگر مراکز فرهنگی پایین تر از سینماها و کتابخانه ها قرار دارند. رونق حضور در کتابخانه ها و سینماها به ویژه در ماه های تابستانی است که زمان تعطیلات و در فرانسه ماه های اتفاقات فرهنگی است.
رییس کتابخانه مجلس در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: به رغم تنزل مطالعه در فرانسه، کتاب و کتابخانه هنوز جایگاه خود را در این کشور دارد. مشکل ما در این زمینه، مشکل آمار و ارقام است. اگر آمارمان دقیق‌تر شود که متاسفانه نیست، آن موقع می توان بحث اصلی را مطرح کرد.
در ادامه این نشست، مظفر چشمه سهرابی؛ استاد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه اصفهان درباره ساختار کتابخانه های عمومی در فرانسه، گفت: در فرانسه از سال ۱۹۷۰ که مفهوم جدیدی وارد حوزه فرهنگ عمومی شد و آن مدیاتک بود. مدیاتک خدماتی است که به صورت رایگان مجموعه کالاهای فرهنگی کشور را در این مراکز در اختیار عموم مردم قرار می دهد. ما هم در کشور مراکز پخش کالاهای فرهنگی داریم اما با مدیاتک تفاوت اساسی دارد.
وی افزود: بحث دوم من در مورد آموزش و اطلاع رسانی است که در کشور ما و کشوری مانند فرانسه تفاوت چشم گیری دارد. عمده مباحث درسی کتابداری ما بر فهرست نویسی و مجموعه سازی متمرکز بوده است. از سال ۶۵ مفهوم اطلاع رسانی وارد این رشته می شود و در سال ۷۵ نیز وارد آموزه های مقطع دکترا می شود. از سال ۸۱ و ۸۲ وارد پارادایم سوم کتابداریمان می شویم و علم اطلاعات جایگزین واژه اطلاع رسانی می شود. امروزه اسم این ماده درسی، علم اطلاعات و دانش شناسی شده است و ما از سال ۹۱ وارد پارادایم چهارم شده ایم که نتیجه اش فن‌آورانه شدن رویکرد ما در این زمینه است. اما طی این چهار دوره آموزشی، وضعیت کتابداریمان با وضعیت کتابداری فرانسه متفاوت است.
این پژوهشگر در ادامه گفت: در فرانسه مجموعه کتابخانه های عمومی یا وابسته به دولت اند یا شهرداری. این کشور سه کتابخانه بزرگ دولتی دارد که اولینشان کتابخانه ملی فرانسه است. دومینشان کتابخانه عمومی اطلاعات است که از کتابخانه های بزرگ دنیا است و سومین، مرکز رسانه ای علوم و صنایع است. فرانسه ۲۷ استان و ۱۰۰ شهر دارد. برای هر کدام از این شهرها یک کتابخانه مرکزی و در مجموع ۱۶ هزار کتابخانه عمومی و مرکز رسانه ای برای جمعیت ۶۶ میلیونی این کشور وجود دارد.
چشمه سهرابی در پایان سخنان خود گفت: ما از نظر مواد درسی و آموزشی کتابداری یا همان علم اطلاعات و دانش شناسی کمبودهای زیادی داریم. در فرانسه نظریه بزرگی به نام جامعه شناسی استفاده و استفاده کننده وجود دارد که جایش در کشور ما خالی است.
