تصاویر ساخته و پرداخته فیلم «فروشنده» به کارگردانی «اصغر فرهادی»، نمایی از زن هایی است که خشونت های خانگی، آزارهای خیابانی و نگاه های سنگین در محیط شغلی خود را تحمل می کنند تا کانون خانواده همچنان گرم و پایدار باقی بماند.
به گزارش خبرگزاری دانا، تبعیض، خشونت، نابرابری های جنسیتی ، شغلی و ناقص بودن قوانین حمایتی از جمله بحران های اصلی جامعه زنان در سراسر جهان است. موضوعی که فیلم فروشنده در سکانس های مختلف، به آن پرداخت و با به تصویر کشیدن انواع چالش ها و خشونت های علیه زنان، یادآور این درد مشترک زنان و پیامدهای آن شد.
«رعنا» که در خلوت خانه، دچار تعرض و خشونت می شود، زن هنرپیشه تئاتر که خنده های همکار تئاتری، او را از ادامه نقش باز می دارد، زنی دیگر که در بی اعتمادی به مردان جامعه، جای خود را در تاکسی تغییر می دهد و در نهایت زنی که تمامی خشونت ها، دردها، سختی ها و ناملایمات زندگی را به عشق خانواده و همسر تحمل می کند و اندکی از مهر و علاقه دیرینه او نمی کاهد.
حکایت زنانی است که سو گیری های جنسیتی هم نتوانسته آنان را در گوشه کنج خانه پنهان کند تا تار و پود بخت خود را با تخیلات واهی ببافند.
بنا به گفته کارشناسان و شواهد موجود، خشونت علیه زنان امری جهانی و مشکلی فراگیر و نهادینه است که به دلیل نبود منبع رسمی و گاه شکایت در این مورد آمار دقیقی از این نوع خشونت منتشر نمی شود. چرا که هنوز در قرن بیست و یکم، چشمان قرمز، دستان لرزان و صدای در گلو خفه شده، برای زنان مورد خشونت قرار گرفته تحمل پذیر تر از بردن شکایت به درگاه قضاوت و گرفتن حق از دست رفته است.
**سکانس اول: تازیانه ای بر قامت زنان
«رعنا، زنی آزاد، مستقل و عاشق همسر، بعد از جابه جایی از آپارتمانی که دیوارهای ترک خورده آن، حکایت از ناامنی و فروریختن ناگهانی می دهد، با خرسندی از تغییر و به امید شروع زندگی در چهاردیواری محکم خانه جدید، به تصور خود در را به روی همسر می گشاید غافل از این که سایه هیولاگونه غریبه ای، آوار خشونت بر او وارد می کند.»
زنان در سراسر جهان با انواع خشونت خانگی در چهار شکل فیزیکی، روانی، اقتصادی و جنسی روبه رو هستند اما نکته حائز اهمیت آن که آثار خشونت خانوادگی اگرچه ممکن است در ردیف سایر انواع خشونت ها قرار بگیرد، اما به دلیل آنکه از سوی نزدیکانی چون پدر، مادر، برادر، همسر، آشنایان، وابستگان سببی یا نسبی فرد که چیزی جز محبت و دوستی از آنها انتظار نمی رود، اعمال می شود، امری عجیب و باورنکردنی است.
«شهیندخت مولاوردی» معاون امور زنان دولت چندی پیش از بررسی لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت خبر داد که با تصویب این لایحه قرار است زنان نسبت به خشونت حمایت شده و احساس امنیت بیش‌تری کنند چرا که آمارها می‌گوید 66 درصد زنان ایرانی در معرض خشونت خانگی هستند.
اما آن چه این نوع پدیده نامانوس اجتماعی را از سایر موارد پرخاشگری متمایز می کند، منحصر نبودن آن به طبقه یا قشر خاص است به این معنا که در همه طبقات اجتماعی، قشرها و پایگاه های اجتماعی دیده می شود. میان افراد باسواد ، کم سواد و بی سواد، میان خانواده های دچار بحران و خانواده هایی که به ظاهر شرایط مطلوب و مناسبی دارند هم دیده می شود.
