به گزارش خبرگزاری دانا، دکتر حمید مهدیان با تاکید بر ضرورت ارزیابی وضعیت علم و فناوری کشور، افزود: در حال حاضر برای ارزیابی وضعیت علم و فناوری مدل مشخصی نداریم و از سوی دیگر دستگاه‌های مختلف فعالی در حوزه علم و فناوری در کشور ایجاد شده که تقسیم کار معینی برای آنها در نظر گرفته نشده است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر در مجامع جهانی، گزارش‌های آماری که از ایران ارائه می‌شود، در بسیاری از موارد مبنای دقیقی ندارد و به صورت «برآوردی» اعلام می‌شود؛ از این رو وضعیت علم و فناوری کشور به صورت دقیق اعلام نمی‌شود. به این دلیل نیاز به مدلی داریم که در آن شاخص مختلف و همچنین نقش دستگاه‌ها در آن لحاظ شده باشد.
مهدیان با تاکید بر اینکه بر اساس این مدل می‌توانیم ارزیابی دقیقی از وضعیت علم و فناوری کشور داشته باشیم، یادآور شد: هر مدلی که برای این امر ارائه شود، نیاز به فراهم کردن زیر ساخت‌های لازم و برطرف کردن موانع آن دارد تا بتوان از این طریق آمار و اطلاعات مربوط به علم و فناوری کشور را ساماندهی کرد.
وی اظهار کرد: در برنامه پنجم توسعه بر تدوین ارائه نظام جامع آمار و اطلاعات علمی و پژوهشی کشور تاکید شده بود، ولی کار جدی در این زمینه انجام نشد و در برنامه ششم توسعه نیز مجددا بر آن تاکید شده است و امیدواریم با کمک همه دست‌اندرکاران بتوانیم مدل موفقی در این زمینه ارائه دهیم.
اقدامات انجام شده برای تهیه مدل ارزیابی
سرپرست دفتر راهبردها و اقدامات و معاونت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری نقشه جامع علمی کشور با اشاره به اقدامات این دفتر در تدوین مدلی برای ارزیابی علم و فناوری کشور، یادآور شد: برای این منظور 10 مدل ارزیابی علم و فناوری مورد ارزیابی و مطالعه قرار گرفت و بر اساس «میزان جامعیت» و «میزان پیچیدگی» این 10 مدل را مورد مقایسه و بررسی قرار دادیم.
وی با بیان اینکه بر اساس این دو معیار، 3 مدل «شجاعی و همکاران»، «OECD» و «STI» انتخاب شدند، ادامه داد: در مدل «شجاعی» توجه بر منابع انسانی، منابع مالی، کیفیت سیاستگذاری، تولید علم و فناوری، انتشار علمی، تجاری‌سازی، نوآوری و کارآفرینی توجه شده است.
مهدیان اضافه کرد: با انتخاب این 3 مدل یک مدل بومی مناسب بر اساس نیازهای کشور تهیه شد. این مدل یک مدل پیشنهادی بوده و تایید و نهایی نشده است و نیاز به مطالعه بیشتر دارد؛ چراکه این مدل باید با اسناد بالادستی کشور و همچنین سایر مدل‌های بین‌المللی مطابقت داشته باشد.
سرپرست دفتر راهبردها و اقدامات و معاونت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری نقشه جامع علمی کشور با اشاره به اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی، خاطرنشان کرد: در سند چشم‌انداز و نقشه جامع علمی کشور تعیین شده است که در برخی از حوزه‌ها مقام اول را کسب کنیم و برای تحقق این هدف باید شاخص‌هایی وجود داشته باشد تا بتوانیم بر اساس آن وضعیت کشور را با سایر کشورهای همتراز و پیشرفته مقایسه کنیم و از سوی دیگر مواردی وجود دارد که برای کشور ارزشمند است؛ از این رو نیاز به مدلی داریم تا روند رشد کشور را در ابعاد مختلف بر اساس شاخص‌هایی بسنجد.
به گفته مهدیان، کشور نیاز به مدلی دارد که هم دارای شاخص‌هایی در سطح بین‌المللی برای مقایسه کشور با سایر کشورها و هم دارای شاخص‌های بومی برای ارزیابی میزان رشد علم و فناوری کشور باشد.
جزئیات مدل پیشنهادی بومی
وی به بیان جزئیات این مدل پیشنهادی برای ارزیابی علم و فناوری کشور اشاره کرد و گفت: یکی از فاکتورهای مهم این مدل و همچنین یکی از شاخص‌های مهم نقشه جامع علمی کشور، موضوع اشتغال ناشی از توسعه علم و فناوری و مبتنی بر دانش‌بنیان، صادرات محصولات دانش‌بنیان و خروج نخبگان که ما از آن به عنوان «چرخش نخبگان» یاد می‌کنیم، تعیین شده است.
وی مشارکت و تعامل با نخبگان ایرانی خارج از کشور را یکی از موضوعات مطرح در این مدل ذکر کرد و گفت: یکی از سیاست‌های مهمی که در کشور دنبال می‌شود، مشارکت با نخبگان ایرانی خارج از کشور است. بر این اساس نخبگان ایرانی خارج از کشور در قالب تعاملاتی که با دانشگاه‌ها دارند، می‌توانند از امکانات مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی در جهت رشد علم و فناوری در داخل کشور استفاده کنند.
وی مهاجرت نخبگان را یکی از چالش‌های کشور دانست که هیچگاه نمی‌توان پدیده چرخش نخبگان را متوقف کرد و یادآور شد: در دنیا این وضعیت نیز حاکم است، ولی بر اساس گزارش‌هایی که از سوی بنیاد ملی نخبگان منتشر شده است، در سال اخیر هر روز دو نخبه ایرانی به کشور بازگشته‌اند.
آخرین وضعیت مدل ارزیابی
مهدیان با اشاره به آخرین وضعیت تدوین این مدل با تاکید بر اینکه این مدل در مرحله مطالعاتی است، خاطرنشان کرد: نهایی شدن این مدل نیاز به وفاق ملی دارد و باید مورد پذیرش دانشگاهیان، محققان و مسؤولان اجرایی کشور قرار گیرد.
وی ادامه داد: کار مطالعاتی این مدل تا دو ماه آینده تکمیل خواهد شد، ولی هماهنگی و تصویب شدن آن به زمان بیشتری نیاز دارد.
مهدیان اضافه کرد: علاوه بر آن این مدل و نظام آماری باید به تصویب مرجع بالادستی چون شورای عالی انقلاب فرهنگی و یا مجلس شورای اسلامی برسد تا همه مکلف به اجرای آن باشند.
سرپرست دفتر راهبردها و اقدامات و معاونت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری نقشه جامع علمی کشور تاکید کرد: برای نهایی شدن و تصویب این مدل نمی‌توان زمان مشخصی تعیین کرد؛ چون نیاز به هماهنگی دستگاه‌ها دارد.
شاخص‌های کلان نقشه جامع علمی کشور
به گزارش خبرگزاری دانا، معمولا دولت‌ها برای بازبینی عملکرد گذشته خود در راستای توسعه ملی و سیاستگذاری آینده ناگزیر هستند برآوردی واقع‌بینانه از راهی که پیموده‌اند، داشته باشند. از این رو برای اولین بار اندیشه تعیین شاخص‌ها در بین دانشمندان علوم اجتماعی و دولت‌های غربی بوجود آمد و به تدریج همین شاخص‌ها در مسائل اقتصادی ظهور پیدا کردند.
اگر چه اندیشه شاخص‌سازی از علم و فناوری در کشورهای غربی آغاز شد، اما بنیاد ملی علوم آمریکا پس از ارزیابی‌های مقدماتی در دهه‌های 30 و 40، توانست در دهه 50 میلادی ارزیابی علم و فناوری در آمریکا را پایه‌ریزی کند. این تجربیات زمینه‌ای برای تهیه دستورالعمل‌های مشابه در جمع‌آوری آمار و ارقام مربوط به علم و فناوری در کشورهای اروپایی و سایر نقاط جهان شد.
در این مسیر با ظهور نشانه‌هایی از اقتصاد مبتنی بر دانش، مفاهیم نوآوری به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت و کشورهای پیشرفته به دنبال مدل‌هایی برای ارزیابی میزان رشد نوآوری و فناوری بودند که تاکنون مدل‌های مختلفی در این زمینه ارائه شده است.
در کشور ما نیز با توجه به چشم‌انداز 20 ساله افق 1404 باید شــاخص‌هــای نــوآوری در منطقــه در رتبــه اول قــرار گیــرد. بر این اساس شاخص‌های کلانی در نقشه جامع علمی کشور آورده شده است. شاخص‌های نقشه در 8 مقوله سرمایه انسانی، اخلاق و ایمان، اقتصادی، انتشارات علمی و فناوری و نوآوری، کار گروهی، مشارکت در راهبری علم و فناوری و اثر بخشی طراحی شده است.
شاخص‌های تعیین شده در بخش انسانی در نقشه جامع علمی کشور به این شرح است:
در بخش فناوری شاخص‌های ذیل پیش بینی شده است. ستون آخر تعداد مطلوب تا سال 1404 را بیان می‌کند:
دست یافتن به جایگاه اول علم و فناوری در منطقه در بازه زمانی چشم‌انداز، تلاش و برنامه‌ریزی جدی را می‌طلبد و به همین منظور در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای ارائه مدلی برای ارزیابی علم و فناوری و نوآوری کشور صورت گرفته است.
