نوسانات ارز و عمل نکردن سرمایه‌گذار به تعهدات خود مانع ادامه راه شبکه علمی کشور شده است هرچند پس از چندین سال کندی در عملیاتی شدن این طرح، وزیر ارتباطات از برطرف شدن مشکلات موجود در این پروژه خبر داده گفته بود تا پایان سال، ۴۰۰ واحد دانشگاهی و مرکز علمی به این شبکه متصل می شوند.
شهربانو شیرزاد، خبرگزاری دانا، سرویس دانش و فناوری؛ تعریف شبکه علمی سابقه ای بیش از ۲۰ سال دارد و نخستین بار در سال ۷۳ با نام «شبکه دانشگاهی» و با هدف ارتباط مستقل دانشگاهها با یکدیگر از سوی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی مطرح شد. این شبکه قرار بود شبکه اینترانت میان دانشگاهها باشد و دسترسی دانشگاهها به منابع علمی و تحقیقاتی را از طریق بستری پرسرعت و امن فراهم و مشکلات دانشجویان را برای دسترسی به اطلاعات مرتفع کند.
در ابتدا شبکه علمی مبتنی بر فیبر تاریک (فیبرنوری خام و بدون اتصال به سیستم‌های انتقال دیگر) تعریف شد تا دانشگاهها را بهم متصل کند که در این پروژه دانشگاه صنعتی امیرکبیر، سازمان فناوری اطلاعات ایران و شرکت مخابرات نقش داشتند.
پس از آن و با فراگیرترشدن اینترنت، اتصال شبکه های دانشگاهی با سرعت ۲ مگابیت برثانیه از جمله اهداف این شبکه عنوان شد که به حدود سال ۷۹ بازمی گردد. به دلیل اینکه در آن سالها نیز این پروژه ملی اجرایی نشد، سال ۸۵ با تعریف دیگری با نام «شبکه علمی» در دستور کار قرار گرفت.
در این پروژه، تجهیزات شبکه ای در سال ۸۷ در مراکز مخابراتی نصب شد و به صورت آزمایشی نیز چند دانشگاه معدود به این شبکه متصل شدند؛ اما اجرای این پروژه تا سال ۸۹ متوقف شد.
بار دیگر در سال ۸۹ و پس از آنکه در برنامه پنجم توسعه، راه اندازی شبکه علمی در ذیل شبکه ملی اطلاعات تکلیف شد، کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در جلسه ۱۰۱ خود در آذرماه سال ۸۹ مجوز اپراتوری این شبکه را به سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران داد تا این اپراتور ظرف مدت ۳ سال بیش از ۲۵۰۰ مرکز دانشگاهی وزارت علوم ، وزارت بهداشت و سایر مراکز علمی و پژوهشی در کشور را به یکدیگر متصل کند.
با این وجود تاکنون این اپراتور موفق به اجرای کامل این شبکه نشده است.
سعید گرگین مدیر کل دفتر فناوری اطلاعات سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران درباره آخرین وضعیت شبکه علمی کشور و چرایی متوقف ماندن این پروژه می گوید نسل اول شبکه علمی کشور به دهه ۷۰ و ارائه اینترنت با حجم ۲ تا ۴ مگ و مبتنی بر کابل مسی باز می‌گردد؛ خدمتی که با توجه به نوپا بودن اینترنت در ایران به صورت خیلی محدود به برخی مراکز ارائه می‌شد.
گرگین با اشاره به اینکه در آن برهه، حدود ۲۷۰ نقطه (دانشگاهها و مراکز علمی تحقیقاتی) به شبکه مذکور متصل بوده و سرویس اینترنت دریافت می‌کردند، افزود: در واقع کاربرد و وظیفه آن شبکه (نسل اول) ارائه خدمات به مراکز علمی-پژوهشی و دانشگاهی بود.
او ادامه داد: به مرور و همزمان با فراگیری نسبی اینترنت در کشور و توزیع عمومی آن به وسیله مخابرات، در واقع کابل‌های مسی کارایی خود را از دست داد و اینترنت مبتنی بر فیبر با بندیت های به مراتب بالاتر از ۲ مگ و ۴ مگ، توسعه یافت و بالطبع آن شبکه مبتنی بر کابل‌های مسی نیز کنار گذاشته شد.
مدیر کل دفتر فناوری اطلاعات سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران با بیان اینکه در دهه ۸۰ و در زمان تدوین برنامه پنجم توسعه، مجدداً این شبکه مورد توجه قرار گرفت، اظهار داشت: بر این اساس در برنامه پنجم، راه اندازی شبکه علمی کشور بر عهده وزارت ICT قرار داده شده و بهره برداری از آن نیز به وزارت علوم واگذار شد.
وی گفت: در این راستا، با اقدامات مراکز مخابراتی استانی، کابل کشی فیبر صورت گرفت و برای تعدادی از دانشگاهها امکانات زیرساختی فراهم شد. ضمن اینکه در تهران نیز به طور خاص، یک رینگ یا حلقه ایجاد و بواسطه آن، ۱۶ دانشگاه به یکدیگر متصل و در ادامه یک سرویس هم به صورت دمو و پیش فرض روی آن ۱۶ نقطه و مرکز دانشگاهی نقطه اجرا شد.
گرگین افزود: در دهه ۹۰ پروانه شبکه علمی، سومین بار صادر شد. در واقع برای این پروانه ۴ فاز پیش بینی شده بود که در فاز اول دانشگاه‌های اصلی در تهران در ادامه و فازهای بعدی، مراکز استان‌ها و نهایتاً در فاز چهارم، کلیه شهرها و دانشگاه‌های کشور قرار بود به شبکه متصل شوند.
مدیر کل دفتر فناوری اطلاعات سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران، نبود زیرساخت ارتباط فیبری بسیاری از دانشگاهها و مراکز پژوهشی با مخابرات را چالش اصلی شبکه علمی عنوان کرد و ادامه داد: ایجاد این زیرساخت باید توسط وزرات ارتباطات انجام شود اما عملاً هزینه بسیار زیادی برای این وزارتخانه دارد. البته هرچند در پروانه شبکه علمی، اجازه حفاری و فیبرکشی پیش بینی شده، با این وجود اما هزینه این کار، بسیار سرسام‌آور بوده و نکته بسیار حائز اهمیت این است که در این پروانه‌ای که صادر شده، برای این شبکه هیچ بودجه مصوبی در نظر گرفته نشده است.
در چنین شرایطی، برای اینکه کارها پیش برود، در سال ۱۳۹۵ با همکاری سازمان فناوری اطلاعات وزارت ICT، قرار شده بود که یک سرمایه گذار بخش خصوصی وارد عرصه شود و تا تیرماه ۹۸، تمامی مراحل ۴ فاز پروانه، به انجام رسیده و تکمیل شود. با این حال، از یک سو به علت نوسانات نرخ ارز و از طرف دیگر، عمل نکردن سرمایه گذار به تعهدات خود، تاکنون وعده‌ها محقق نشده و عملاً کار متوقف شده است.
گرگین همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا این شبکه می‌تواند به آموزش مجازی در دانشگاهها کمک کند؟ اظهار داشت: در شرایط کرونا، در واقع ما کاربرانی (دانشجویان) داریم که از منازل خود و یا از نقاطی خارج از دانشگاه، می‌خواهند به دانشگاه متصل شده و از سرویس‌های آموزش و آزمون مجازی استفاده کنند. در حالی که این شبکه (شبکه علمی) نقش برقراری ارتباط بین دانشگاهها را ایفا می‌کند و عملاً برای ارتباط یکایک کاربرها از خارج از دانشگاه با دانشگاه، کارایی ندارد و چنین انتظاری از شبکه علمی، در واقع شدنی نیست. چرا که اساساً از ابتدا چنین کاربردی برای این شبکه پیش بینی نشده بود.