**سکانس دوم: زنان و چالش سوگیری های جنسیتی
«زن دیگر فیلم هنرپیشه ای که در صحنه تئاتر زندگی تنها مانده و با فرزند 5 ساله خود در محیط کار حاضر می شود، هنگام تمرین نمایش، مورد تمسخر همکار مرد خود قرار می گیرد و خسته از همه ناملایمتی ها، قصد ترک صحنه و پناه بردن به کنج خانه را دارد. موضوعی که با وساطت مدیر و عذرخواهی همکار به پایان می رسد اما زخمی است که ترمیم نمی شود و آثار آن همچنان ماندگار باقی می ماند.»
برای عموم افراد جامعه، هنگامی که صحبت از مشکلات زنان در محیط های کاری به میان می آید، بی درنگ مسایلی چون نابرابری در حقوق و مزایا در ذهن تداعی می شود ، در حالی که گرفتاری های زنان در محیط کار فقط محدود به این موارد نیست و گاهی ناهنجاری های گفتاری یا فیزیکی با پس زمینه سوگیری جنسیتی نسبت به زنان در محیط کار، عرصه حضور را بر زنان تنگ می کند.
زنانی که جوهره وجودی آنها با فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی بیگانه نیست و می توانند دوشادوش مردان در عرصه های گوناگون جامعه گام بردارند و در پاره ای موارد از آنان پیشی گیرند.
چالشی که بر بسیاری از کشورهای جهان سایه گسترانده و بر پایه گزارش های سازمان بین المللی کار در سال 2016، بین 40 تا 50 درصد از زنان در کشورهای عضو اتحادیه اروپا در محیط کار خود تجربه هایی از آزار و اذیت جنسی و شکل هایی از خشونت جنسی داشته اند. در کشورهای آسیایی این آمار بین 30 تا 40 درصد بوده است.
**سکانس سوم: پرخاشگری و بی اعتمادی
«عماد(سید شهاب حسینی) غرق در مشغله های ذهنی خود متهم به آزار رساندن به زنی در تاکسی می شود. زنی که بر اثر کنش های اجتماعی ناهنجار، دست به واکنش هایی می زند و پرخاشگرانه، احساس ناامنی در کنار جنس مخالف را به زبان می آورد. زن، سرانجام با تغییر صندلی، دیوار بلندی که فرهنگ مردسالارانه جامعه به او تحمیل کرده را می پذیرد.»
متلک پراکنی، به تمسخر و زیر ذره بین گرفتن سایر افراد در اجتماع و فضای خارج از خانه، نوعی ناهنجاری است که متاسفانه با خوی برخی مردم جامعه پیوند خورده است. فرهنگی که شوربختانه بیشتر جنس زن را مورد هدف قرار می دهد و از دیدگاه روان شناختی، عاملی بر منفعل و سرخورده شدن زنانی است که گاه برای رویارویی با پیامدهای این تعرض، حضور اجتماعی خود را در جامعه محدود می کنند.
مزاحمان خیابانی در نبود پیگردهای قانونی و بازدارنده های ویژه، برعمل خلاف خود اصرار می ورزند و در برخی مواقع کار صرفا از یک مزاحمت خیابانی، گفتن چند کلام به عنوان متلک فراتر می رود و جای خود را به جرم های بیشتر می دهد.
**سکانس چهارم: زنان، نماد صبر در برابر ناملایمات
«زن با شنیدن خبر بدحالی همسر، پله های آپارتمان را با پاهای ناتوان و پر از درد طی می کند. زنی سفید موی که تمامی خشونت ها، آزارها و بی مهری ها را به عشق همسر و فرزندان کناری می زند تا کانون گرم خانواده همچنان حفظ شود.»
