با دوست داشتن استخوان هایمان از آینده خویش محافظت کنیم/از هر 5 خانم یائسه یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است

به گزارش خبرگزاری دانا در ایران براساس مطالعات مختلف برحسب زمان تحقیق، منطقه و استان، سن وجنس جمعیت مورد بررسی، شیوع پوکی استخوان متفاوت گزارش شده است اما کلیه بررسی ها نشان میدهد که شیوع این بیماری در ایران رو به افزایش است. در حال حاضر شیوع استئوپروز  در جمعیت با سن بیشتر از 30 سال 17 درصد گزارش شده است. درجات خفیف تر کاهش تراکم استخوان که به آن استئوپنی می گویند 35 تا 40 درصد است.
مطالعات انجام شده نشان می دهد از هر 5 خانم یائسه یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است. مطالعات انجام شده نشان می دهد ساکنین مناطق شمالی کشور از جمله گلستان، مازندران، آذربایجان و حتی استان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان های جنوبی نظیر بوشهر وشیراز،  به پوکی استخوان مبتلا هستند که ممکن است به علت دریافت کمتر نورآفتاب، عادات تغذیه ای ویا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.
عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد:  اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان جهانی بهداشت(WHO) روز 28 مهر(20 اکتبر) را به عنوان روز جهانی استئوپروز نامگذاری کرده است.
در پوکی استخوان تراکم استخوانها کاهش مییابند و استخوانها متخلخل تر میشود و به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان، خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش مییابد. این بیماری هم به دلیل اختلالاتی که در کیفیت زندگی ایجاد میکند و هم به علت شکستگیهای ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینههای بسیاری بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل میکند.
وی توضیح داد: پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم میشود، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد میشود.  پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماریهای مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمونهای رشد، برخی سرطانها و . . . ) و یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی و . . . ایجاد میشود.
رئیس السادات گفت: از نظر آسیب شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن میشود. تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ  افزایش مییابد و در 25 تا 35 سالگی به حداکثر مقدار خود میرسد حدودا بعد از 40 سالگی تراکم استخوانها مرتبا" کم می شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه مییابد. اثر هورمونهای جنسی بر فرایند استخوانسازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب میشود روند کاهش تراکم استخوان در خانمها سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد به طوری که شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدودا 5 برابر مردان است.
دکتر رئیس السادات بیان داشت:  از مجموعه این مطالب، میتوان میزان تراکم استخوان را به یک پس انداز طولانی مدت بانکی تشبیه کرد. تا حدود 30 تا 35 سالگی فرصت داریم که برموجودی  این حساب بیفزاییم. پس از این سن میزان برداشت از حساب همواره بیشتر از میزان واریز به حساب است و در دوران سالمندی این افزایش برداشت میتواند منجر به ورشکستگی شود. پی آمد بالینی این ورشکستگی، پوکی استخوان و عوارض و پیامدهای ناشی از آن است.  هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان (پس انداز اولیه در سنین جوانی) بیشتر باشد احتمال ابتلا به پوکی استخوان (کاهش موجودی و ورشکستگی) در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.
رئیس السادات در پاسخ به این پرسش که چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان میشود، عنوان کرد:اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می رود ولی  تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و نیز دوران بارداری و شیردهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده از کاهش تراکم استخوان است. مصرف فرآوردهای لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک . . )،  سبزیجات، حبوبات و میوههای تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ وهمچنین پرهیز از استفاده بیرویه از نوشابههای گازدار و قهوه از جمله توصیههای غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است. استفاده مناسب ازمکمل ها و ویتامین ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین دی  اگرچه میتوانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.
دکتررئیس السادات ادامه داد: از نظر بالینی  استئوپروز یک بیماری خاموش است، چرا که تا  وقتی که شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمیکند و نمیتوان به وجود آن پیبرد.
