اولین و مهمترین عاملی که کمبود آب را در کشور و استان رقم زده، موضوع کاهش بارش طی دهه اخیر است اما عوامل دیگری نیز در این مهم دخیل هستند که تا حدود زیادی می توان از طریق نظارت جدی، اقدام اصولی و برنامه ریزی صحیح، به کنترل آنها پرداخت که از جمله این عوامل می توان به فقدان بهره گیری از روش های آبیاری نوین در کشاورزی و مصرف قابل توجه آب در این بخش، وجود چاه های آب غیرمجاز، عدم نظارت بر مصرف چاه های آب مجاز و در مجموع عدم مدیریت بهینه مصرف آب اشاره کرد.
آنچه که تا حدود زیادی از دست و کنترل خارج شده، میزان بارندگی است اما از طریق مدیریت اصولی سایر عوامل دامن زننده به موضوع خشکسالی و کم آبی می توان تا حد زیادی از خسارات این رخداد کاست.
این مهم نیازمند برنامه ریزی هایی است که باید توسط مدیران مربوطه و سازمان های مسئول از پیش برای مواجهه با خشکسالی اندیشیده شود، تا حتی الامکان دچار مشکلات ناشی از این بحران نشویم.
قطعا در یک سال زراعی که نسبت به سال قبل از آن شاهد کاهش ۶۰ درصدی بارش هستیم، اگر چاره اندیشی برای تامین آب لازم برای زمان های کم بارش و گرم سال صورت نگیرد، مشکلات دو چندان خواهد شد.
هم اکنون در برخی شهرستان های استان شاهد بروز شدیدتر پدیده خشکسالی و کم آبی هستیم و تعدادی از دشت ها دچار وضعیت بحرانی هستند، علاوه بر این طی سال های اخیر در فصل تابستان با مشکل تامین آب برای برخی روستاها نیز مواجهه بوده ایم که با اطلاع از شرایط بارش سال زراعی جاری، به نظر می رسد این مشکل امسال نیز تداوم داشته باشد.
برنامه ریزی و اقدام برای تعادل بخشی و پایداری منابع آب زیرزمینی
عزت‌الله آمره‌ای مدیرعامل آب منطقه ای استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وضعیت کم آبی و ضرورت تعادل بخشی و پایدار نگه داشتن منابع آبی اظهار داشت: خشکسالی حاکم در مدت زمان نیم قرن گذشته بی سابقه بوده و در نزولات آسمانی کاهشی معادل ۷۵ درصد نسبت به سال های گذشته داشته که پیش‌بینی های انجام شده نشان می دهد این کمبود حتی با تداوم بارش ها تا پایان سال هم جبران نخواهد شد.
وی افزود: کاهش میزان بارندگی چند عارضه اعم از خشکسالی کشاورزی، از بین رفتن کشت های پاییزی و دیمی و خشکسالی هیدرولوژیکی را به دنبال داشت و علی رغم بروز این معضلات جریان رودخانه ها نیز با مشکل مواجه می شود و به این سبب می شود که سفره های آب زیرزمینی مهلتی برای تغذیه و تمدید شدن پیدا نمی کنند.
مدیرعامل آب منطقه ای استان مرکزی خاطرنشان کرد: در راستای مقابله با بحران کم آبی استان مرکزی، مجموعه آب منطقه ای نسبت به انجام چند کار پیشگیرانه اقدام کرده است، مهم ترین اقدامی که باید در نخستین مرحله به انجام برسد آموزش و فرهنگسازی مردمی به منظور صرفه جویی در مصرف آب شرب و کشاورزی است و باید در این زمینه محورهای صرفه جویی برای مردم روشن شود.
روند مدیریت منابع آب باید توسط تمامی دستگاه ها به صورت مشترک انجام گیرد، همه ما باید بدانیم که عضوی از زنجیره مدیریت منابع آب هستیمآمره‌ای تصریح کرد: با انجام اقدامات لازم از سوی مجموعه آب منطقه ای و طرح های آبرسانی اعم از انتقال آب در قالب دو طرح پنج ساله تمامی شهرهای استان مرکزی علی رغم کاهش قابل توجه بارندگی ها از آب مورد نیاز برخوردارند و هیچ دغدغه ای برای فرارسیدن فصل تابستان نداریم.
وی ابراز داشت: پیرو اجرای طرح های مذکور توانسته ایم در روند مصرف آب جاری رودخانه ها و منابع آبی زیرزمینی تغییر ایجاد کنیم و میزان مصرف این دو منبع را به ۵۰ درصد از هرکدام برسانیم.
مدیرعامل آب منطقه ای استان مرکزی اضافه کرد: علی رغم اینکه پایداری منابع آبی را پیش‌بینی کرده ایم در صورت تداوم روند کاهش بارندگی به ناچار جیره بندی را در دستور کار قرار می دهیم، خوشبختانه هیچ حجمی از منابع آبی استان مرکزی به استان های همجوار منتقل نمی شود و تامین آب شرب و صنعت با برنامه ریزی پیش می رود.
آمره‌ای افزود: در حوزه کشاورزی لازمه کسب نتایج مطلوب همسو شدن اهداف مجموعه جهادکشاورزی و وزارت نیرو است و پس از آن روند مدیریت منابع آب باید توسط تمامی دستگاه ها به صورت مشترک انجام گیرد، همه ما باید بدانیم که عضوی از زنجیره مدیریت منابع آب هستیم زیرا با هدر دادن آب می توانیم یک عضو مخرب از این زنجیره محسوب شویم.
وی ادامه داد: اصلاح الگوی کشت در حوزه کشاورزی امری بسیار مهم و اجتناب ناپذیر است و باید تدابیری در این زمینه اندیشیده شود تا نوع کشت با شرایط کنونی و اقلیم منطقه سازگاری و بهره وری مطلوبی داشته باشد.
سطح زیر کشت محصولات کشاورزی آب بر کاهش یافت
مدیرعامل آب منطقه ای استان مرکزی عنوان کرد: در سال سپری شده با همکاری حوزه جهاد کشاورزی توانستیم سطح زیر کشت هندوانه را از چهار هزار و ۵۰۰ هکتار به هزار و ۵۰۰ هکتار کاهش دهیم به طوری که اکنون کاشت هندوانه در استان مرکزی نوعی کشت ممنوعه تلقی می شود.
آمره‌ای بیان کرد: در حوزه مدیریت بهره برداری از منابع آب در نظر داریم تمام دو هزار و ۶۰۰ حلقه چاه غیرمجاز حفر شده در استان مرکزی را مسدود کنیم، تعداد هزار حلقه از این چاه های غیرمجاز پس از سال ۸۵ و مابقی آنها پیش از سال ۸۵ حفر شده اند.
وی ابراز داشت: به دنبال این اقدامات برداشت آب از بستر رودخانه ها توسط کشاورزان در فصول غیرزراعی ممنوع اعلام شده تا آب رودخانه در بستر خود جاری گردد، همچنین تمامی چاه های کشاورزی دو منظوره که در فصول غیرزراعی در حوزه پرورش ماهی فعال بودند به همت مسئولان و همکاری کشاورزان تعطیل شده اند.
سال گذشته ۳۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان مرکزی مسدود شده اند و مابقی این چاه ها نیز طی برنامه زمانبندی شده پنج ساله پر خواهند شدمدیرعامل آب منطقه ای استان مرکزی اضافه کرد: در سال گذشته ۳۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان مرکزی مسدود شده اند و مابقی این چاه ها نیز طی برنامه زمانبندی شده پنج ساله پر خواهند شد، همچنین امسال رودخانه قره‌چای علی رغم کاهش ۸۰ درصدی بارش ها پس از هشت سال با بازکردن سردهانه ها و عدم برداشت آب در فصول غیرزراعی احیا شد.
وی ابراز داشت: برای تامین منابع آب مورد نیاز صنایع استفاده از پساب و بازچرخانی آب در این زمینه در دستورکار قرار دارد و با استفاده از ظرفیت های ایجاد شده از طریق احداث فاضلاب های شهری و واگذاری انشعاب به برخی از صنایع و شهرک های صنعتی استان و حتی فضای سبز شهرداری، مصرف آب در این حوزه ها مدیریت شده است.
مدیرعامل آب منطقه ای استان مرکزی اذعان داشت: همچنین استمرار برخی از اقداماتی که تاکنون به انجام رسیده در دستور کار قرار دارد و مدیریت حوزه های آبریز رودخانه و خاموشی چاه ها از جمله برنامه های پر اهمیت در این زمینه هستند که استمرار آنها الزامی است.
آمره‌ای افزود: برخی از طرح های نیمه تمام حوزه آبرسانی در سطح استان مرکزی باید تا سال آینده به بهره برداری برسند تا در زمینه مدیریت آب شرب و صنعت با مشکلی مواجه نشویم، شهرستان های تفرش، ساوه، خمین و اراک بیشتر مدنظر قرار دارند و طرح هایی در این مناطق در حال اجرا است که نیاز به اعتبار دارد.
وضعیت منابع آبی شهرهای استان در سال زراعی جاری رصد شد
عبدالرضا خلیلی، مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وضعیت بحران آب و خشکسالی حاکم بر استان مرکزی اظهار داشت: آمار ثبت شده از سال ۱۹۵۰ تاکنون بیانگر این مسئله هستند که وقوع چنین خشکسالی در تاریخ ۶۸ سال گذشته بی سابقه بوده و امسال بدترین سال آبی ۶۸ سال گذشته برای استان محسوب می شود.
وی افزود: شهر اراک یکی از نخستین شهرهای دارای سیستم هواشناسی است و آمار برگرفته از فعالیت این مرکز نشان می دهد که ما با مشکلی جدی روبرو هستیم، شرکت آب و فاضلاب به عنوان متولی تامین آب شهرهای استان مرکزی و بخشی از صنایع که در حوزه فعالیت این شرکت هستند این پیش بینی را از ابتدای فصل پاییز داشته که امسال سال آبی خوبی از لحاظ بارندگی نیست.
شرکت آب و فاضلاب به عنوان متولی تامین آب شهرهای استان مرکزی و بخشی از صنایع که در حوزه فعالیت این شرکت هستند این پیش بینی را از ابتدای فصل پاییز داشته که امسال سال آبی خوبی از لحاظ میزان بارش نیستمدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی خاطرنشان کرد: نخستین جلسه رسیدگی به این مسئله اوایل آذرماه به طور رسمی برگزار شد و در این جلسه به بررسی وضعیت پرداختیم تا بتوانیم برای خشکسالی سال آینده برنامه ریزی کارآمدی داشته باشیم.
خلیلی تصریح کرد: تاکنون بیش از ۱۰ جلسه کارشناسی در این زمینه تشکیل شده و برای هر شهری از استان مرکزی متناسب با توجه به وضعیت آن منطقه برنامه ای تعیین کرده ایم و این برنامه تمام مسائل اعم از میزان اعتبار، چگونگی برنامه ها، تعیین وظایف، افراد مسئول و تاریخ و سقف اجرای طرح ها را در بر دارد.
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی عنوان کرد: تا پایان سال ۹۶ تمامی اقداماتی که برای اجرای طرح های تهیه شده در حوزه آب شهری برای مواجهه با خشکسالی صورت گرفته به پایان می رسد که متاسفانه در قبال انجام این پروژه ها هیچ اعتباری دریافت نشده و تنها حجم زیادی از بدهی ها برجا مانده است.
خلیلی اضافه کرد: تا پایان اسفند ماه سال ۹۶ استراتژی تامین آب از سوی مجموعه آب و فاضلاب استان مرکزی به انجام می رسد و از مسئولان درخواست داریم که ما را در تامین تعهدات پیمانکاران و تامین کنندگان تجهیزات مورد نیاز یاری دهند.
مشکل کمبود آب برخی شهرستان ها تا حدودی برطرف شده است
وی ادامه داد: با تدابیر اندیشیده شده در شهرستان اراک با مشکل خاصی مواجه نیستیم و در شهرستان های ساوه، خمین، دلیجان و محلات با انجام پروژه های لازم که بخش عمده ای از آنها به بهره برداری رسیده توانسته ایم معضل کمبود آب را مدیریت کنیم.
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی عنوان کرد: اقدامات لازم برای عبور از بحران توسط مجموعه آب و فاضلاب به انجام رسیده که از مجموعه اقدامات انجام شده در این زمینه می توان به احداث دومین بخش تصفیه خانه آب دلیجان، آبرسانی از سد کوچری به شهرستان خمین، دلیجان، محلات و نیمور و... اشاره کرد.
نگرانی جدی در مورد ساوه وجود دارد، عمق چاه های آب حفر شده در این شهرستان از ۱۵۰ به ۲۵۰ متر افزایش یافته و در واقع آبخوان شهرستان ساوه خالی شده استوی ابراز داشت: تنها شهرستان هایی که برای آنها نگرانی داریم تفرش و ساوه است، نگرانی های جدی در مورد ساوه وجود دارد، عمق چاه های آب حفر شده در این شهرستان از ۱۵۰ متر به ۲۵۰ متر افزایش یافته و در واقع آبخوان شهرستان ساوه خالی شده و با توجه به این شرایط طی سال های آینده تامین آب آن با مشکل مواجه خواهد شد.
خلیلی ابراز داشت: اجرای بایدهایی که مداوم در جلسات تکرار می شود به دست مسئولان ممکن است، مدیران مربوطه باید همت کنند تا این مسائل به اجرا برسد، فرمانداران و نمایندگان مجلس نیز باید با جدیت تمام به دنبال تامین اعتبار آبرسانی و... باشند، مجموعه آب و فاضلاب شهری استان مرکزی ۲۵میلیارد تومان بدهکاری به پیمانکاران بابت انجام پروژه ها دارد که اگر دولت نسبت به تامین این بدهی اقدام نکند دیگر پیمانکاری حاضر به همکاری با این مجموعه نمی شود.
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی افزود: مصرف آب در اسفند ماه با شوکی بزرگ مواجه می شود زیرا میزان مصرف آب در این بازه زمانی به سبب نزدیکی به ایام عید افزایش می یابد که در این زمینه نمی توانیم مردم را از مصرف آب منع کنیم اما درخواست داریم که در مصرف صحیح آب دقت داشته باشند.
خلیلی ادامه داد: استفاده از سرشیرهای کاهنده می تواند مصرف آب را به میزان ۳۵ درصد کاهش دهد، همچنین شهرداری ها باید بپزیرند که منبع تامین آب فضای سبز باید از شبکه شرب مستقل شود کهپیرو دستور وزارت کشور و وزارت نیرو به دنبال قطع این مصارف هستیم.
جلوگیری از هدر رفت آب مهمترین راه مقابله با بحران آب است
یوسف عرفانی‌نسب، مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: اصلی ترین وظیفه مجموعه آب و فاضلاب روستایی برنامه ریزی متناسب با منابع موجود است که متاسفانه امسال با وقوع پدیده خشکسالی ناشی از کمبود بارش در استان مواجه شده ایم.