این وضعیت گویای شرح حال زنانی است که با همه نامهربانی های روزگار، عرصه زندگی را میدان نبرد و دشمنی نمی بینند و با صبوری، تحمل و تلاش همراه عشق و محبت، برای حفظ زندگی می کوشند. از وجود خود می گذرند تا فرزندانی نیک و نامور به جامعه تحویل دهند و دوران پیری را با آرامش در کنار همسر طی کنند.
فیلم فروشنده در کنار تمامی صحنه های خوب، بد، جلف، چالش ها، آسیب ها و پیامدهای خشونت علیه زنان را به تصویر می کشد؛ شخصیت های واقعی و قابل باوری که تمامی زنان جهان با مشکلات آن به نوعی همزاد پنداری دارند؛ خشونت ها و چالش هایی که در سایه نبود قوانین حمایتی، نیمی از جمعیت جهان را تهدید می کند. در نهایت، چه لیاقت مندانه جایزه اسکار 2017 را به دست یک زن نامور می گیرد.
موضوعی که زنان ایرانی به رغم تلاش و پویایی مستمر و حرکت در مسیر پیشرفت و نقش آفرینی موثر درعرصه های گوناگون، سال ها با این خشونت ها روبرو بوده اند و انگاره های مردسالارانه یا بی توجهی دولتمردان پیشین سبب پابرجایی این موانع شده است. دولت یازدهم اما عملکردی روشن در حوزه امور زنان داشته و دستاوردهایی مشخص را به ثبت رسانده است.
در این میان، می توان از تدوین لایحه «تامین امنیت زنان در برابر خشونت» نام برد که روند بررسی آن در دولت پیشین متوقف شده بود و در دولت تدبیر وامید مورد بازبینی و بررسی قرار گرفت. لایحه ای که بنا بر اعلام « مولاوردی» مشاور رییس جمهوری در امور زنان و خانواده به دنبال تصویب در مجلس و اجرایی شدن آن، دستگاه قضایی قادر خواهد بود برای عاملان خشونت خانگی، مجازات کیفری تعیین کند.
لایحه امنیت زنان البته فقط به ابعاد کیفری موضوع نمی پردازد و آن طور که در چند مرحله از پیش نویس آن آمده، می کوشد تا بنیان خانواده ها را از طریق آموزش و فرهنگ سازی به تحکیم بخشد و اگر با این روش ها، امنیت برای زنان و کودکان در خانه تامین نشد، مردان خشن را به مجازات برساند.
«رعنا» که در خلوت خانه، دچار تعرض و خشونت می شود، زن هنرپیشه تئاتر که خنده های همکار تئاتری، او را از ادامه نقش باز می دارد، زنی دیگر که در بی اعتمادی به مردان جامعه، جای خود را در تاکسی تغییر می دهد و در نهایت زنی که تمامی خشونت ها، دردها، سختی ها و ناملایمات زندگی را به عشق خانواده و همسر تحمل می کند و اندکی از مهر و علاقه دیرینه او نمی کاهد.
حکایت زنانی است که سو گیری های جنسیتی هم نتوانسته آنان را در گوشه کنج خانه پنهان کند تا تار و پود بخت خود را با تخیلات واهی ببافند.
بنا به گفته کارشناسان و شواهد موجود، خشونت علیه زنان امری جهانی و مشکلی فراگیر و نهادینه است که به دلیل نبود منبع رسمی و گاه شکایت در این مورد آمار دقیقی از این نوع خشونت منتشر نمی شود. چرا که هنوز در قرن بیست و یکم، چشمان قرمز، دستان لرزان و صدای در گلو خفه شده، برای زنان مورد خشونت قرار گرفته تحمل پذیر تر از بردن شکایت به درگاه قضاوت و گرفتن حق از دست رفته است.
**سکانس اول: تازیانه ای بر قامت زنان
«رعنا، زنی آزاد، مستقل و عاشق همسر، بعد از جابه جایی از آپارتمانی که دیوارهای ترک خورده آن، حکایت از ناامنی و فروریختن ناگهانی می دهد، با خرسندی از تغییر و به امید شروع زندگی در چهاردیواری محکم خانه جدید، به تصور خود در را به روی همسر می گشاید غافل از این که سایه هیولاگونه غریبه ای، آوار خشونت بر او وارد می کند.»
