یادداشتی از دکتر ابراهیم خانی
در دین اسلام برخی از مکان‌ها و اعمال جزء شعائر دینی هستند یعنی نماد حیات دین به حساب می‌آیند. درست مثل پرچم که نماد ملیت یک جامعه است
اینکه ما باید عقلانی و نه احساسی در قبال بیماری کرونا تصمیم‌گیری کنیم امری مسلم است. عقل از حجج الهی است و مسلما اگر عقل حکم کند که برای حفظ سلامتی جامعه باید از بروز هر گونه ازدحامی جلوگیری نمود باید به حکم عقل به مثابه حکم الهی نگریست و این حقیقتی است که این روز‌ها در برخورد عاقلانه عالمان و حوزویان اصیل انقلابی در قبال توصیه‌های پزشکی مشاهده می‌کنیم. اما در عین حال برخورد عقلانی در قبال چنین وضعیتی تنها منحصر به عقلانیت پزشکی نیست و برای سیاست گذاری در قبال این مسئله باید تمام وجوه عقلانی مسئله توسط عقلا و متخصصین رشته‌های مختلف بررسی شود و مرجعیت و مدیریت عقلانی این مسئله منحصر در تخصص پزشکی نیست.
به طور خاص در مورد تصمیم اخیر مبنی بر تعطیلی حرم‌های مبارک اهل بیت ع در ایران شاید تمامی وجوه عقلانی مسئله به درستی ملاحظه نشده باشد. برای توضیح این مدعا لازم است تا مقدمه‌ای عرض کنم.
در دین اسلام برخی از مکان‌ها و اعمال جزء شعائر دینی هستند یعنی نماد حیات دین به حساب می‌آیند. درست مثل پرچم که نماد ملیت یک جامعه است. حالا اگر فرض کنیم که به خاطر بیماری کرونا برنامه اجتماع صبحگاهی سربازان برای اهتزاز پرچم تعطیل شود ولی می‌توان برای حفظ احترام این نماد ملی چند نفر سرباز را مامور کرد تا با حفظ نکات بهداشتی همچنان برنامه اهتزاز پرچم را اجرا کنند. زیرا اهمیت این برنامه به نماد بودن آن و حفظ این نماد است.
این حقیقت در مورد شعائر دینی نیز وجود دارد. به طور مثال کعبه اصلی‌ترین نماد اسلامی است و به همین خاطر در روایات به این مطلب تصریح شده است که نباید خانه خدا هیچگاه از طواف‌کننده خالی باشد و اگر در شرایط و زمانی طواف‌کننده‌ای نباشد از وظایف حکومت اسلامی است که عده‌ای را برای طواف خانه خدا اجیر کند. منطق عقلانی حاکم بر مضمون این روایت همان حفظ احترام شعائر و نماد‌های اسلامی است.
حال روشن است که حرم اهل بیت ع از اعظم شعائر الهی است و مسئله زیارت تنها ناظر به یک عبادت مستحبی شخصی نیست که گفته شود از راه دور نیز امکان پذیر است. بله، حضرت امام رضا ع در نزد هر دل شکسته‌ای که به وجود مبارک ایشان توجه نماید حاضر می‌شوند و برای وجود الهی ایشان دوری و نزدیکی معنا ندارد. اما کارکرد زیارت تنها ارتباط شخصی مومنین با امامشان نیست بلکه اصلی‌ترین کارکرد زیارت حضوری، حفظ احترام شعائر اسلامی است که بسیار فراتر از یک امر مستحبی، از مهمترین واجبات است. با این حساب اگر به خاطر بیماری کرونا، عقل پزشکی حکم میکند که نباید ازدحام و شلوغی ایجاد شود عقلانیت دیگری نیز وجود دارد که لزوم احترام دائمی شعائر بنیادین یک جامعه را حکم میکند و روش عقلانی آنست که در صورت امکان به هر دو حکم عقلی عمل نمود و تنها در شرائطی که رعایت هر دو حکم در تعارض با یکدیگر قرار گرفت یکی را به خاطر دیگری که مهمتر است تعطیل کرد.
حال به نظر می‌رسد در شرایط فعلی برای رعایت هر دو حکم عقلی راه میانه‌ای وجود داشت که شاید غلبه عقلانیت پزشکی در این تصمیم‌گیری مانع انتخاب این راه میانه شده است. مثلا این امکان وجود داشت که با ثبت نام اینترنتی متقاضیان بومی برای زیارت و قرعه کشی میان آن‌ها، در هر بازه زمانی برای عده کاملا محدودی مثلا تنها بیست نفر با رعایت تمام نکات بهداشتی امکان زیارت مشاهده مشرفه را فراهم نمود. کاری که با قدرت سازمانی خادمین این حرم‌ها کاملا شدنی و قابل مدیریت است. شاید گفته شود زیارت حضوری بیست نفر زائر چه اهمیتی دارد و چرا باید برای آن هزینه کرد. پاسخ این مسئله پیش از این ارائه شد مسئله انجام یک عبادت شخصی مستحبی نیست بلکه مسئله حفظ احترام شعائر اسلامی است که به نظر می‌رسد با تعطیلی مشاهد مشرفه در تعارض است.
بیست نفر زائر با تعطیلی مشاهد مشرفه فاصله اندکی دارد اما تفاوت نمادین و بسیار مهم آن این بود که دیگر لازم نبود اعلام کنیم حرم اهل بیت تعطیل شده است و احساسات عاشقین به اهل بیت ع را مکدر کنیم
البته تعیین صحت و سقم این نظر منوط به نظر مجتهد زمانه‌شناسی است که علاوه بر درک اقتضائات حکم عقل پزشکی با روش اجتهادی نظر شارع در مورد لوازم حفظ شعائر دینی را نیز به دقت بررسی نماید و لذا غرض از نوشتن این یادداشت تنها ارائه این مسئله و پاسخ احتمالی آن بود و پاسخ قطعی آن خارج از وسع امثال این یادداشت هاست.
همچنین لازم است تذکر دهیم این متن به هیچ وجه درصدد تایید رفتار افراطی عده‌ای در تجمع و شکستن درب حرم‌های مشرفه برای انجام زیارت نیست. اینگونه کارها خود فتنه آفرینی و دادن بهانه به دست دشمنان اسلام و ایران است