وی افزود: مهم ترین اقدامی که برای جلوگیری از کمبود منابع و استفاده صحیح از آن در دستور کار قرار داده ایم جلوگیری از هدر رفت آب است، زیرا ۲۵ درصد از آب شرب استان هدر می رود که بخشی از آن تنها به فرسودگی شبکه های انتقال مرتبط است.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی خاطرنشان کرد: در هر منطقه ای که گزارش کمبود آب ارائه داده شده نخستین اقدامی که برای رفع آن به انجام رسانده ایم تصحیح و تعمیر شبکه آبی منطقه مذکور بوده، امکان شدت یافتن مشکل کم آبی در سال آینده وجود دارد که بخشی از اقدامات مقابله ای به منابع مالی بستگی دارد و امیدواریم که وضعیت بودجه ای دولت بهبود یابد و با افزایش درآمدها بتوانیم اقداماتی مفید و موثر را به انجام برسانیم.
وی ادامه داد: با حاکمیت چنین شرایطی جلوگیری از هدر رفت آب به طور جدی در دستورکار قرار داده شده و درحال اجرای آن هستیم، منابعی که در برخی از نقاط استان به صورت دست نخورده باقی گذاشته ایم به عنوان منابع ذخیره تلقی می شوند تا در شرایط بحرانی و در صورت لزوم از آنها استفاده کنیم.
در برخی مناطق روستایی مجتمع های آبرسانی مستقر شده اند که درصدد هستیم امکان انتقال آب از این منابع را به روستاهای همجوار بسنجیم، در این زمینه با یک چالش فرهنگی مواجهیم و افراد روستا در مقابل انتقال آب به روستای دیگر مقاومت می کنندمدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی عنوان کرد: پیش بینی ما بر این است که سال آینده شرایط آبی به سقف حاد بودن نرسد و از سال های بعد شاهد تشدید این وضعیت باشیم، درحال حاضر در استان تامین آب ۱۴ روستا به صورت سیار و ۹ روستا به صورت جیره بندی انجام می پذیرد و لازم به ذکر است که ۱۴ روستایی که از آبرسانی سیار برخوردارند تحت پوشش مجموعه آب و فاضلاب روستایی نیستند.
عرفانی‌نسب بیان کرد: از مجموع یک هزار و ۱۱۲ روستای مستقر در سطح استان مرکزی ۸۲۳ روستا تحت پوشش شبکه آب و فاضلاب روستایی هستند و ۲۸۹ روستا تاکنون تحت پوشش نیامده اند که با این شرایط بازهم این مجموعه به تعدادی از آنها خدمات آبرسانی سیار ارائه می دهد.
وی ابراز داشت: در برخی از مناطق مجتمع هایی مستقر شده اند که از ظرفیت بیشتری برخوردار هستند که در حال شناسایی آنها هستیم تا امکان انتقال آب از این منابع را به روستاهای همجوار بسنجیم که متاسفانه در این زمینه با یک چالش فرهنگی مواجه هستیم و افراد روستا در مقابل انتقال آب از یک روستا به روستای دیگر مقاومت می کنند.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی اضافه کرد: بیش از ۹۰ درصد آب کشور در اختیار حوزه کشاورزی قرار داد و سهم بخش صنعت و شرب عدد کمی است، اگر بتوانیم مصرف کشاورزی را مدیریت کنیم می توانیم پاسخگوی نیاز بخش صنعت و سایر مصارف باشیم.
عرفانی‌نسب افزود: وقوع خشکسالی به لحاظ کیفیتی منابع آبی را دچار مشکل می سازد، برخی از روستاهای قسمت شمالی استان مرکزی به لحاظ کیفی دچار تنش شده اند و به سبب اینکه نیترات آب افزایش می یابد باید از اقدامات جایگزین همانند نصب آب شیرین کن استفاده کنیم.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی عنوان کرد: درحال حاضر چند طرح مهم در استان مرکزی درحال اجرا است که می توانند تاثیر بسیار مثبتی در راستای مقابله با بحران کم آبی داشته باشند، آبرسانی به تفرش از چشمه هفتیان یکی از این طرح ها است.
عرفانی‌نسب خاطرنشان کرد: حوزه آبخیز چشمه هفتیان درحال حاضر نیاز آبی غیرشرب ۴۲ روستای اطراف را فراهم می کند و متاسفانه مصرف آب این چشمه مدیریت نمی شود اما با اداره مصرف آب این چشمه به طور صد در صد می توانیم روستاهای شهرستان تفرش را تحت پوشش قرار دهیم.
اجرای طرح های آب رسانی روستایی در گرو تامین اعتبار است
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی ضمن اشاره به اینکه اجرای طرح های آب رسانی روستایی در گرو تامین اعتبار است، عنوان کرد: طرح آبرسانی از سد کوچری یکی دیگر از برنامه های مهم و قابل توجه استان مرکزی است، شهرستان خمین دارای ۴۰ روستا در اطراف منطقه شهری خود است که از این تعداد تاکنون ۱۰روستا تحت پوشش خط انتقال آب از سد کوچری قرار گرفته اند.
وی ابراز داشت: حوزه آبخیز سد کوچری شهرستان های محلات، خمین، دلیجان و ساوه را تحت پوشش قرار می دهد که به تفکیک ۲۷ روستا از شهرستان ساوه، ۱۰ روستا از شهرستان های دلیجان و محلات را در حوزه پوششی خود قرار داده، ظرفیت آبی سد کوچری می تواند استان مرکزی را از معضلات کم آبی ایمن سازد.
در برخی از موارد احداث یک مجتمع انتقال آب برای تامین آب شرب روستاها کاری عقلانی نیست زیرا پراکندگی روستاها بسیار زیاد و جمعیت ساکن در آنها بسیار کم استعرفانی‌نسب افزود: آبرسانی به ۴۰ روستا از توابع شهرستان شازند از منبع سد کوچری از دیگر طرح های دارای اهمیت استان مرکزی است که اجرایی شدن آن نیازمند اعتباری کلان است اما با این وضعیت تعدادی از روستاهای این شهرستان را در نظر گرفته ایم تا خطوط اصلی این پروژه را در آنها اجرایی کنیم.
وی ادامه داد: سد کمال صالح از ظرفیت قابل توجهی برخوردار است به گونه ای که بالای ۷۰ درصد ظرفیت آب دارد و ما می توانیم با استفاده از ظرفیت این سد معضل آبی شهرستان شازند را برطرف کنیم که البته اجرایی شدن تمامی این اقدامات وابسته به اعتبارات است.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان مرکزی عنوان کرد: در برخی از موارد احداث یک مجتمع انتقال آب کاری عقلانی نیست زیرا پراکندگی روستاها بسیار زیاد و جمعیت ساکن در آنها بسیار کم است.
وی ابراز داشت: در صورت تداوم کمبود بارش و بحران آب به ناچارا مجبور به جیره بندی و یا انتقال سیار آب هستیم، در سال های گذشته حدود ۱۶۰ تا ۱۷۰ مورد آبرسانی سیار و جیره بندی در روستاهای استان مرکزی برقرار بود که توانستیم با احداث مجتمع های آبرسانی این تعداد را به حداقل ممکن برسانیم.
به نظر می رسد نیمی از مشکل کمبود آب در کشور مربوط به کاهش بارش و خشکسالی است و نیم دیگر به عواملی برمی گردد که می توان با برنامه ریزی و مدیریت صحیح این عوامل تشدید کننده مشکل آب را تحت کنترل درآورد، در این رابطه علاوه بر اقدام اصولی به منظور کاهش مصرف آب در برخی بخش های پرمصرف از جمله کشاورزی، بایستی فرهنگ صحیح مصرف در جامعه نهادینه و همچنین طرح های آبرسانی که هزینه های زیادی را به همراه دارد، با آینده نگری تدوین و اجرایی شود.