زنان در سراسر جهان با انواع خشونت خانگی در چهار شکل فیزیکی، روانی، اقتصادی و جنسی روبه رو هستند اما نکته حائز اهمیت آن که آثار خشونت خانوادگی اگرچه ممکن است در ردیف سایر انواع خشونت ها قرار بگیرد، اما به دلیل آنکه از سوی نزدیکانی چون پدر، مادر، برادر، همسر، آشنایان، وابستگان سببی یا نسبی فرد که چیزی جز محبت و دوستی از آنها انتظار نمی رود، اعمال می شود، امری عجیب و باورنکردنی است.
«شهیندخت مولاوردی» معاون امور زنان دولت چندی پیش از بررسی لایحه تامین امنیت زنان در برابر خشونت خبر داد که با تصویب این لایحه قرار است زنان نسبت به خشونت حمایت شده و احساس امنیت بیش‌تری کنند چرا که آمارها می‌گوید 66 درصد زنان ایرانی در معرض خشونت خانگی هستند.
اما آن چه این نوع پدیده نامانوس اجتماعی را از سایر موارد پرخاشگری متمایز می کند، منحصر نبودن آن به طبقه یا قشر خاص است به این معنا که در همه طبقات اجتماعی، قشرها و پایگاه های اجتماعی دیده می شود. میان افراد باسواد ، کم سواد و بی سواد، میان خانواده های دچار بحران و خانواده هایی که به ظاهر شرایط مطلوب و مناسبی دارند هم دیده می شود.
**سکانس دوم: زنان و چالش سوگیری های جنسیتی
«زن دیگر فیلم هنرپیشه ای که در صحنه تئاتر زندگی تنها مانده و با فرزند 5 ساله خود در محیط کار حاضر می شود، هنگام تمرین نمایش، مورد تمسخر همکار مرد خود قرار می گیرد و خسته از همه ناملایمتی ها، قصد ترک صحنه و پناه بردن به کنج خانه را دارد. موضوعی که با وساطت مدیر و عذرخواهی همکار به پایان می رسد اما زخمی است که ترمیم نمی شود و آثار آن همچنان ماندگار باقی می ماند.»
برای عموم افراد جامعه، هنگامی که صحبت از مشکلات زنان در محیط های کاری به میان می آید، بی درنگ مسایلی چون نابرابری در حقوق و مزایا در ذهن تداعی می شود ، در حالی که گرفتاری های زنان در محیط کار فقط محدود به این موارد نیست و گاهی ناهنجاری های گفتاری یا فیزیکی با پس زمینه سوگیری جنسیتی نسبت به زنان در محیط کار، عرصه حضور را بر زنان تنگ می کند.
زنانی که جوهره وجودی آنها با فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی بیگانه نیست و می توانند دوشادوش مردان در عرصه های گوناگون جامعه گام بردارند و در پاره ای موارد از آنان پیشی گیرند.
چالشی که بر بسیاری از کشورهای جهان سایه گسترانده و بر پایه گزارش های سازمان بین المللی کار در سال 2016، بین 40 تا 50 درصد از زنان در کشورهای عضو اتحادیه اروپا در محیط کار خود تجربه هایی از آزار و اذیت جنسی و شکل هایی از خشونت جنسی داشته اند. در کشورهای آسیایی این آمار بین 30 تا 40 درصد بوده است.
**سکانس سوم: پرخاشگری و بی اعتمادی
«عماد(سید شهاب حسینی) غرق در مشغله های ذهنی خود متهم به آزار رساندن به زنی در تاکسی می شود. زنی که بر اثر کنش های اجتماعی ناهنجار، دست به واکنش هایی می زند و پرخاشگرانه، احساس ناامنی در کنار جنس مخالف را به زبان می آورد. زن، سرانجام با تغییر صندلی، دیوار بلندی که فرهنگ مردسالارانه جامعه به او تحمیل کرده را می پذیرد.»