رئیس السادات درباره روشهای تشخیصی استئوپروز اظهار داشت: تشخیص استئوپروز مبتنی بر انجام سنجش تراکم استخوان است که انجام آن در خانم های بالای 65 سال، یائسگی در سن کمتر از 45 سال ، خانم های یائسه ای که بدنبال صدمات خفیف دچار شکستگی می شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و مردان بالای 70 سال، و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی (کورتون) دارند، توصیه می شود.
ورزشهای مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگیهای فردی و جسمی، وجود بیماریهای زمینه ای و همراه و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است. به طور کلی ورزشهای تحمل کننده وزن، ورزشهای تعادلی و ورزشهای تقویت کننده عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزشهای رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار میرود.  برای مثال در مقایسه دوچرخه ثابت و تردمیل در مبتلایان به پوکی استخوان، تردمیل به دلیل فشار بیشتری که بر روی ستون فقرات و اندام های تحتانی وارد می کند برای افزایش تراکم استخوان مفیدتر است.  دوچرخه ثابت اثر قابل توجهی بر افزایش تراکم استخوان ندارد و تنها در افرادی که به دلیل چاقی یا درد زانوها امکان استفاده از تردمیل را ندارند ممکن است توصیه شود.  پیاده روی به خصوص در سطوح غیر شیب دار، ساده ترین و مفید ترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار میرود.
وی ادامه داد: ورزشهای آبی و شنا، اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندیشان در ایجاد تناسب اندام، از جمله ورزشهای مورد توصیه به حساب میآیند.
ورزش هایی که حین انجام آن ناحیه کمروپشت به جلو خم می شود وهمچنین ورزشهای رزمی و پر برخورد در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره های ستون فقرات را افزایش دهد.
وی بیان داشت: همانطور که پیشتر اشاره شد ، پوکی استخوان باعث شکستگی ستون مهره و تغییر شکل آنها میشود که میتواند سبب افزایش خمیدگی( قوز) پشتی شود. سالمندان بدلیل ابتلای همزمان به بیماریهای قلبی عروقی، دردهای اسکلتی عضلانی و اختلالات خواب از داروهای متفاوتی استفاده میکنند، که این داروها میتوانند منجر به خواب آلودگی و اختلال تعادل گشته، احتمال زمین خوردن را در این افراد افزایش دهند.
رئیس السادات اضافه کرد: مجموعه عوامل ذکر شده سبب کاهش تعادل مبتلایان و در نهایت افزایش خطر سقوط (زمین خوردن) در آنها میشود. بر اساس آمار شیوع زمین خوردن در ایران 30 درصد برآورد شده، به طوری که یک سوم سالمندان بالای 65 سال و نصف سالمندان بالای 80 سال حداقل یک بارسابقه زمین خوردن را ذکر میکنند که 10 تا 15 درصد از این موارد منجر به شکستگی می شوند.  در پژوهشی که توسط مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مرکز درمانی شهید مدرس انجام شده است، نشان داده شده بکارگیری قوزبندهای خاصی که طراحی آنها مانند کوله پشتی بوده و وزن حدود نیم تا یک کیلوگرمی دارند که منجر به تحریک حس عمقی تعادل و راست شدن ستون فقرات به صورت فعال میشوند، و همچنین ورزشهای تقویتی عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت میتواند سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن وافزایش کیفیت زندگی مبتلایان به پوکی استخوان شود.
دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران افزود، آموزش بیماران، احتیاط در تجویز داروها، ورزش درمانی جهت بهبود سرعت واکنش، افزایش قدرت و تعادل، انعطاف پذیری و اصلاح شرایط محیط زندگی از مهمترین روشهای پیشگیری از زمین خوردن به شمار می رود.
رئیس السادات در پایان خاطرنشان کرد: اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهمترین فعالیتهایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان میشود. تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلیهای دسته دار و همچنین، تعبیه دستگیرههای مناسب در دیوارهها و جلوگیری از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان میشود. نور مناسب  به ویژه در شبها و نیز عدم وجود قالیچههای سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان نیز از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفت.