دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران، گفت: مطالعات انجام شده نشان می دهد از هر ۵ خانم یائسه یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است.
به گزارش خبرگزاری دانا، دکتر سیداحمد رئیس السادات با اشاره به شعار انجمن بین المللی استئوپروز و سازمان بهداشت جهانی در خصوص پوکی استخوان (با دوست داشتن استخوان هایمان از آینده خویش محافظت کنیم)، افزود: در حال حاضر در ایران، ۷.۵ میلیون نفر (معادل حدود ۱۰ درصد از جمعیت کشور) سالمند هستند. این رقم تا ۱۵ سال آینده به ۲ برابر می رسد و۳۰ سال دیگر یک سوم جمعیت کشورمان را سالمندان تشکیل خواهند داد.
وی گفت: در ایران براساس مطالعات مختلف برحسب زمان تحقیق، منطقه و استان، سن وجنس جمعیت مورد بررسی، شیوع پوکی استخوان متفاوت گزارش شده است اما تمامی بررسی ها نشان می دهد که شیوع این بیماری در ایران رو به افزایش است. در حال حاضر شیوع استئوپروز در جمعیت با سن بیشتر از ۳۰ سال ۱۷ درصد گزارش شده است. درجات خفیف تر کاهش تراکم استخوان که به آن استئوپنی می گویند ۳۵ تا ۴۰ درصد است.
رئیس السادات ادامه داد: مطالعات انجام شده نشان می دهد از هر ۵ خانم یائسه یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است. مطالعات انجام شده نشان می دهد ساکنین مناطق شمالی کشور از جمله گلستان، مازندران، آذربایجان و حتی استان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان های جنوبی نظیر بوشهر وشیراز، به پوکی استخوان مبتلا هستند که ممکن است به علت دریافت کمتر نورآفتاب، عادات تغذیه ای ویا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.
عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، افزود: اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان جهانی بهداشت(WHO) روز ۲۸ مهر(۲۰ اکتبر) را به عنوان روز جهانی استئوپروز نامگذاری کرده است.
وی گفت: در پوکی استخوان تراکم استخوان ها کاهش می یابند و استخوان ها متخلخل تر می شود و به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان، خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می یابد. این بیماری هم به دلیل اختلالاتی که در کیفیت زندگی ایجاد می کند و هم به علت شکستگی های ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینه های بسیاری بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل می کند.
رئیس السادات توضیح داد: پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم میشود، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد میشود. پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماری های مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون های رشد، برخی سرطان ها و...) و یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیماری های تیروئیدی و...، ایجاد می شود.
وی گفت: از نظر آسیب شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن می شود. تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش مییابد و در ۲۵ تا ۳۵ سالگی به حداکثر مقدار خود می رسد حدودا بعد از ۴۰ سالگی تراکم استخوان ها مرتبا کم می شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می یابد. اثر هورمون های جنسی بر فرایند استخوان سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می شود روند کاهش تراکم استخوان در خانم ها سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد بطوریکه شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدود ۵ برابر مردان است.
رئیس السادات بیان داشت: از مجموعه این مطالب، میتوان میزان تراکم استخوان را به یک پس انداز طولانی مدت بانکی تشبیه کرد. تا حدود ۳۰ تا ۳۵ سالگی فرصت داریم که برموجودی این حساب بیفزاییم. پس از این سن میزان برداشت از حساب همواره بیشتر از میزان واریز به حساب است و در دوران سالمندی این افزایش برداشت می تواند منجر به ورشکستگی شود. پی آمد بالینی این ورشکستگی، پوکی استخوان و عوارض و پیامدهای ناشی از آن است. هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان (پس انداز اولیه در سنین جوانی) بیشتر باشد احتمال ابتلا به پوکی استخوان (کاهش موجودی و ورشکستگی) در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.
وی در پاسخ به این پرسش که چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان میشود، عنوان کرد:اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می رود ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و نیز دوران بارداری و شیردهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده از کاهش تراکم استخوان است. مصرف فرآوردهای لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک و...)، سبزیجات، حبوبات و میوه های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ وهمچنین پرهیز از استفاده بیرویه از نوشابه های گازدار و قهوه از جمله توصیه های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است. استفاده مناسب ازمکمل ها و ویتامین ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین دی اگرچه می توانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.
رئیس السادات ادامه داد: از نظر بالینی استئوپروز یک بیماری خاموش است، چرا که تا وقتی که شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمیکند و نمی توان به وجود آن پی برد.
وی درباره روش های تشخیصی استئوپروز، اظهار داشت: تشخیص استئوپروز مبتنی بر انجام سنجش تراکم استخوان است که انجام آن در خانم های بالای ۶۵ سال، یائسگی در سن کمتر از ۴۵ سال، خانم های یائسه ای که بدنبال صدمات خفیف دچار شکستگی می شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و مردان بالای ۷۰ سال، و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی (کورتون) دارند، توصیه می شود.
رئیس السادات گفت: ورزش های مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگیهای فردی و جسمی، وجود بیماریهای زمینه ای و همراه و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است. به طور کلی ورزش های تحمل کننده وزن، ورزش های تعادلی و ورزش های تقویت کننده عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزش های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می رود. برای مثال در مقایسه دوچرخه ثابت و تردمیل در مبتلایان به پوکی استخوان، تردمیل به دلیل فشار بیشتری که بر روی ستون فقرات و اندام های تحتانی وارد می کند برای افزایش تراکم استخوان مفیدتر است. دوچرخه ثابت اثر قابل توجهی بر افزایش تراکم استخوان ندارد و تنها در افرادی که به دلیل چاقی یا درد زانوها امکان استفاده از تردمیل را ندارند ممکن است توصیه شود. پیاده روی به خصوص در سطوح غیر شیب دار، ساده ترین و مفید ترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می رود.
وی ادامه داد: ورزش های آبی و شنا، اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندیشان در ایجاد تناسب اندام، از جمله ورزشهای مورد توصیه به حساب می آیند. ورزش هایی که حین انجام آن ناحیه کمروپشت به جلو خم می شود و همچنین ورزش های رزمی و پر برخورد در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره های ستون فقرات را افزایش دهد.
رئیس السادات بیان داشت: همانطور که پیشتر اشاره شد ، پوکی استخوان باعث شکستگی ستون مهره و تغییر شکل آنها می شود که می تواند سبب افزایش خمیدگی(قوز) پشتی شود. سالمندان به دلیل ابتلای همزمان به بیماری های قلبی عروقی، دردهای اسکلتی عضلانی و اختلالات خواب از داروهای متفاوتی استفاده میکنند، که این داروها میتوانند منجر به خواب آلودگی و اختلال تعادل گشته، احتمال زمین خوردن را در این افراد افزایش دهند.
وی اضافه کرد: مجموعه عوامل ذکر شده سبب کاهش تعادل مبتلایان و در نهایت افزایش خطر سقوط (زمین خوردن) در آنها می شود. بر اساس آمار شیوع زمین خوردن در ایران ۳۰ درصد برآورد شده، به طوری که یک سوم سالمندان بالای ۶۵ سال و نصف سالمندان بالای ۸۰ سال حداقل یک بارسابقه زمین خوردن را ذکر میکنند که ۱۰ تا ۱۵ درصد از این موارد منجر به شکستگی می شوند. در پژوهشی که توسط مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مرکز درمانی شهید مدرس انجام شده است، نشان داده شده بکارگیری قوزبندهای خاصی که طراحی آنها مانند کوله پشتی بوده و وزن حدود نیم تا یک کیلوگرمی دارند که منجر به تحریک حس عمقی تعادل و راست شدن ستون فقرات به صورت فعال میشوند، و همچنین ورزش های تقویتی عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت می تواند سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن وافزایش کیفیت زندگی مبتلایان به پوکی استخوان شود.
دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران افزود، آموزش بیماران، احتیاط در تجویز داروها، ورزش درمانی جهت بهبود سرعت واکنش، افزایش قدرت و تعادل، انعطاف پذیری و اصلاح شرایط محیط زندگی از مهمترین روشهای پیشگیری از زمین خوردن به شمار می رود.
رئیس السادات در پایان خاطرنشان کرد: اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهمترین فعالیتهایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان می شود. تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلی های دسته دار و همچنین، تعبیه دستگیره های مناسب در دیواره ها و جلوگیری از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان میشود. نور مناسب به ویژه در شب ها و نیز عدم وجود قالیچه های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان نیز از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفت.
وی گفت: در ایران براساس مطالعات مختلف برحسب زمان تحقیق، منطقه و استان، سن وجنس جمعیت مورد بررسی، شیوع پوکی استخوان متفاوت گزارش شده است اما تمامی بررسی ها نشان می دهد که شیوع این بیماری در ایران رو به افزایش است. در حال حاضر شیوع استئوپروز در جمعیت با سن بیشتر از ۳۰ سال ۱۷ درصد گزارش شده است. درجات خفیف تر کاهش تراکم استخوان که به آن استئوپنی می گویند ۳۵ تا ۴۰ درصد است.
رئیس السادات ادامه داد: مطالعات انجام شده نشان می دهد از هر ۵ خانم یائسه یک نفر مبتلا به پوکی استخوان است. مطالعات انجام شده نشان می دهد ساکنین مناطق شمالی کشور از جمله گلستان، مازندران، آذربایجان و حتی استان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان های جنوبی نظیر بوشهر وشیراز، به پوکی استخوان مبتلا هستند که ممکن است به علت دریافت کمتر نورآفتاب، عادات تغذیه ای ویا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.
عضو هیات علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، افزود: اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان جهانی بهداشت(WHO) روز ۲۸ مهر(۲۰ اکتبر) را به عنوان روز جهانی استئوپروز نامگذاری کرده است.
وی گفت: در پوکی استخوان تراکم استخوان ها کاهش می یابند و استخوان ها متخلخل تر می شود و به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان، خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می یابد. این بیماری هم به دلیل اختلالاتی که در کیفیت زندگی ایجاد می کند و هم به علت شکستگی های ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینه های بسیاری بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل می کند.
رئیس السادات توضیح داد: پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم میشود، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد میشود. پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماری های مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون های رشد، برخی سرطان ها و...) و یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیماری های تیروئیدی و...، ایجاد می شود.
وی گفت: از نظر آسیب شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن می شود. تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش مییابد و در ۲۵ تا ۳۵ سالگی به حداکثر مقدار خود می رسد حدودا بعد از ۴۰ سالگی تراکم استخوان ها مرتبا کم می شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می یابد. اثر هورمون های جنسی بر فرایند استخوان سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می شود روند کاهش تراکم استخوان در خانم ها سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد بطوریکه شیوع پوکی استخوان در سنین یائسگی حدود ۵ برابر مردان است.
رئیس السادات بیان داشت: از مجموعه این مطالب، میتوان میزان تراکم استخوان را به یک پس انداز طولانی مدت بانکی تشبیه کرد. تا حدود ۳۰ تا ۳۵ سالگی فرصت داریم که برموجودی این حساب بیفزاییم. پس از این سن میزان برداشت از حساب همواره بیشتر از میزان واریز به حساب است و در دوران سالمندی این افزایش برداشت می تواند منجر به ورشکستگی شود. پی آمد بالینی این ورشکستگی، پوکی استخوان و عوارض و پیامدهای ناشی از آن است. هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان (پس انداز اولیه در سنین جوانی) بیشتر باشد احتمال ابتلا به پوکی استخوان (کاهش موجودی و ورشکستگی) در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.
وی در پاسخ به این پرسش که چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان میشود، عنوان کرد:اگرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می رود ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی، جوانی و نیز دوران بارداری و شیردهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده از کاهش تراکم استخوان است. مصرف فرآوردهای لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک و...)، سبزیجات، حبوبات و میوه های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ وهمچنین پرهیز از استفاده بیرویه از نوشابه های گازدار و قهوه از جمله توصیه های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است. استفاده مناسب ازمکمل ها و ویتامین ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین دی اگرچه می توانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.
رئیس السادات ادامه داد: از نظر بالینی استئوپروز یک بیماری خاموش است، چرا که تا وقتی که شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمیکند و نمی توان به وجود آن پی برد.
وی درباره روش های تشخیصی استئوپروز، اظهار داشت: تشخیص استئوپروز مبتنی بر انجام سنجش تراکم استخوان است که انجام آن در خانم های بالای ۶۵ سال، یائسگی در سن کمتر از ۴۵ سال، خانم های یائسه ای که بدنبال صدمات خفیف دچار شکستگی می شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و مردان بالای ۷۰ سال، و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی (کورتون) دارند، توصیه می شود.
رئیس السادات گفت: ورزش های مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگیهای فردی و جسمی، وجود بیماریهای زمینه ای و همراه و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است. به طور کلی ورزش های تحمل کننده وزن، ورزش های تعادلی و ورزش های تقویت کننده عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزش های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می رود. برای مثال در مقایسه دوچرخه ثابت و تردمیل در مبتلایان به پوکی استخوان، تردمیل به دلیل فشار بیشتری که بر روی ستون فقرات و اندام های تحتانی وارد می کند برای افزایش تراکم استخوان مفیدتر است. دوچرخه ثابت اثر قابل توجهی بر افزایش تراکم استخوان ندارد و تنها در افرادی که به دلیل چاقی یا درد زانوها امکان استفاده از تردمیل را ندارند ممکن است توصیه شود. پیاده روی به خصوص در سطوح غیر شیب دار، ساده ترین و مفید ترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می رود.
وی ادامه داد: ورزش های آبی و شنا، اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندیشان در ایجاد تناسب اندام، از جمله ورزشهای مورد توصیه به حساب می آیند. ورزش هایی که حین انجام آن ناحیه کمروپشت به جلو خم می شود و همچنین ورزش های رزمی و پر برخورد در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره های ستون فقرات را افزایش دهد.
رئیس السادات بیان داشت: همانطور که پیشتر اشاره شد ، پوکی استخوان باعث شکستگی ستون مهره و تغییر شکل آنها می شود که می تواند سبب افزایش خمیدگی(قوز) پشتی شود. سالمندان به دلیل ابتلای همزمان به بیماری های قلبی عروقی، دردهای اسکلتی عضلانی و اختلالات خواب از داروهای متفاوتی استفاده میکنند، که این داروها میتوانند منجر به خواب آلودگی و اختلال تعادل گشته، احتمال زمین خوردن را در این افراد افزایش دهند.
وی اضافه کرد: مجموعه عوامل ذکر شده سبب کاهش تعادل مبتلایان و در نهایت افزایش خطر سقوط (زمین خوردن) در آنها می شود. بر اساس آمار شیوع زمین خوردن در ایران ۳۰ درصد برآورد شده، به طوری که یک سوم سالمندان بالای ۶۵ سال و نصف سالمندان بالای ۸۰ سال حداقل یک بارسابقه زمین خوردن را ذکر میکنند که ۱۰ تا ۱۵ درصد از این موارد منجر به شکستگی می شوند. در پژوهشی که توسط مرکز تحقیقات طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مرکز درمانی شهید مدرس انجام شده است، نشان داده شده بکارگیری قوزبندهای خاصی که طراحی آنها مانند کوله پشتی بوده و وزن حدود نیم تا یک کیلوگرمی دارند که منجر به تحریک حس عمقی تعادل و راست شدن ستون فقرات به صورت فعال میشوند، و همچنین ورزش های تقویتی عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت می تواند سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن وافزایش کیفیت زندگی مبتلایان به پوکی استخوان شود.
دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران افزود، آموزش بیماران، احتیاط در تجویز داروها، ورزش درمانی جهت بهبود سرعت واکنش، افزایش قدرت و تعادل، انعطاف پذیری و اصلاح شرایط محیط زندگی از مهمترین روشهای پیشگیری از زمین خوردن به شمار می رود.
رئیس السادات در پایان خاطرنشان کرد: اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهمترین فعالیتهایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان می شود. تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلی های دسته دار و همچنین، تعبیه دستگیره های مناسب در دیواره ها و جلوگیری از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان میشود. نور مناسب به ویژه در شب ها و نیز عدم وجود قالیچه های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان نیز از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفت.