متلک پراکنی، به تمسخر و زیر ذره بین گرفتن سایر افراد در اجتماع و فضای خارج از خانه، نوعی ناهنجاری است که متاسفانه با خوی برخی مردم جامعه پیوند خورده است. فرهنگی که شوربختانه بیشتر جنس زن را مورد هدف قرار می دهد و از دیدگاه روان شناختی، عاملی بر منفعل و سرخورده شدن زنانی است که گاه برای رویارویی با پیامدهای این تعرض، حضور اجتماعی خود را در جامعه محدود می کنند.
مزاحمان خیابانی در نبود پیگردهای قانونی و بازدارنده های ویژه، برعمل خلاف خود اصرار می ورزند و در برخی مواقع کار صرفا از یک مزاحمت خیابانی، گفتن چند کلام به عنوان متلک فراتر می رود و جای خود را به جرم های بیشتر می دهد.
**سکانس چهارم: زنان، نماد صبر در برابر ناملایمات
«زن با شنیدن خبر بدحالی همسر، پله های آپارتمان را با پاهای ناتوان و پر از درد طی می کند. زنی سفید موی که تمامی خشونت ها، آزارها و بی مهری ها را به عشق همسر و فرزندان کناری می زند تا کانون گرم خانواده همچنان حفظ شود.»
این وضعیت گویای شرح حال زنانی است که با همه نامهربانی های روزگار، عرصه زندگی را میدان نبرد و دشمنی نمی بینند و با صبوری، تحمل و تلاش همراه عشق و محبت، برای حفظ زندگی می کوشند. از وجود خود می گذرند تا فرزندانی نیک و نامور به جامعه تحویل دهند و دوران پیری را با آرامش در کنار همسر طی کنند.
فیلم فروشنده در کنار تمامی صحنه های خوب، بد، جلف، چالش ها، آسیب ها و پیامدهای خشونت علیه زنان را به تصویر می کشد؛ شخصیت های واقعی و قابل باوری که تمامی زنان جهان با مشکلات آن به نوعی همزاد پنداری دارند؛ خشونت ها و چالش هایی که در سایه نبود قوانین حمایتی، نیمی از جمعیت جهان را تهدید می کند. در نهایت، چه لیاقت مندانه جایزه اسکار 2017 را به دست یک زن نامور می گیرد.
موضوعی که زنان ایرانی به رغم تلاش و پویایی مستمر و حرکت در مسیر پیشرفت و نقش آفرینی موثر درعرصه های گوناگون، سال ها با این خشونت ها روبرو بوده اند و انگاره های مردسالارانه یا بی توجهی دولتمردان پیشین سبب پابرجایی این موانع شده است. دولت یازدهم اما عملکردی روشن در حوزه امور زنان داشته و دستاوردهایی مشخص را به ثبت رسانده است.
در این میان، می توان از تدوین لایحه «تامین امنیت زنان در برابر خشونت» نام برد که روند بررسی آن در دولت پیشین متوقف شده بود و در دولت تدبیر وامید مورد بازبینی و بررسی قرار گرفت. لایحه ای که بنا بر اعلام « مولاوردی» مشاور رییس جمهوری در امور زنان و خانواده به دنبال تصویب در مجلس و اجرایی شدن آن، دستگاه قضایی قادر خواهد بود برای عاملان خشونت خانگی، مجازات کیفری تعیین کند.
لایحه امنیت زنان البته فقط به ابعاد کیفری موضوع نمی پردازد و آن طور که در چند مرحله از پیش نویس آن آمده، می کوشد تا بنیان خانواده ها را از طریق آموزش و فرهنگ سازی به تحکیم بخشد و اگر با این روش ها، امنیت برای زنان و کودکان در خانه تامین نشد، مردان خشن را به مجازات برساند.
